Mvula yina landá, ba zonzá na bampangi ya Betel ti filiale ya Afrique du Sud vandá na nsatu ba sadisa bawu. Ya vandá samu ba kuzwá machine ya malu-malu yina ke basisá mikanda ya papiye. Mu pesá nkumbu ya munu mpe mu vandá na vrai kilengi ntangu ba baká munu. Ba baká mpe Babetelite ya nkaka tatu na Canada: Dennis Leech, Bill McLellan, Ken Nordin. Ba zonzá na beto ti beto zolá sala bamvula mingi na Afrique du Sud.

Mu bokilá mama ya munu na telefone: “Mama, mu ke na mambu ya kuzonzila nge. Mu ke na kwendá na Afrique du Sud!” Mama ya munu vandá muntu ya swi, kasi yandi vandá na kiminu mpe kimpeve ya ngolo. Yandi zonzá ve mingi, kasi mu zabá ti yandi ndimá desizion ya munu. Ata ya vandá sala bawu mpasi na kutala ti mu vandá kwenda na bwala ya ntama, ya vanda yandi to papa, ba sosá ve kunimina munu na kukwenda.

Beto kwendá ntete na Betel ya Brooklyn. Kuna, na kati ya bangonda tatu, beto longoká faso ya kusadila machine mosi yina ke basisá mikanda. Na manima, beto baká bato yina natá beto tii na Cape Town, na Afrique du Sud. Na ntangu yina, mu lungisá bamvula 20. Beto katuká na Cape Town mpe beto kwendá na Johannesburg na train. Voyaje ya beto bandá na nkokila. Na nsuka, kote ya ntete yina train telamá vandá vile ya fioti na Karoo, rejon yina ke na mwa dezere. Ntangu vandá ngolo mpe pusiere vandá mingi. Beto nyonso 4 talá na nganda mpe pamuká na faso vandá bwala yango. Beto yufulá: “Beto ke lenda kwandi kuvanda awa?” Na manima, ntangu beto vutuká dyaka na rejon yina, beto kwizá tala ti bavile ya fioti yina ke kuna ke kitoko mpe na kizunu.

Na kati ya mwa bamvula, kisalu ya munu vandá ya kusala ti machine mosi yina ba vandá bokilá Linotype tambula samu na kubasisa Yinzo ya Kengidi na Réveillez-vous ! Mikanda yayi vandá basika na bandinga mingi ya Afrique, kaka ve ya Afrique du Sud. Beto vandá na kilengi ya kutala ti machine ya malu-malu yina beto katuká na Canada na kwiza sadila, vandá sala na faso ya mbote!

Na manima, mu salá na buro yina vandá kipe kisalu ya kubasisa mikanda, kufilisa yawu mpe kusala traduksion. Mu vandá na mingi ya kusala mpe mu vandá na kilengi ya kusala yawu.

Na 1968, mu kwelá Laura Bowen, yina vandá vanda pene-pene na Betel. Yandi vandá pionye mpe vandá sala na traduksion. Na bantangu yina, mingi ya ba yina kwelaná ntama mingi ve, vandá kontinye ve kusala na Betel. Na yawu, ba filisá beto faso bapionye spesiale. Mu kumá na mwa boma. Na Betel, madya mpe yinzo vandá ya mpamba. Na yawu, wa’ faso beto zolá sala na kusumba bima nyonso yina beto vandá na yawu nsatu na mwa mbongo ya fioti yina beto vandá kuzwa faso bapionye spesiale? Mosi na mosi ya beto zolá kuzwa 25 rand (na ntangu yina ya vandá pesá 35 dollars). Beto zolá kuzwa yawu kaka si beto lungisa ba-ere yina ba vandá lomba beto, beto vutuka kutala bantu yina sepelá na mambu ya Biblia mpe beto pesa mikanda. Na mbongo yina, beto zolá futa yinzo, kusumba madya, kufuta deplasema, kukipe sante ya beto mpe kusumba bima ya nkaka.

