1. Samu na yinki ya ke na kamwisá ve beto na kutala ti bantu mingi ke na tulá dyaka ve ntima na bampangi?

 NA YINZA yayi ya Satana, bantu zaba dyaka ve na nani ba lenda tula ntima. Ntangu nyonso bantu ya mumbungu, bamfumu ya politike mpe ya mabuundu ke salá bamambu yina ke nyongisá bantu. Bantu mingi ke talá ti ba lenda tula dyaka ve ntima na bandiku ya bawu, na ba yina ke vandá kisika mosi na bawu, ata na bantu ya makanda ya bawu. Ya zolá kamwisa ve beto, samu ti Biblia zonzaka: ‘Na bilumbu ya nsuka bantu ke vanda bantu yina me kondwa kukwikama, bantu yina ke vuninaka bantu ya nkaka bamambu, bantu yina ke tekaka bantu ya nkaka.’ Ya zola zonza ti bantu ke vanda mutindu Satana, nzambi ya yinza yayi, muntu yina ba lenda tula ve ntima.—2 Tim. 3:1-4; 2 Ko. 4:4.

2. a) Na nani beto lenda tula ntima ya beto nyonso? b) Yinki bampangi ya nkaka ke yufulaka?

² Kasi beto bakristo, beto zaba ti beto lenda tula ntima ya beto nyonso na Yehova. (Yer. 17:7, 8) Beto ke ya kundima ti yandi ke zolá beto, mpe yandi “ke yambula ve ata fioti” bandiku ya yandi. (Nku. 9:10) Beto lenda tula mpe ntima na Yesu Kristo samu ti yandi pesá luzingu ya yandi samu na beto. (1 Pi. 3:18) Mpe beto me tala na luzingu ya beto ti beto lenda tula ntima na malongi ya Biblia. (2 Tim. 3:16, 17) Beto ke ya kundima ti beto lenda tula ntima na Yehova, na Yesu, mpe na Biblia. Kasi bampangi ya nkaka ke yufulá kana ba lenda tula ntangu nyonso ntima na bampangi ya kimvuka. Samu na yinki beto lenda zonza ti ee, beto lenda tula ntima na bampangi?

3. Wapi bweso ya nene beto ke na yawu? (Marke 10:29, 30)

³ Yehova soolá beto na kuvanda na kati ya dikanda ya bisadi ya yandi ya yinza nyonso. Ya ke bweso ya nene yina ke na natiná beto bambote mingi. (Tanga Marke 10:29, 30.) Na yinza nyonso, beto  ke na bampangi ya kento na ya bakala yina ke zolá Yehova mutindu beto. Mpe ba ke salá bangolo ya bawu nyonso samu na kusadila misiku ya Yehova na luzingu ya bawu. Ntangu ya nkaka, ba ke zonzá ve ndinga mosi na beto, ba kulá ve mutindu mosi na beto, mpe ba ke lwatá ve mutindu mosi na beto. Kasi beto ke zolá bawu mingi, ata ti ya ke mbala ya ntete beto me kutana na bawu. Mingi-mingi, beto ke zolá kuvanda na bawu samu na kukembila mpe kusambila Tata ya beto ya luzolo.—Nku. 133:1.

4. Samu na yinki beto ke na nsatu ya bampangi ya beto?

⁴ Bubu yayi, ya ke mfunu mingi na kuvanda na bumosi na bampangi ya beto. Bantangu ya nkaka, ba ke sadisá beto na kunata bizitu ya beto. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Ba ke sadisá mpe beto na kuvanda na tiya na kisalu ya Yehova, mpe na kubumba kimpeve ya beto ngolo. (1 Tes. 5:11; Ebr. 10:23-25) Kanisa na mutindu beto zolá vanda, kana beto vandá ve na bampangi ya kimvuka, yina ke sadisá beto na kununga bambeni ya beto, Satana na yinza ya yandi ya yimbi. Na mwa ntangu fioti, Satana na ba yina ke landak’ yandi ke nwanisa bisadi ya Nzambi. Kasi na ntangu yina, beto ke vanda na kilengi ya kuvanda na bampangi yina ke sadisa beto.

