1-2. Samu na yinki beto zolá lakisa luzolo ya kukwikama na bampangi?

SAMU na yinki beto zolá lakisa luzolo ya kukwikama na bampangi ya beto? Beto tala yinki Bingana ke zonzá: ‘Kubika ve ti luzolo ya kukwikama mpe kukwikama kubika nge. [. . .] Na yawu nge ke ndimama mpe ke kuzwa mayela ya mbote ya kubakisa mambu na meso ya Nzambi mpe ya bantu.’ ‘Muntu ya mbote ke natiná yandi mosi bambote.’ ‘Muntu yina ke landá lunungu mpe luzolo ya kukwikama ke tala luzingu, lunungu, mpe nkembo.’—Bin. 3:3, 4; 11:17, nyp; 21:21.

² Baverse yayi beto me tanga, ke na zonzilá beto bima tatu yina ke natá beto na kulakisa luzolo ya kukwikama na bampangi. Ya ntete, kulakisa luzolo ya kukwikama ke kumisa beto ntalu na meso ya Yehova. Ya zole, ya ke natina beto mosi bambote mutindu kindiku ya mbote na bampangi. Ya tatu, kulakisa luzolo ya kukwikama ke natina beto luzingu ya kitoko mpe ya ntangu nyonso na bilumbu yina ke kwiza. Na yawu, beto zolá landa bamambu yayi Yehova ke na zonzá na beto: ‘Beno sadila beno na beno mambu na luzolo ya kukwikama mpe ntima ya kyadi.’—Zak. 7:9.

3. Yinki beto ke zonzila na artikle yayi?

³ Na artikle yayi, beto ke kuzwa bamvutu na byuvu yayi: Na banani beto me bonga kulakisa luzolo ya kukwikama? Yinki beto lenda longoka na buku ya Rute na yina me tadila kulakisa luzolo ya kukwikama? Wa’ faso beto lenda lakisa luzolo ya kukwikama bubu yayi? Wapi bambote ke kuzwá ba yina ke lakisá luzolo ya kukwikama?

4. Wa’ faso beto lenda landa kifwani ya Yehova? (Marke 10:29, 30)

⁴ Na artikle yina me luta, beto me tala ti Yehova ke lakisá luzolo ya kukwikama, kaka na ba yina ke zolak’ yandi mpe ke sadilak’ yandi. (Dan. 9:4) Samu ‘beto ke bana yina Nzambi ke zolá, beto zolá sala mutindu yandi.’ (Ef. 5:1) Na yawu, beto me bonga kulakisa luzolo ya kukwikama na bampangi ya beto ya kento na ya bakala.—Tanga Marke 10:29, 30.

5-6. Pesa kifwani yina ke na lakisá ti luzolo ya kukwikama ke ve faso mosi na kuvanda ya kukwikama to ya kukangama na kima to muntu.

⁵ Si beto zaba mbote-mbote yinki ke luzolo ya kukwikama, ya ke vanda ve mpasi na beto na kulakisa yawu na bampangi ya beto. Beto tala kifwani mosi yina ke na lakisá ti luzolo ya kukwikama ke ve faso mosi na kuvanda ya kukwikama to ya kukangama na muntu to na kima mosi.

 ⁶ Muntu lenda sala bamvula mingi ya kati ya kompani mosi. Bantu ke zonza ti yandi ke ya kukwikama to ya kukangama na kompani yina. Kasi, ntangu ya nkaka, na kati ya bamvula nyonso yina yandi me sala na kompani yina, nabunu yandi me kutana na mfumu ya kompani. Ntangu ya nkaka mpe, yandi ke zolá ve faso kompani yina ke tambulá. Ni luzolo ve ke na natak’ yandi, ntangu ya nkaka na kuvanda na kompani yina, kasi yandi ke na landá kaka mbongo. Ni yawu ke sala ti yandi vanda kuna tii retraite to tii ntangu yandi ke kuzwa kisalu ya nkaka yina ke pesa yandi mbongo ya kulutila.

7-8. a) Yinki ke natá muntu na kulakisa luzolo ya kukwikama? b) Samu na yinki beto ke zonzila buku ya Rute?