Ba filisá beto na grupe mosi ya fioti pene- pene na vile ya Durban. Ba-indien mingi vandá kuna. Mingi ya bawu vandá mitekolo ya ba yina kwizá na Afrique du Sud na kati ya bamvula 1800 samu na kusala na bakompani yina vandá yidiká sucre. Bubu yayi, ba ke salá bisalu ya nkaka, ata ba ke landá kaka faso bankoko ya bawu vandá salá bamambu mpe faso ba vandá lambilá. Samu ba vandá zonzá anglais, ya vandá ve mpasi na beto na kusolola na bawu.

Bapionye speciale zolá sala ba-ere 150 bangonda nyonso na kisalu ya predikasion. Na yawu, kilumbu ya ntete yina beto basiká na predikasion, beto vandá na dikanisi ya kusala ba-ere 6. Kilumbu yina, Ntangu vandá ngolo. Beto vandá ve na bantu yina ke longoka Biblia na beto. Beto zolá sala ba-ere 6 nyonso yina, kaka na predikasion ya yinzo na yinzo. Na manima na mwa ntangu, mu kwizá tala montre ya munu, mpe kaka ba-minute 40 lutá! Mu yufulá si beto ke lenda kwandi kisalu ya pionye spesiale.

Na manima ya mwa ntangu, beto yidiká programe ya beto. Bilumbu nyonso, avan na kubasika, beto vandá yidiká mampa mpe vandá tulá maza ya tiya to café na kati ya termus. Ntangu beto vandá na nsatu ya kupema, beto vandá tula kaminion ya beto ya fioti na mpewo ya yinti. Bantangu ya nkaka, bana ya fioti ya ba-indien vandá kwizá na kote ya beto mpe vandá kwendá talá kaka beto, samu ba vandá tala nete beto vandá ve faso mosi na bawu. Na kati ya mwa bilumbu, beto kwizá tala ti, na manima ya kulutisa ba-ere zole to tatu na predikasion, ba-ere ya nkaka yina vandá landa, vandá luta na mbangu.

Ya vandá vrai kilengi na kunata mambu ya Biblia na teritware yina bantu zabá kuyamba banzenza! Beto kwizá tala ti ba-indien ke bantu mosi ya buzitu, ya ntima ya mbote mpe ba ke zolá Nzambi. Mingi ya bawu ndimá bamambu ya Biblia yina beto vandá zonzila bawu. Ba vandá zolá kulongoka bamambu yina me tadila Yehova, Yesu, Biblia, yinza ya malu-malu mpe kuvumbuka ya bantu ya kufwa. Na manima ya mvula mosi, beto kumá na bantu 20 yina vandá longoka Biblia na beto. Bilumbu nyonso beto vandá kudya madya ya midi na mosi ya bafamiye yina vandá longoká Biblia na beto. Beto vandá na vrai kilengi.

Ntangu mingi lutá ve, ba zonzá na beto na kusala kisalu ya sirkonskripsion. Teritware yina ba filisá beto vandá pene-pene na lamer mosi ya kitoko yina ba ke bokilá Océan Indien. Basemene nyonso, ntangu beto vandá kwendá talá kimvuka mosi, famiye mosi na kati ya kimvuka yina, vandá yamba beto na yinzo ya bawu. Ba vandá bakilá beto faso bantu ya famiye ya bawu. Beto vandá zolá kulutisa ntangu na bawu, na bana ya bawu mpe bibulu ya bawu yina vandá na yinzo. Beto lutisá bamvula zole ya kitoko kuna. Kilumbu mosi, beto yambá apel ya Betel. Ya vandá kima yina beto vandá vingila ve. Mpangi yina vandá na telefone zonzá: “Beto ke na nsatu beno vutuka na Betel.” Mu vutulá na yandi: “Kote beto kele, beto ke ya beto bien.” Ata mu zonzá faso yayi, kasi, beto vandá na kilengi ya kukwenda kote nyonso yina ba ke filisa beto.

