1. Wa’ faso mwana mosi ya bakala lakisá kiminu ya yandi na yina me tadila kuvumbuka ya bantu na lufwa?

 MATTHIEU, mwana mosi ya bakala ke na kimbevo mosi ya ngolo. Ba me opérer yandi bambala mingi. Kilumbu mosi, ntangu yandi vandá na bamvula 7, yandi na bibuti ya yandi vandá tala Télé JW. Ba talá nzimbu yina vandá lakisa mutindu bantu ke yamba bampangi ya bawu ntangu ba ke vutuka na luzingu. b Na manima, Matthieu kwizá pene-pene na bibuti ya yandi, simbá bawu na maboko mpe zonzaka: “Papa, mama, beno me tala? Ata ti mu kufwa, Yehova ke vutula munu na luzingu. Beno lenda vingila munu. Ya ke salama.” Ntembe ve, ya kindisá bibuti ya Matthieu na kutala ti mwana ya bawu vandá na kiminu ya ngolo na yina me tadila kuvumbuka ya bantu na lufwa.

2-3. Samu na yinki ya ke mbote na beto na kukanisá na nsilulu ya kuvumbuka ya bantu na lufwa?

² Ya ke mbote samu na beto na kukanisá ntangu nyonso na nsilulu ya Biblia na yina me tadila kuvumbuka ya bantu na lufwa. (Yoa. 5:28, 29) Samu na yinki? Samu beto zaba ata fioti ve na wapi ntangu beto lenda kuzwa kimbevo ya ngolo, to beto lenda fwidila muntu yina beto ke zolaka. (Lon. 9:11; Zaki 4:13, 14) Kivuvu ya kuvumbuka ya bantu na lufwa lenda sadisa beto na kukanga ntima na mantwala ya bamambu ya mpasi. (1 Tes. 4:13) Biblia ke lakisá ti Tata ya beto ya mazulu me zaba beto mbote-mbote, mpe yandi ke zolá beto mingi. (Luke 12:7) Yehova ke vutula beto na luzingu na kimuntu mpe makanisi yina beto vandá na yawu tekila beto kufwa. Ya ke na lakisá ti yandi zaba beto mbote-mbote. Samu Yehova ke zolá beto mingi, yandi me sala nyonso samu beto kuzwa luzingu ya ntangu nyonso. Ata ti beto kufwa, yandi ke vutula beto na luzingu.

³ Na disolo yayi, beto ke zonzila ntete, samu na yinki beto lenda kwikila na nsilulu ya kuvumbuka ya bantu na lufwa. Na manima, beto ke tala disolo ya Biblia yina ke kindisa kiminu ya beto. Ni na disolo  ya Biblia yayi beto ke tangá mambu yina ke na verse yina ke na twadisá disolo ya beto: “Nkazi ya nge ke vumbuka na lufwa.” (Yoa. 11:23) Na kumanisa, beto ke tala yinki beto lenda sala samu kivuvu ya kuvumbuka ya bantu na lufwa kuma dyaka tsyeleka na meso ya beto.

4. Samu na kukwikila na nsilulu, na yinki beto me fwana kuvanda na kundima? Pesa kifwani.

⁴ Samu na kukwikila na nsilulu, beto me fwana kuvanda na kundima ti muntu yina me pesa beto yawu ke na nsatu mpe ngolo ya kulungisa yawu. Kanisa na kifwani yayi: mupepe ya ngolo me bebisa yinzo ya nge, mpe ndiku ya nge me sala nge nsilulu ti yandi ke sadisa nge na kuyidika yawu. Yandi ke ve na vuná nge, mpe nge ke na kundima ti yandi ke na nsatu ya kusadisa nge. Kana yandi zaba kisalu ya kutunga, mpe yandi ke na bima ya kusadila yawu, nge zaba ti yandi ke na makoki ya kusadisa nge. Na yawu, nge ke kwikila na nsilulu yina yandi me pesa nge. Yinki beto lenda zonza na nsilulu ya Nzambi ya kuvumbula bantu na lufwa? Yandi ke kwandi na nsatu mpe ngolo ya kulungisa yawu?

5-6. Samu na yinki beto lenda vanda na kundima ti Yehova ke na nsatu ya kuvumbula bantu yina kufwaka?