⁷ ‘Kuvanda ya kukwikama’ yina beto me zonzila na  paragrafe 6 mpe ‘luzolo ya kukwikama’ ke ve kima mosi. Samu, muntu lenda vanda ya kukangama na kima, to muntu, kasi yandi ke zolá ve kima to muntu yango. Yinki vandá nata bisadi ya Yehova na ntangu ya Biblia na kulakisa luzolo ya kukwikama? Ba lakisak’ yawu ve samu ba zonzá na bawu na kusala yawu. Kasi ni ntima ya bawu vandá nata bawu na kusalu yawu. Kanisa na David. Ata tata ya Jonathan vandá sosa kufwa David, David lakisá luzolo ya kukwikama na Jonathan, ndiku ya yandi. Bamvula mingi na manima ya lufwa ya Jonathan, David vandá lakisa kaka luzolo ya kukwikama na Jonathan ntangu yandi sadisá mwana ya yandi Mefibosheth.—1 Sa. 20:9, 14, 15; 2 Sa. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Beto lenda zaba mingi na luzolo ya kukwikama na buku ya Rute. Wapi bamambu beto lenda longoka na bantu yina buku yayi ke zonzilaka? Wa’ faso beto lenda landa kifwani ya bawu na kati ya kimvuka ya beto? *

9. Samu na yinki Naomi vandá kanisa ti ni Yehova vandá kwamisa yandi?

⁹ Buku ya Rute ke zonzilá disolo ya Naomi mpe bokilo ya yandi Rute. Ya ke zonzilá mpe Boaz, bakala mosi yina vandá na boma ya Nzambi mpe muntu ya famiye ya bakala ya Naomi. Ntangu nsatu mosi ya nene kubwá na Izraele, Naomi, bakala ya yandi, mpe babana zole ya bawu kwendá na Moabi. Kuna, bakala ya Naomi kufwá. Babana zole ya Naomi kwelá, kasi bawu mpe kufwá. (Rute 1:3-5; 2:1) Bampasi nyonso yayi kotisá Naomi na kati ya kyadi ya ngolo. Samu yandi vandá na basusi ya mingi, yandi bandá kukanisa ti ni Yehova vandá  kwamisa yandi. Tala yinki yandi zonzá samu na Nzambi: ‘Diboko ya Yehova me balukila munu.’ ‘Muntu-ya-Kulutila-Ngolo me kumisa luzingu ya munu ndudi ya mingi.’ Mpe yandi bwelá: ‘Yehova me nwanisa munu mpe Muntu-ya-Kulutila-Ngolo me natina munu mpasi.’—Rute 1:13, 20, 21.

10. Yinki Yehova salá na bamambu yina Naomi vandá zonza na nkumbu ya yandi?

¹⁰ Yinki Yehova salá na bamambu yina Naomi vandá zonza na nkumbu ya yandi? Yandi dasukilá ve Naomi, kisadi ya yandi. Kasi, yandi lakisak’ yandi ntima ya kyadi. Yehova zaba ti ‘mpasi lenda kumisa muntu ya mayela, kilawu.’ (Lon. 7:7) Naomi vandá na nsatu ya kutala ti Yehova biká ve yandi. Wa’ faso Yehova lakisá ti yandi vandá na kote ya yandi? (1 Sa. 2:8) Yandi puseke Rute na kulakisa luzolo ya kukwikama na Naomi. Na ntima ya mbote nyonso, Rute sadisá Naomi na kuzwa ngolo mpe na kuzaba ti Yehova biká ve yandi. Yinki mambu yina Rute salá ke na longá beto?

11. Samu na yinki beto ke sosá kusadisa bampangi yina ke na lutisá bantangu ya mpasi?

¹¹ Luzolo ya kukwikama ke natá beto na kusosa kusadisa bampangi yina ke na lutisá bantangu ya mpasi. Kaka mutindu Rute kangamá na Naomi, na ntima mosi bampangi mingi ke vandá pene-pene na bampangi ya kimvuka yina ke na lutisá bantangu ya mpasi. Ba ke zolá bampangi ya bawu mpe ba ke salá nyonso samu na kusadisa bawu. (Bin. 12:25, nyp; 24:10) Ba ke landá mambu yayi apotre Paul zonzá: “Beno kindisa ba yina ke na [mawa], beno sadisa ba yina ke na ngolo ve, mpe beno vanda na [ntima ya yinda] na bantu nyonso.”—1 Tes. 5:14.