5. Samu na yinki ya lenda vanda mpasi na ba ya nkaka na kutula ntima na bampangi?

⁵ Ya ke mpasi na bampangi ya nkaka na kutula ntima na bampangi ya kimvuka. Ntangu ya nkaka, ya ke samu ba zonzá mambu na mpangi mosi mpe mpangi yango me zonza yawu na mpangi ya nkaka, to mpangi mosi me zonza to me sala mambu yina me lwalisa bawu mingi. Bamambu ya mutindu yina lenda sala ti ya vanda mpasi na kutula ntima na bampangi. Yinki lenda sadisa beto na kutula ntima na bampangi ya beto?

6. Wa’ faso Luzolo ke sadisá beto na kutula ntima na bampangi? (1 Bakorinto 13:4-8)

⁶ Ni luzolo ke salá ti beto tudila bampangi ntima. 1 Bakorinto kikapu 13 ke lakisá wapi  mutindu luzolo lendá sadisa beto na kutudila bampangi ntima, to na kuvanda ve na boma na kutudila dyaka bawu ntima ata ti mpangi me sala mambu yina me lwalisa beto. (Tanga 1 Bakorinto 13:4-8.) Na kifwani, verse 4 ke zonzaka: “Muntu yina ke zolaka bampangi ke [vandaka] na mvibudulu [to ntima ya yinda] mpe ke salaka mambu ya mbote.” Yehova ke lakisá beto ntima ya yinda ata na ntangu yina beto ke salá mambu yina ke nyongisak’ yandi mingi. Na yawu, beto me fwana kulakisa ntima ya yinda na bampangi, ntangu ba ke zonzá to ke salá bamambu yina ke fwemisá to ke lwalisá beto. Verse 5 ke bwelaka: “Yandi ke dasukaka ve, mpe ke zimbanaka yimbi yina ba ke salaka yandi.” Beto zola ‘kuzimbana yimbi yina ba ke salaka beto,’ ya zola zonza kubumba ve na yintu bamambu ya yimbi yina bampangi salá beto, samu na kubambula bawu yawu kilumbu ya nkaka. Longi 7:9 ke zonzá na beto na ‘kuwa ve nkele nswalu.’ Mpe ya ke mbote na kusadila bamambu yina beto ke tangá na Baefeze 4:26: “Nkele ya beno fwana kumanisa ntete bwisi yila.”

7. Wa’ faso malongi yina ke na Matayi 7:1-5 ke sadisá beto na kutula ntima na bampangi?

⁷ Kima ya nkaka yina lenda sadisa beto na kutula ntima na bampangi ya beto, ni na kutala bawu mutindu Yehova ke talá bawu. Yehova ke zolá bawu, mpe yandi ke bumbá ve na yintu bamambu ya yimbi yina ba ke salaka. Beto mpe me bonga kulanda kifwani ya yandi. (Nku. 130:3) Na kisika ya kutalá kaka yimbi ya bawu, beto me bonga kusala bangolo na kutala bifu ya bawu ya mbote, mpe kukanisa na bamambu ya kitoko yina ba lendá sala. (Tanga Matayi 7:1-5.) Samu ti luzolo “ke kwikilaka na mambu nyonso,” beto ke na kivuvu ti, na ntima ya bawu, ba ke na nsatu ya kusala mambu ya mbote, mpe ba ke ve na makanisi ya kulwalisa beto. (1 Ko. 13:7) Verse yayi zola zonza ve ti, Yehova ke vingilá beto tula ntima na bampangi meso ya kukangama. Kasi yandi ke na vingilá beto tudila bawu ntima samu ba me lakisa ti ba ke bantu yina ba lenda tula ntima. *

8. Wa’ faso nge lenda longoka kutula ntima na bampangi?

⁸ Ya ke baká ntangu na kulongoka kutula ntima na bampangi. Wa’ faso nge lenda sala yawu? Sosa kuzaba bawu mbote-mbote. Solola na bawu na balukutakanu ya kimvuka. Samuna na bawu. Lakisa bawu ntima ya yinda mpe pesa bawu ntangu na kulakisa ti ba ke bantu yina nge lenda tula ntima. Samu na muntu yina nge me zaba ntama mingi ve, nge lenda soola kuzonzila ve yandi bamambu nyonso ya nge. Malembe-malembe kindiku ya beno ke kuma ngolo, nge lenda tala ti nge lenda zonzila yandi bamambu ya nge ya ntima. (Luke 16:10) Kasi yinki nge lenda sala kana mpangi me teka nge? Kusosa ve kufwa kindiku ya beno na mbangu. Bika mwa ntangu luta. Mpe kubika ve ti bamambu yina mpangi mosi me sala, nata nge na kutula dyaka ve ntima na bampangi. Na mambu yayi, beto ke tala bifwani ya bisadi ya Yehova ya ntama yina biká ve kutula ntima na bampangi, ata ti bantu ya nkaka nyongisá bawu.