Na Betel, mu vandá sala na Département pour le Service. Kuna, mu vandá na okazion ya nene ya kusala na bampangi ya bakala yina zabá mambu mingi na kimpeve. Na kati ya kisalu yina, beto vandá kipe barapor yina bantwadisi ya sirkonskripsion vandá filisá na manima ya kukwenda tala bimvuka. Na ntangu yina, na manima ya kuzwá rapor mosi, Département pour le Service vandá filisá letre na  kimvuka yina, samu na kupesa bawu ngolo mpe misiku yina ba ke na yawu nsatu. Barapor yina bantwadisi ya sirkonskripsion vandá filisa vandá na bandinga ya Xhosa, Zulu mpe bandinga ya nkaka. Ya vandá na bampangi yina vandá sala kisalu ya ngolo samu na kusala traduksion ya barapor yango na anglais. Mpe na manima, ba zolá sala dyaka traduksion ya baletre ya filiale yina vandá na anglais, na bandinga ya Afrique. Mu vandá na kilengi na faso bampangi yayi vandá sala bangolo na kisalu ya traduksion mpe na faso ba sadisá munu na kuzaba bamambu yina bampangi ya beto ya Afrique vandá kutana na yawu.

Na ntangu yina, guvernema ya Afrique du Sud vandá ndima ve ti bandombe na mindele vanda plase mosi. Na yawu, bampangi ya beto ya ndombe vandá zonzá bandinga ya bawu, ba vandá preche na bandinga ya bawu mpe ba vandá salá balukutakanu bawu na bawu.

Avan, mu zabá ve bampangi mingi ya ndombe, samu bimvuka yina ba filisá munu vandá zonzá kaka anglais. Kasi, na kisalu ya munu ya malu-malu, mu kwizá zaba bampangi mingi ya ndombe, bifu ya bawu mpe ba-coutume ya bawu. Mu kwizá zaba bampasi yina bampangi ya beto kutaná samu ba vandá mangá kulanda bamambu ya bankoko mpe malongi ya luvunu. Ba lakisá kuraje ya mingi. Ba vandá mangá bamambu ya yimbi yina ata ba zabá ti, ba zolá kwamisa bawu na kati ya famiye to na bwala yina ba vandá! Na babwala ya fioti, bantu mingi vandá povre. Mingi salá ve lekole ya yinda. Kasi, ba vandá pesá buzitu na bamambu ya Biblia.

Mu kuzwá mpe okazion ya kunwanina liberte ya beto ya kusambila Yehova mpe ya kukota ve na mambu ya politik. Ya vandá kumisa kiminu ya munu ngolo na kutala bana ya fioti yina kangamá na Yehova mpe salá bamambu na kuraje nyonso. Ba bingisá ba ya nkaka na lekole samu ba mangá kuvukana na bantu ya nkaka ya mabuundu ya luvunu samu na kusambila to kuyimba.

Na bwala mosi ya fioti ya Afrique yina ba vandá bokilá Swaziland, bampangi kutaná na mambu mosi ya mpasi. Ntangu mfumu Sobhuza kufwá, ba zonzá na bantu nyonso na kulanda ba-coutume yina bantu vandá salá na manima ya lufwa ya muntu. Babakala zolá sala kovo mpe bakento zolá zenga bansuki ya bawu. Ba kwamisá bampangi mingi samu ba mangá kulanda bafaso ya kusala yayi ke pesá nkembo na bantu ya kufwa. Ya simbá bantima ya beto na kutala faso ba vandá kaka  ya kukangama na Yehova! Kukangama ya bampangi ya beto ya Afrique na Yehova mpe ntima ya bawu ya yinda, longá beto bamambu mingi mpe kulisá kiminu ya beto.

Na 1981, mu kwendá sala dyaka na imprimerie, mpe beto bandá kusadila ba-ordinatere samu na kubasisa mikanda. Ya vandá ntangu mosi ya kitoko! Faso ya kubasisa mikanda bongá dyaka. Bakala mosi yina vandá salá na kompani yina vandá tekisá ba-machine, pesá Betel machine ya malu-malu na nkumbu ya photocomposeuse samu beto meka kusadila yawu ya mpamba. Ya natá bampangi ya filiale na kubaka ba-machine 5 ya malu-malu na plase ya ba-Linotype 9. Ba bwelá mpe machine ya nkaka ya nene yina ke basisá mikanda. Beto bandá kubasisa mikanda mingi na mwa ntangu fioti!