12. Wapi yina ke mosi ya bafaso ya kulutila ya kusadisa mpangi yina ke ya kulemba?

¹² Bantangu ya nkaka, faso ya kulutila ya kusadisa mpangi yina ke ya kulemba ke ni ya kubaka ntangu ya kuwa yandi mpe ya kulakisa yandi ti beto ke zolak’ yandi. Yehova ke sepelá na ntima ya mbote yina nge ke lakisá na bampangi yina ke ya kulemba samu ba ke ntalu na meso ya yandi. (Nku. 41:1) Bingana 19:17 ke zonzá: ‘Muntu yina ke lakisá muntu ya kukonda mfunu ntima ya mbote ke defisa Yehova, mpe Nzambi ke futa yandi samu na mambu yina yandi ke sala.’

13. Yinki Rute salá yina vandá ve faso mosi na Orpa, mpe samu na yinki mambu yina yandi salá lakisá luzolo ya kukwikama? (Tala foto ya kuverture.)

¹³ Mambu yina kuminá Naomi na manima ya lufwa ya bakala mpe bana ya yandi, ke sadisa beto na kuzaba dyaka ya kulutila yinki ke luzolo ya kukwikama. Ntangu Naomi kuwá ti ‘Yehova me tudila bantu ya yandi dikebi mpe me pesa bawu madya,’ yandi vutuká na bwala ya yandi. (Rute 1:6) Na nzila ya kuvutuka, bakento ya bana ya yandi vandá na yandi. Kasi, bambala tatu, Naomi zonzá na bawu na kuvutuka na Moabi. Yinki salamá? Beto ke tangá: ‘Orpa pesá bokilo ya yandi beze mpe yandi  kwendá. Kasi Rute kangamá na Naomi.’ (Rute 1:7-14) Orpa vutuká samu yandi landá mambu yina Naomi zonzá na yandi na kusala. Kasi Rute sukisá ve makanisi ya yandi na yina Naomi vandá zonza. Ata kima vandá kanga yandi nzila ya kuvutuka na Moab. Kasi luzolo ya kukwikama ya Rute natak’ yandi na kuvanda kaka ya kukangama na Naomi. (Rute 1:16, 17) Rute solá kuvanda na Naomi, ve samu ba lombá na yandi na kusala yawu, kasi samu na luzolo. Yina Rute salá lakisá ti yandi vandá na luzolo ya kukwikama. Yinki disolo yayi ke na longá beto?

14. a) Bubu yayi yinki bampangi ya kento na ya bakala ke solá kusala? b) Mutindu Baebre 13:16 ke na lakisak’ yawu, wapi basakrifise ke sepelisá Yehova?

¹⁴ Luzolo ya kukwikama ke puseke beto na kusala ya kulutila samu na bampangi. Bubu yayi mpe, bampangi mingi ke solá kulakisa luzolo ya kukwikama na bampangi ya nkaka, ata ba zaba ve bawu. Na kifwani, ntangu ba ke kuwá ti kuningana ya ntoto to mvula ya nene me salama, ba ke sosá na mbangu nyonso kuzaba yinki ba lenda sala samu na kubakisa bampangi. Ba ya nkaka ke basisá mbongo to bima yina ba ke na yawu samu na kusadisa ba yina ke dyaka ve na kisalu to mbongo. Faso bakristo ya Masedwane, ba ke suká ve kaka na kusala yina ba me lomba na bawu na kusala. Ba ke salá basakrifise mpe ba ke pesá “na mutindu ya kulutila” mbongo ya bawu mpe ntangu ya bawu na bampangi. (2 Ko. 8:3) Yehova ke sepelá na kutala luzolo ya faso yayi!—Tanga Baebre 13:16.

15-16. Wa’ faso Rute lakisá ti yandi vandá na nsatu ya mingi ya kusadisa Naomi?

¹⁵ Faso Rute sadisá Naomi ke na longá beto bamambu mingi. Beto zonzila mwa bamambu yango.

¹⁶ Kulemba ve. Naomi sosá kunimina Rute na kukwenda na yandi na Juda. Kasi Rute lembá ve. Yinki ya natá? ‘Ntangu Naomi talá ti Rute tatamaná na kukwenda na yandi, Naomi biká kundimisa yandi na kuvutuka na bwala ya yandi.’—Rute 1:15-18.

17. Yinki ke sadisa beto na kulemba ve?

¹⁷ Yina ya ke na longá beto: Beto zolá lemba ve mpe kuvanda na ntima ya yinda ntangu beto ke na sadisá mpangi yina ke na kati ya bampasi. Luzolo ya kukwikama zolá nata beto na kusala nyonso samu na kusadisa mpangi ya beto, ata na kubanda, yandi lenda sosa kumanga diboko ya beto. (Gal. 6:2) Beto zolá vanda na kivuvu ti yandi ke manisa na kundima beto sadisa yandi mpe beto pesa yandi ngolo.