9. a) Wa’ faso Ana biká ve kutula ntima na Yehova ata masumu ya bantu ya nkaka yina Yehova soolaka? b) Yinki kifwani ya Ana ke na longá nge na yina me tadila kutula ntima na bantu yina Yehova ke soolá samu na kutwadisa kimvuka ya yandi? (Tala kizizi.)

⁹ Mpangi yina ba tulá na kukipe kimvuka me salá kwandi mambu yina nyongisá nge? Kana ni yawu, nge lenda longoka mingi na kifwani ya Ana. Na ntangu yina, ni nganga-nzambi ya nene Eli vandá twadisa bamambu ya kimpeve na Izraele. Kasi bantu ya dikanda ya yandi vandá bifwani  ya yimbi. Bana ya yandi ya bakala yina vandá banganga-nzambi vandá salá bamambu ya nsoni mpe kinsuza. Ata nyonso yina, tata ya bawu sembá ve bawu na faso ya kulunga. Yehova katulá ve Eli na mbala mosi mutindu nganga-nzambi ya nene. Kasi Ana biká ve kukwenda sambila Yehova na tenta ya Nzambi ntangu Eli vandá nganga-nzambi ya nene. Ntangu Eli talá Ana yina vandá sambila samu na bamambu yina vandá kwamisa yandi mingi, yandi kanisá ti Ana kolá malafu. Yandi sosá ve kuzaba yinki vandá salama. Yandi zonzá na Ana na mutindu ya yimbi, na ntangu yina Ana vandá na mawa mingi. (1 Sa. 1:12-16) Ata mambu nyonso yayi, Ana pesá nsilulu ti kana yandi buta mwana ya bakala, yandi ke nata yandi samu yandi kwiza sadila Yehova na tenta ya Nzambi, mpe kuna ni Eli zolá kipe yandi. (1 Sa. 1:11) Ya lungá kwandi ti Yehova semba bana ya Eli na bamambu yina ba vandá salaka? Ee, mpe ni yawu Yehova salá na manima. (1 Sa. 4:17) Na kati ya ntangu yina, Yehova sakumuná Ana. Yandi pesak’ yandi mwana ya bakala, Samuele.—1 Sa. 1:17-20.

10. Wa’ faso Davidi biká ve kutula ntima na bampangi, ata ti bantu ya nkaka tekak’ yandi?

¹⁰ Ndiku ya nge ya ntima me teká kwandi nge? Kana ni yawu, tala mambu yina kuminá mfumu Davidi. Yandi vandá na ndiku mosi na nkumbu ya Ahitofele. Kasi ntangu mwana ya Davidi, Absalomi, sosá kubaka kimfumu ya tata ya yandi, Ahitofele kotilá Absalomi. Ntangu ya nkaka, ya salá Davidi mpasi mingi na kutala mwana ya yandi mpe ndiku ya yandi kubalukila yandi. Kasi Davidi biká ve mambu yayi sala ti yandi tula dyaka ve ntima na bantu ya nkaka. Yandi tulá ntima na ndiku ya yandi ya nkaka Hushai, yina bikaná ya kukangama na yandi. Ya vandá mbote Davidi tula ntima na Hushai. Hushai lakisá ti yandi vandá ndiku ya mbote. Yandi kwendá tii na kutula luzingu ya yandi na mpasi na kusadisa Davidi.—2 Sa. 17:1-16.

