Nge zabak’ yawu?
Katula Biblia, yinki ke na lakisá dyaka ti, ba-izraelite vandá na bungamba na Egypte?
Biblia ke zonzá ti, Bamadianite natá Joseph na Egypte. Na manima ya bamvula, tata ya yandi Jacob na dikanda ya yandi, katuká na Canaan mpe kwendá na Egypte. Ba zingá na bwala mosi ya Egypte na nkumbu ya Goshen, na Delta ya Nil. (Kub. 47:1, 6) Ni kuna, Ba-izraelite “bandá kubuta mingi mpe ba vandá kuma kaka ngolo.” Na yina, bantu ya Egypte kumá na boma ya bawu mpe ba kumisá Ba-izraelite bangamba.—Bas. 1:7-14.
Ndambu ya ba yina ke salá ntembe na mambu ya Biblia, seká Biblia na mambu yayi mpe zonzá ti ya salamá ve, ya ke kaka luvunu. Kasi, ya ke na mambu mingi yina ke na lakisá ti, Ba-semite * zingá na bungamba na Egypte ya ntama.
Na kifwani, Ba-archéologue timuná kisika mosi na Nord ya Egypte, kuna ba talá bima yina vandá lakisa ti, babwala vandá kuna na ntama. Dr. John Bimson zonzá ti, ya ke na bima yina ke lakisá ti na Nord ya Egypte ya vandá na babwala 20 to kuluta ya Ba-semite. Dyaka, Egyptologue mosi na nkumbu ya James Karl Hoffmeier zonzá: “Na kati ya bamvula 1800 tii na 1540 A.N.B. (Avant Ntangu ya Beto), Bantu mingi ya Ouest ya Asia yina vandá zonza kisemite, vandá zolá kuzinga na bwala ya Egypte.” Yandi me bwela: “Ntangu yina kwelaná na ntangu ya Abraham, Isaac, mpe Jacob. Ya ke na kwelaná dyaka na ntangu, mpe mambu yina ke zonzá buku ya Kubanda (Genèse).”
Na sud ya Egypte, ya vandá mpe na bima ya nkaka yina vandá lakisa ti Ba-semite vanda kuna. Ya ke na papyrus (Papier yina vandá sadila bantu ya Egypte ya ntama) yina ba sadilá na kati ya bamvula 2000–1600 A.N.B., yina vandá na bankumbu ya bangamba yina vandá salá na kati ya bayinzo yina vandá na babwala ya sud ya Egypte. Nombre kuluta 40 ya bankumbu yango vandá ya Ba-semite. Bangamba yango, vandá salá kisalu ya kulamba, ya kutunga, mpe bilanga. Hoffmeier me zonza: “Samu nombre ya Ba-semite kuluta 40 vandá sala na yinzo mosi na bwala ya Thébes. Na yawu beto lenda zonza ti, Ba-semite vandá mingi na Egypte nyonso, mingi-mingi na Delta ya Nil.”
Archéologue mosi na nkumbu ya David Rohl soniká ti: “Bankumbu ya bangamba ya nkaka na kati ya liste yina, vandá faso mosi na bankumbu yina beto ke tangá na Biblia.” Na kifwani, papyrus yango vandá na bankumbu faso Isakar, Azer, mpe Shifra. (Bas. 1:3, 4, 15) Na kumanisa, David Rohl me zonza: “Ya me talana pwelele ti Ba-izraelite zingá na Egypte faso bangamba.”
Dr. Bimson soniká: “Mambu yina Biblia ke zonzá na bungamba ya bana Izraele na Egypte, mpe kubasika ya bawu, salamá ya tsyeleka.”
^ par. 4 Nkumbu ya Semite katuká na Sem, mosi ya bana ya Nowe. Na kati ya mitekolo ya Sem, ya ke na Ba-elamite, Ba-assyrien, Ba-chaldéen, Ba-ebre, Ba-syrien, mpe makanda mingi ya Ba-arabe.