⁵ Yehova ke kwandi na nsatu ya kuvutula bantu yina kufwá na luzingu? Ee, yandi ke na nsatu ya kusala yawu. Yandi natá bisadi ya yandi na kusonika na kati ya Biblia nsilulu ti, na bilumbu yina ke kwiza yandi ke vumbula bantu na lufwa. (Iza. 26:19; Oze 13:14; Luz. 20:11-13) Mpe ntangu Yehova ke pesá nsilulu, yandi ke lungisá kaka yawu. (Yos. 23:14) Yehova ke na nsatu mingi ya kuvutula bayina kufwá na luzingu. Samu na yinki beto ke na zonzak’ yawu?

⁶ Beto baka kifwani ya Yobi. Yandi vandá na kundima ti, ata ti yandi kufwa, Yehova ke vanda na nsatu mingi ya kuvutula yandi na luzingu. (Yobi 14:14, 15, nyp.) Yehova ke na nsatu ya kusala mutindu mosi samu na bisadi ya yandi nyonso yina kufwaka. Yandi zola kuvutula bawu na luzingu, mpe kupesa bawu mavimpi ya mbote na luzingu ya kilengi. Yinki beto lenda zonza na bantu nyonso yina kufwá kasi ba kuzwá ve bweso ya kulongoka matsyeleka na yina me tadila Yehova? Nzambi ya beto ya luzolo ke mpe na nsatu ya kuvutula bawu na luzingu. (Bis. 24:15) Yandi ke na nsatu ba kuzwa bweso ya kukuma bandiku ya yandi mpe ba zinga ntangu nyonso awa na ntoto. (Yoa. 3:16) Ya ke na talaná pwelele ti Yehova ke na nsatu ya kuvumbula bantu ya kufwa.

7-8. Samu na yinki beto lenda vanda na kundima ti Yehova ke na ngolo ya kuvumbula ba yina kufwaka?

⁷ Yehova ke kwandi na ngolo ya kuvumbula bantu yina kufwaka? Ee, yandi ke na ngolo ya kusala yawu. Yandi ke ‘Muntu ya Ngolo-Nyonso.’ (Luz. 1:8) Na yawu, yandi ke na ngolo ya kufwa bambeni ya yandi nyonso, lufwa mpe ke na kati. (1 Ko. 15:26) Kuzaba yawu ke pesá beto ngolo mpe bukindi. Beto tala mambu mosi yina kuminá mpangi mosi ya kento na nkumbu ya Emma Arnold. Na ntangu ya guerre mondiale ya zole, yandi na dikanda ya yandi kutaná na bamambu yina meká kiminu ya bawu. Bantu yina ba vandá zolá, kufwá na baboloko ya ngolo ya Allemagne. Samu na kukindisa mwana ya yandi ya kento, Emma zonzá na yandi: “Kana bantu yina me kufwa lenda vutuka dyaka ve na luzingu, ya zola zonza ti lufwa me lutila Nzambi na ngolo. Kasi beto zaba ti ya ke ve na muntu to kima yina me lutila Nzambi na ngolo.” Ntembe ve, Nzambi ya Ngolo-Nyonso yina yidiká luzingu ke mpe na ngolo ya kuvutula yawu na ba yina kufwaka.

⁸ Mambu ya nkaka yina ke natá beto na kundima ti Nzambi ke na ngolo ya kuvutula bantu na luzingu ke ti, ngolo ya yandi ya kusimba bamambu ke ve na bandilu. Yandi ke bokilá konso mbwetete na nkumbu ya yawu. (Iza. 40:26) Mpe yandi me zimbana ve ba yina kufwaka. (Yobi 14:13; Luke 20:37, 38) Yandi me zaba mbote-mbote nyonso na yina me tadila bantu yina yandi ke vutula na luzingu, ya vanda nzutu ya bawu, kimuntu ya bawu,  bamambu yina ba kutaná na yawu na luzingu mpe mabanza ya bawu.

9. Samu na yinki nge ke kwikilá na nsilulu yina Yehova pesá ti yandi ke vumbula bantu yina kufwaka?

⁹ Ya tsyeleka, beto lenda kwikilá na nsilulu ya Yehova ya kuvutula bantu na luzingu na bilumbu yina ke kwiza, samu beto zaba ti yandi ke na nsatu mpe ngolo ya kulungisa yawu. Mambu ya nkaka yina ke salá ti beto kwikila na nsilulu ya Nzambi ke ti, na ntama Yehova vumbulá bantu yina kufwaka. Biblia ke zonzilá Yesu mpe babakala ya nkaka yina Nzambi pesá ngolo ya kuvumbula bantu na lufwa. Beto tala disolo ya mvumbukulu mosi yina Yesu salaka. Disolo yango ke na Yoane kikapu 11.