11. Na wapi mutindu kisadi mosi ya Nabale lakisá kifu ya kutudilá bampangi ntima?

¹¹ Beto tala mpe yinki beto lendá longoka na mosi ya bisadi ya Nabale. Na ntima ya mbote nyonso, Davidi na babakala yina vandá na yandi bumbá bisadi ya bakala mosi ya mvwama ya Izraele, na nkumbu ya Nabale. Na manima, Davidi lombak’ yandi na kupesa babakala yina vandá na yandi kima ni kima yina yandi vandá na yawu samu ba kudya. Ntangu Nabale mangá kupesa Davidi mwa bima fioti yina yandi lombá,  Davidi dasuká mingi mpe yandi sosá kufwa babakala nyonso ya yinzo ya Nabale. Kisadi mosi ya Nabale zonzilá mambu yango na kento ya Nabale, Abigaile. Yandi vandá vandá na yinzo ya Nabale, mpe yandi zabá ti Abigaile lendá vuukisa luzingu ya yandi. Yandi kimá ve, kasi yandi tulá ntima ti Abigaile lendá yidika bamambu. Yandi vandá na kivuvu yayi samu Abigaile vandá ya kuzabana mutindu kento ya ndwenga. Mambu yina salamá na manima lakisá ti ya vandá mbote yandi tula ntima na Abigaile. Na bukindi nyonso, Abigaile natá Davidi na kusoba makanisi ya yandi. (1 Sa. 25:2-35) Yandi vandá na kivuvu ti Davidi zolá sala mambu na faso ya kulunga.

12. Wa’ faso Yesu lakisá ti yandi tulá ntima na bilandi ya yandi ata ti ba vandá salá bamambu yina vandá ve ya kulunga?

¹² Yesu vandá tulá ntima na bilandi ya yandi ata ti ba vandá salá bamambu yina vandá ve ya kulunga. (Yoa. 15:15, 16) Ntangu Zaki na Yoane lombá na Yesu na kupesa bawu bisika ya mfunu na kati ya Kimfumu, Yesu tulá ve ntembe na mambu yina vandá nata bawu na kusadila Yehova, mpe yandi katulá ve bawu mutindu bantumwa. (Mrk. 10:35-40) Na manima, bilandi nyonso ya Yesu bikak’ yandi mpimpa yina ba kwizá simba yandi. (Mat. 26:56) Ata mutindu yina, Yesu biká ve kutula bawu ntima. Yandi zabá mbote-mbote bamambu yina ba vandá lenda ve kusala. Ata mpili yina, “yandi zolaka [bawu] tii na nsuka.” (Yoa. 13:1, nwt-MK) Ntangu Yesu vumbuká na lufwa, yandi kwendá tii na kupesa bilandi 11 yina bikaná ya kukangama na yandi kiyeko ya nene ya kutwadisa kisalu ya kukumisa bantu bilandi, mpe ya kukipe mameme yina yandi ke zolá mingi. (Mat. 28:19, 20; Yoa. 21:15-17) Ya vandá mbote Yesu tula ntima na babakala ya masumu yayi. Bawu nyonso bikaná ya kukangama na Yehova tii na lufwa. Ntembe ve Ana, Davidi, kisadi ya Nabale, Abigaile mpe Yesu ke bifwani ya mbote na yina me tadila kutula ntima na bantu ya masumu.

13. Wapi yina ke mosi ya bamambu yina lenda sala ti ya vanda mpasi na kutula ntima na bampangi?

¹³ Ya me kuminá nge na kuwa mambu yina nge zonzá na mpangi mosi na muntu ya nkaka? Ya ke salá mpasi mingi. Mpangi mosi ya kento zonzilá na kuluntu mosi mambu yina yandi zolá ti muntu ya nkaka kuwa ve. Kilumbu yina landá, kento ya kuluntu yango bokilak’ yandi samu na kukindisa yandi. Ya vandá talana ti yandi zabá mambu yina mpangi ya kento zonzá na bakala ya yandi. Ya vandá mpasi na mpangi ya beto ya kento na kutula dyaka ntima na kuluntu yina. Kasi mpangi ya kento yayi salá mambu ya mbote. Yandi sosá lubakusu. Yandi kwendá tala kuluntu ya nkaka, mpe kuluntu yango bakisak’ yandi na kutula dyaka ntima na bakuluntu.

14. Yinki sadisá mpangi mosi ya bakala na kutudila dyaka bampangi ntima?

¹⁴ Na kati ya bantangu mingi, mpangi mosi ya bakala vandá na bamambu na bakuluntu zole yina yandi vandá tala ti yandi lenda tula ve bawu ntima. Kasi yandi bandá kukanisa na mambu yayi ya mfunu yina yandi kuwá na mpangi yina yandi ke zitisá mingi: “Mbeni ya beto ni Satana, kasi bampangi ya beto ve.” Mpangi yayi baká ntangu na kukanisa na mambu yango, mpe na yinki yandi ke sala. Yandi lombá Yehova sadisa yandi, mpe na manima yandi lendá kuvutula kizunu na bakuluntu zole yina.