Ba-ordinatere sadisá beto na kuyidika bafaso ya malu-malu ya kubongisa bisoni ya kutula na zulu ya bapaje na nzila ya MEPS (aplikasion mosi ya Batemwe ya Yehova yina ke sadisá na kubasisa mikanda na bandinga mingi). Depwi ntangu yina munu na Babetelite tatu ya nkaka katuká na Canada samu na kukwiza na Afrique du Sud, ba-machine mpe ba-apareye vandá dyaka ve faso na ntama. Ya bongá mingi! (Iza. 60:17) Beto nyonso kwelaná na bapionye yina vandá zola Yehova. Bill na munu, beto vandá kaka na Betel. Ken na Dennis butá mpe vandá kipe bafamiye ya bawu.

Kisalu ya kusala na Betel vandá kuma kaka mingi. Bandinga yina ba vandá sala traduksion ya mikanda mpe kubasisa yawu vandá kuma kaka mingi. Mpe filiale ya beto vandá filisa mikanda na bafiliale ya nkaka. Na yawu, beto vandá na nsatu ya bayinzo ya malu-malu samu na Betel. Bampangi tungilá beto bayinzo na rejon mosi ya kitoko na Johannesburg, mpe ba fungulak’ yawu na 1987. Ya vandá kilengi na kutala faso kisalu ya Yehova vandá kontinye kukula. Mu sepelá mpe na kusala na komite ya filiale ya Afrique du Sud bamvula mingi.

Na 2001 beto pamuká ntangu ba bokilá munu na kukwenda sala na komite ya filiale ya malu-malu ya États-Unis. Ata ya vandá mpasi na kubika kisalu mpe bakamarade ya beto na Afrique du Sud, beto vandá na kilengi ya kubanda luzingu ya malu-malu na kati ya famiye ya Betel ya États-Unis.

Beto kumá mpe na susi samu beto zolá bika mama ya Laura yina kumá deja kiboba. Na New York, beto zolá lenda ve kusala mingi samu na yandi. Kasi bampangi ya kento tatu ya Laura zonzá ti ba ke kipe mama ya bawu. Ba zonzá: “Beto nyonso lenda sala ve na Betel. Kasi si beto kipe mama, ya ke sadisa beno na kukontinye kisalu ya beno.” Beto ke na vutulá bawu matondo ya mingi.

Faso bampangi ya Laura, mpangi ya munu ya bakala yina vandá vanda na Toronto na Canada na kento ya yandi, kipe mama ya beto yina vandá veuve. Mama lutisá bamvula kuluta 20 na bawu. Beto ke na sepelá na faso ba kipeke yandi na luzolo nyonso tii ntangu yandi kufwá, ntama mingi ve na manima kukuma ya beto na New York. Ya ke mbote mingi na kuvanda na bantu ya famiye yina lenda ndima na ntima mosi kusala basakrifise samu na kukipe ba yina me nuna!

Na kati ya mwa bamvula na Betel ya États-Unis, mu vanda sala na departema yina ke salá kisalu ya kubasisa mikanda. Na ntangu yina, faso ya kusala kisalu yango bongá dyaka ya kulutila. Mwa bamvula yina me luta, mu me sala na departema yina ke sumbá babima. Ya ke kilengi na kusala depwi bamvula 20 na kati ya filiale ya nene yayi na bampangi kuluta 5000. Bampangi ya nkaka pene-pene na 2000 yina ke vandá ve na Betel, ke kwizá tulá mpe diboko na bisalu yina ke salamá awa!

Bamvula 60 na manima, mu vandá kanisa ve ti ni awa mu zolá vanda. Na ntima mosi, Laura sadisá munu bamvula nyonso yina me luta. Luzingu ya munu me vanda vrai kitoko! Beto me zola mingi bisalu nyonso yina ba lombá na beto na kusala mpe bampangi yina beto salá na bawu. Beto me zola mpe bampangi yina beto me zaba na bafiliale mingi yina beto me luta. Samu bubu yayi mu me luta bamvula 80, mu ke na salá dyaka ve mingi. Ya ke na bampangi ya bakala ya jeune yina me zaba bien kusala kisalu.

Muntu mosi yina soniká Bankunga zonzá: ‘Kilengi na dikanda yina Yehova ke Nzambi.’ (Nku. 33:12) Mambu yayi ke vrai! Mu ke na sepelá mingi na yina mu me sadila Yehova na kati ya famiye ya yandi yina ke na kilengi.