Nge zabak’ yawu?
Bantu na ntangu ya Biblia vandá sadilá kwandi ba-papyrus samu na kuyidika babato?
Yinti ya papyrus
BANTU mingi zaba ti na ntama, bantu ya Égypte vandá soniká mingi na zulu ya bapapiye yina ba yidiká na yinti yina ba ke bokilá papyrus. Bagrek na Baromain mpe vandá soniká na zulu ya papyrus. * Kasi bantu mingi zaba ve ti ba vandá sadilá mpe papyrus samu na kuyidika babato.
Bakalite zole ya babato ya papyrus yina ba kuzwá na kati ya tombo mosi na Égypte
Bamvula 2500 me luta deja, profete Izaya soniká ti, bantu yina ke vandá ‘na bantoto yina ke pene-pene na ba-fleuve ya Éthiopie’ ke ‘filisa bantu na nzila ya lamer, na kati ya babato ya papyrus yina ke na lutá na zulu ya bamaza.’ Na manima, profete Yeremia zonzá ti, ntangu Bamede na Baperse ke kwiza nwanisa bwala ya Babilone, ba zolá nyengisa ‘babato ya papyrus’ ya bantu ya Babilone samu ba kima ve.—Iza. 18:1, 2; Yer. 51:32.
Biblia me katuka na Nzambi. Na yawu, ba yina ke longoká Biblia vandá vingila ti ba-arkeolog kuzwa bima yina ke lakisa ti, na ntangu ya Biblia ba vandá sadilá ba-papyrus samu na kuyidika babato. (2 Tim. 3:16) Yinki ba-arkeolog kuzwá? Ba me kuzwa bima yina ke na lakisá ti ba vandá yidiká babato ya papyrus na Égypte.
WA’ FASO BA VANDÁ YIDIKÁ BABATO NA PAPYRUS?
Na kati ya batombo na Égypte, ba kuzwá badesin na ba-mur yina ke na lakisá faso ba vandá baka ba-papyrus samu na kuyidika babato. Babakala vandá zengá ba-papyrus, ba vandá vukisá yawu na ba-tas, mpe ba vandá kangak’ yawu na bapake. Yinti ya papyrus vandá na forme ya triangle. Na yawu, na lere ba vandá vukisá yawu na bapake, ya vandá vrai ngolo. Livre mosi yina ke zonzilá istware ya Égypte me zonza ti, ntangu ya nkaka babato ya papyrus vandá yinda tii na 17 mètres, mpe ya vandá na plase ya kutula 10 to 12 pagaies na mosi na mosi ya bakote ya bato.
Badesin na mur ya tombo mosi na Égypte ke na lakisá faso ba ke na yidiká bato ya papyrus
SAMU NA YINKI BA YINA VANDÁ YIDIKÁ BABATO VANDÁ SADILÁ PAPYRUS?
Na Égypte, bayinti ya papyrus vandá kulá mingi na bakote yina maza ya Nil vandá lutá. Na yawu, babato ya papyrus vandá ve mpasi na kusala. Ata ntangu bantu bandá kusadila bayinti ya nene samu na kuyidika babato ya nene, bantu yina ke salá lapeche mpe ba-chasseur, vandá kontinye kusadila babato ya fioti yina ba yidiká na ba-papyrus.
Na kati ya bantangu mingi, bantu kontinyeke kusadila babato ya papyrus. Plutarch, Grek mosi yina vandá soniká balivre, yina zingá na ntangu ya ba-apotre, zonzá ti bantu ya nkaka vandá kontinye kusadila babato ya papyrus tii na ntangu yina.
^ par. 3 Yinti ya papyrus ke kulá na bamaza ya fioti yina ke lutá malembe-malembe. Yinti yango lenda kuma yinda tii na 5 mètres, mpe yisi ya yawu lenda kuma nene tii na 15 centimètres.