10. Yinki me salama ntangu Yesu ke na samuná pene-pene na maza ya Yordani, mpe yinki yandi me sala? (Yoa. 11:1-3)

¹⁰ Tanga Yoane 11:1-3. Kanisa ti nge kele na Betani na nsuka ya mvula 32 N.B. Yesu ke na bandiku na bwala yayi, Lazare na bampangi ya yandi zole ya kento Maria na Marta. (Luke 10:38-42) Lazare ke na beelá mpe bampangi ya yandi ya kento ke na mawa samu na yandi. Ba me filisa Yesu nsangu ti Lazare ke na beelaka. Na ntangu yina, Yesu vandá na lweka ya nkaka ya maza ya Yordani. Samu na kukuma na Betani, yandi zolá lutisa bilumbu zole. (Yoa. 10:40) Mambu ya kyadi ke ti Lazare kufwá ntangu muntu yina natá nsangu kumá kisika yina Yesu vandaka. Ata ti Yesu me zaba ti ndiku ya yandi me kufwa, yandi me kwenda ve. Yandi lutisá dyaka bilumbu zole tekila yandi kwenda na Betani. Na yawu, ntangu Yesu kumá, ya salá bilumbu 4 Lazare kufwaka. Kasi, Yesu ke sala mambu samu na bandiku ya yandi mpe samu na kupesa nkembo na Nzambi.​—Yoa. 11:4, 6, 11, 17.

11. Wapi kileso disolo ya Lazare ke longá beto na yina me tadila kuvanda ndiku ya mbote?

¹¹ Disolo yayi ke na longá beto kileso mosi na yina me tadila kuvanda ndiku ya mbote. Kanisa fioti: Ntangu Maria na Marta filisá Yesu nsangu, ba zonzá ve na yandi na kukwiza na Betani. Ba zonzá kaka ti ndiku ya yandi vandá beela. (Yoa. 11:3) Ntangu Lazare kufwá, Yesu vandá ve na nsatu ya kukwiza kuna samu na kuvumbula yandi. Yesu vandá na ngolo ya kusala yawu na kisika yina yandi vandaka. Kasi, yandi baká mukanu ya kukwenda na Betani samu na kuvanda na bandiku ya yandi, Maria na Marta. Nge ke na ndiku yina nge zaba ti yandi lenda sadisa nge ata ti nge me lomba ve yandi? Kana nge ke na yawu, nge zaba ti nge lenda tula ntima ti yandi ke sadisa nge na “bantangu ya mpasi.” (Bin. 17:17) Yesu vandá ndiku ya mbote mingi. Bika ti beto vanda mpe bandiku ya mutindu yayi samu na bampangi. Ntangu yayi, beto vutuka na disolo ya Lazare samu na kutala mambu yina salamá na manima.

12. Wapi nsilulu Yesu me pesa na Marta mpe samu na yinki yandi lenda kwikila na nsilulu yango? (Yoane 11:23-26)

¹² Tanga Yoane 11:23-26. Marta me kuwa ti Yesu me kuma pene-pene na Betani. Na mbangu, yandi me kwenda bwabana yandi mpe yandi me zonza: “Mfumu, kana nge vwandaka awa, nkazi ya munu zolaka kufwa ve.” (Yoa. 11:21) Ntembe ve, Yesu lendá belusa Lazare. Kasi yandi ke na nsatu ya kusala mambu ya kulutila nene. Yandi me pesa Marta nsilulu yayi: “Nkazi ya nge ke vumbuka na lufwa.” Na manima, yandi me zonza na Marta mambu ya nkaka yina zolá nata yandi na kukwikila na nsilulu yina yandi me pesa. Yandi me zonza:  “Mu kele mvumbukulu mpe luzingu.” Ya tsyeleka, Nzambi me pesa Yesu ngolo ya kuvumbula bantu na lufwa. Bangonda na manima, yandi vumbulá mwana mosi ya kento mwa ntangu fioti na manima ya lufwa ya yandi. Yandi vumbulá mpe ntwenya mosi ya bakala. Ntangu ya nkaka yandi salak’ yawu kaka kilumbu yina yandi kufwaka. (Luke 7:11-15; 8:49-55) Kasi Yesu ke kwandi na ngolo ya kuvumbula muntu yina me lutisa bilumbu 4 na ndyamu mpe nzutu ya yandi me banda kubola?

13. Mutindu Yoane 11:32-35 ke na lakisak’ yawu, yinki ya salá Yesu ntangu yandi talá Maria na bantu ya nkaka kudila? (Tala mpe kizizi.)