15. Samu na yinki ya lenda baka ntangu na kutula dyaka ntima na bampangi? Pesa kifwani.

¹⁵ Ba me katulá nge kiyeko yina nge vandá na yawu na kimvuka? Ya lenda vanda mpasi. Na bamvula 1930, ntangu ba vandá nimina kisalu ya beto na Allemagne ya banazi, Grete na mama ya yandi vandá Bambangi ya Yehova ya kukangama na yandi. Grete vandá na kiyeko ya kusala na masini Yinzo ya Kengidi samu na bampangi. Ntangu bampangi kwizá zaba ti tata ya Grete vandá zola ve Bambangi ya Yehova, ba katulak’ yandi kiyeko yayi, samu ba vandá na boma ti tata  ya Grete zolá teka bampangi ya kimvuka na bambeni ya bawu. Bampasi ya Grete suká ve kaka kuna. Na kati ya bamvula ya guerre mondiale ya zole, bampangi vandá pesá ve Grete na mama ya yandi Yinzo ya Kengidi, mpe ba vandá mangá kusolola na bawu ntangu ba vandá kutaná na bawu na nzila. Mambu yayi salá Grete mpasi mingi. Grete zonzá ti ya bakak’ yandi ntangu mingi na kulemvokila, mpe na kutudila dyaka bampangi ntima. Kasi na manima, Grete kwizá ndima ti samu Yehova lemvokilá bampangi, yandi mpe zolá lemvokila bawu. *

16. Samu na yinki beto me bonga kusala bangolo na kulongoka kutula ntima na bampangi?

¹⁶ Kana mambu ya mpasi ya mutindu yina me kuminá nge, sala ngolo na kulongoka kutula dyaka ntima na bampangi. Ya lenda baka nge ntangu. Kasi nge ke kuzwa bambote na bangolo ya nge. Beto baka kifwani: kana nge me kudya madya yina me lutisa nge kivumu, ya lenda nata nge na kusala keba na madya ya nkaka. Kasi madya mosi ya yimbi ke sala ve ti nge manga madya ya nkaka. Mutindu mosi mpe, beto zolá bika ve mambu ya yimbi yina beto kuzwá na mpangi mosi sala ti beto tula dyaka ve ntima na bampangi, yina beto zaba ti ba ke bantu ya masumu. Ntangu beto ke longoká kutula dyaka ntima na bampangi, beto ke vandá na kilengi, mpe ya ke sadisá beto na kuzaba yinki beto lenda sala samu, na kati ya kimvuka, beto nyonso tula ntima na bampangi.

17. Samu na yinki ya ke mfunu na kutula ntima na bampangi, mpe yinki beto ke zonzila na disolo yina ke landa?

¹⁷ Na yinza ya Satana, bantu ke tudilá ve bampangi ntima. Kasi beto lenda tudila bampangi ya beto ntima samu beto ke zolasanaka. Kutula ntima na bampangi ke sadisá beto na kuvanda na kilengi mpe bumosi bubu yayi. Mpe ya ke bumba beto na bantangu ya mpasi na mantwala. Yinki nge lenda sala si mpangi me nyongisa nge, mpe nge ke dyaka ve na tudilá bampangi ntima? Sosa kutala bamambu mutindu Yehova. Sadila malongi ya Biblia, kulisa luzolo ya nge samu na bampangi mpe longoka na bifwani ya Biblia. Beto lenda beluka na bamputa yina ba me lwalisa beto na ntima, mpe kulongoka kutudila dyaka bampangi ntima. Na kusalak’ yawu, beto ke vanda na kilengi ya kuzwa bandiku mingi “yina ke kangamaka ngolo kuluta mpangi.” (Bin. 18:24) Kasi ya me lunga ve kaka na kulongoka kutudila bampangi ntima. Beto zolá vanda bantu yina bampangi lenda tula ntima. Na disolo yina ke landa, beto ke tala yinki beto lenda sala samu bampangi tudila beto ntima.