¹³ Tanga Yoane 11:32-35. Tala mambu yina ke salama na manima. Maria, mpangi ya nkaka ya Lazare me kwenda bwabana Yesu. Yandi mpe me zonza mambu yina mpangi ya yandi ya kento zonzaka: “Mfumu, kana nge vwandaka awa, nkazi ya munu zolaka kufwa ve.” Yandi na bantu yina ke na yandi ke na kyadi ya kulutila. Ntangu Yesu me tala kyadi yina ba vandá na yawu mpe mutindu ba vanda dila, yandi me fuluka na kyadi samu na bandiku ya yandi. Kyadi yayi me nata yandi mpe na kudila. Yandi zaba kyadi yina ya ke salá na kufwidila muntu yina beto ke zolaka. Ntembe ve, yandi ke na nsatu ya kukatula bidilu na meso ya bawu.

14. Ntangu beto ke tangá mambu yina Yesu salá na manima ya kutala Maria kudila, yinki ya ke longá beto na yina me tadila Yehova?

¹⁴ Mambu yina Yesu salá ntangu yandi talá Maria kudila ke na longá beto ti Yehova ke Nzambi yina zaba kutala bantu kyadi. Samu na yinki beto ke na zonzak’ yawu? Mutindu beto talak’ yawu na disolo yina lutá, Yesu ke landá na faso ya kulunga makanisi mpe faso ya Tata ya yandi ya kubakila bamambu. (Yoa. 12:45) Na yawu, ntangu beto ke tangá ti kyadi nata Yesu na kudila, beto zaba ti ya ke salá mpe Yehova mpasi mingi ntangu yandi ke talá mansangasa ya beto. (Nku. 56:8) Mambu yayi ke na pesá ve nge nsatu ya kukuma dyaka pene-pene na Nzambi ya beto yina zaba kutala bantu kyadi?

15. Mutindu Yoane 11:41-44 ke na lakisak’ yawu, wapi mambu salamá na kisika yina ba kundá Lazare? (Tala mpe kizizi.)

¹⁵ Tanga Yoane 11:41-44. Yesu me kuma kisika yina ba me zika Lazare, mpe yandi me lomba ba katula ditadi yina vandá kanga ndyamu. Marta me sosa kumanga. Na yandi, nzutu ya Lazare ke na basiká nsunga. Yesu me vutula yandi: “Mu me zabisa nge ve ti kana nge kwikila, nge ke tala nkembo  ya Nzambi?” (Yoa. 11:39, 40) Na manima, Yesu me tala na zulu mpe me sambila na mantwala ya bantu nyonso. Yandi me sala yawu samu bantu nyonso zaba ti ni na ngolo ya Yehova yandi ke lungisa mambu yina yandi me zola kusala. Na manima, yandi me zonza na ndinga ya ngolo: ‘Lazare, basika,’ mpe Lazare me basika na ndyamu. Yesu me sala mambu yina bantu ya nkaka vandá kanisa ti ya lenda salama ve.

16. Wa’ faso disolo yina ke na Yoane kikapu 11 ke kindisá kiminu ya beto na yina me tadila kuvumbuka ya bantu na lufwa?

¹⁶ Disolo yina ke na Yoane kikapu 11 ke kindisá kiminu ya beto na kuvumbuka ya bantu ya kufwa. Samu na yinki? Kuzimbana ve nsilulu yina Yesu pesá na Marta: “Nkazi ya nge ke vumbuka na lufwa.” (Yoa. 11:23) Mutindu Tata ya yandi, Yesu ke na nsatu mpe ngolo ya kulungisa nsilulu yayi. Mansangasa ya yandi ke lakisá ti yandi ke na nsatu mingi ya kuvumbula bantu ya kufwa, mpe kukatula kyadi yina ya ke salá bantu ntangu ba ke fwidilá muntu yina ba ke zolaka. Mpe ntangu Lazare basiká na ndyamu, ya talaná pwelele ti Yesu ke na ngolo ya kuvumbula bantu yina kufwaka. Kanisa mpe na mambu yayi Yesu zonzá na Marta: “Mu me zabisa nge ve ti kana nge kwikila, nge ke tala nkembo ya Nzambi?” (Yoa. 11:40) Ntembe ve, beto ke na bamambu mingi yina ke natá beto na kukwikila na nsilulu ya Nzambi ya kuvumbula bantu na lufwa. Kasi wa’ faso beto lenda kulisa kiminu ya beto na kuvumbuka ya bantu ya kufwa?

17. Yinki beto me bonga kuzimbana ve ntangu beto ke tangá masolo ya Biblia yina ke zonzilá kuvumbuka ya bantu na lufwa?

¹⁷ Tanga mpe yindula na masolo ya bantu yina ba vumbulá na lufwa. Biblia ke zonzilá bantu 8 yina ba vumbulá samu ba zinga dyaka awa na ntoto. c Longoka masolo yayi mbote-mbote. Kuzimbana ve ti bantu yayi zingá ya tsyeleka. Ya vandá babakala, bakento mpe bana. Sosa bileso yina masolo yayi lenda longa nge. Na konso disolo, tala faso ya ke lakisá ti Nzambi ke na nsatu mpe ngolo ya kuvumbula  bantu yina kufwaka. Ya kulutila, yindula na kuvumbuka ya Yesu na lufwa. Mvumbukulu yayi me lutila mfunu na bamvumbukulu ya nkaka. Kuzimbana ve ti bantu mingi talá Yesu na manima ya mvumbukulu ya yandi, mpe mvumbukulu ya Yesu ke mambu yina ke salá ti kiminu ya beto vanda ngolo.​—1 Ko. 15:3-6, 20-22.

18. Wa’ faso beto lenda sadila banzimbu ya beto yina ke zonzilá kuvumbuka ya bantu na lufwa? (Tala mpe noti ya yinsi ya paje.)

¹⁸ Kuwa, yimba, mpe yindula na banzimbu ya beto yina ke zonzilá kuvumbuka ya bantu na lufwa. d (Ef. 5:19) Banzimbu yayi ke salá ti kuvumbuka ya bantu na lufwa kuma dyaka tsyeleka na meso ya beto, mpe ya ke kumisá ngolo kiminu ya beto ti beto ke tala dyaka ba yina kufwaka. Kuwa banzimbu yayi, yimba yawu bambala mingi samu na kuzaba yawu mbote-mbote. Ntangu beno ke salá kulongoka ya dikanda ya beno, beno zonzila bamambu yina ke na kati ya banzimbu yayi. Bumba yawu na yintu, mpe yindula mbote-mbote na yawu samu ya simba ntima ya nge, mpe ya kumisa kiminu ya nge ngolo. Ya ke sala ti ntangu luzingu ya nge ke vanda na mpasi samu nge ke sadilá Yehova, to ntangu muntu yina nge ke zolá ke kufwa, mpeve ya Yehova ke sadisa nge na kubambuka banzimbu yayi, mpe ya ke pesa nge ngolo.

19. Wapi bamambu beto lenda kanisa na yina me tadila ntangu bantu ke vumbuka na lufwa? (Tala encadré “ Yinki nge ke yufula bawu?”)

¹⁹ Meka kukanisa ti nge ke kuna. Yehova me pesa beto makoki ya kukanisa mutindu luzingu ya beto ke vanda na yinza ya malu-malu. Mpangi mosi ya kento me zonza: “Bambala mingi mu ke kanisá mutindu luzingu ya munu ke vanda na yinza ya malu-malu. Ya me sala ti, na makanisi ya munu, mu ke kuwá bansunga ya bafololo ya yinza ya malu-malu.” Kanisa na faso bamambu ke salama ntangu nge ke kutana na babakala mpe bakento ya kiminu yina Biblia ke zonzilaka. Nani nge ke na nsatu ya kukutana? Wapi byuvu nge ke yufula yandi? Kanisa mpe na ntangu nge ke vanda kintwadi na bantu ya nge yina kufwaka. Kanisa na bamambu ya ntete yina nge ke zonza na bawu, faso nge ke simba bawu, mpe mansangasa ya kilengi yina ke basika na meso ya nge.

20. Yinki beto me bonga kubika ve kusala?

²⁰ Beto ke na vutulá Yehova matondo mingi na nsilulu ya kitoko yina yandi me pesa beto ya kuvumbula bantu na lufwa. Beto lenda vanda na kundima ti nsilulu yayi ke lungana samu ti Yehova ke na nsatu mpe ngolo ya kulungisa yawu. Beto sala nyonso samu na kubika ve na kukumisa ngolo kiminu ya beto na nsilulu ya kitoko yayi. Kana beto sala yawu, beto ke kuma dyaka pene-pene na Nzambi ya beto. Ni yandi me pesa na mosi na mosi ya beto nsilulu yayi: ‘Bantu yina nge ke zolá ke vumbuka na lufwa.’