18. Yinki ntangu ya nkaka salá Rute mpasi na ntima?

¹⁸ Kudasukila ve yandi. Ntangu Naomi na Rute kumá na Bethléhem, Naomi kutaná na ba yina zabak’ yandi na ntama. Yandi zonzá na bawu: ‘Mu vandá ya kulunga ntangu mu kwendá, kasi Yehova me vutula munu maboko mpamba.’ (Rute 1:21) Kanisa na yina ya salá Rute na ntima na kuwa bamambu yina Naomi zonzá! Rute salá mingi samu na kusadisa Naomi. Yandi dilá na Naomi, pesak’ yandi ngolo, mpe tambulá na yandi bilumbu mingi tii na Bethléhem. Ata nyonso yina Rute salá, Naomi zonzá: ‘Yehova me vutula munu maboko mpamba.’ Rute vandá ya kutelama na kote ya Naomi na ntangu yina. Bamambu yina Naomi zonzá vandá lakisa ti, yandi vandá pesa ata valere na nyonso yina Rute salá samu na yandi. Ntangu ya nkaka, bamambu yina Naomi zonzá lwalisá ntima ya Rute. Kasi, yandi biká ve Naomi.

19. Yinki ke sadisa beto na kulemba ve kusadisa muntu yina ke na lutisá bantangu ya mpasi?

¹⁹ Yina ya ke na longá beto: Bampangi ya nkaka yina ke na lutisá bantangu ya mpasi,  lendá zonzila beto bamambu ya ngolo ata beto ke na salá nyonso samu na kusadisa bawu. Kasi, beto dasukila ve bawu. Beto lemba ve kuvanda na bawu, mpe beto lomba Yehova pesa beto mayela ya kuzaba yinki ya kusala samu na kupesa bawu ngolo.—Bin. 17:17.

20. Yinki pesá Rute ngolo yina yandi vandá na yawu nsatu?

²⁰ Zonzila bawu bamambu yina ke pesá bukindi. Rute lakisá luzolo ya kukwikama na Naomi. Kasi yandi mosi mpe vandá na nsatu ba pesa yandi bukindi. Yehova puseke Boaz na kusala yawu. Boaz zonzá na Rute: ‘Bika Yehova kufuta nge samu na mambu yina nge me sala, mpe bika ti Yehova Nzambi ya Izraele, yina nge me kwiza kusosa kisika ya kubumbana na yisi ya mapapu ya yandi, pesa nge difuta ya kulunga.’ Bamambu ya kitoko yina Boaz zonzá na Rute simbá mingi ntima ya yandi. Rute vutulá na Boaz: ‘Nge me pesa munu ngolo mpe nge me tuba na kisadi ya nge na mutindu yina ke pesa bukindi.” (Rute 2:12, 13) Bamambu ya mbote yina Boaz zonzá na Rute pesá yandi ngolo ya kulemba ve.

21. Faso me zonzila yawu Izaya 32:1, 2, yinki bakuluntu lenda sala?

²¹ Yina ya ke na longá beto: Ba yina ke lakisá luzolo ya kukwikama na bampangi ke vandá mpe na nsatu, bantangu ya nkaka, ba pesa bawu ngolo. Boaz felisiteke Rute samu na ntima ya mbote yina yandi lakisá na Naomi. Bubu yayi mpe, bakuluntu ke felisiteke bampangi ya kimvuka yina ke salá bangolo samu na kusadisa bampangi ya nkaka. Bamambu ya mbote yina bakuluntu ke zonzilá bawu, ke pesá bawu ngolo ya kulemba ve.—Tanga Izaya 32:1, 2.

22-23. Wa’ faso makanisi ya Naomi sobá, mpe samu na yinki? (Nkunga 136:23, 26)

²² Na manima, Boaz pesá na Rute mpe Naomi madya ya mingi. (Rute 2:14-18) Yinki ya salá  Naomi ntangu yandi kuzwá yawu? Yandi zonzá: ‘Bika ti Yehova, yina me lakisa luzolo ya yandi ya kukwikama na bantu ya moyo mpe na bantu ya kufwa, kusakumuna yandi.’ (Rute 2:20a) Naomi vandá tadila dyaka ve bamambu faso na ntama! Beto zaba ti yandi zonzá ntete na kyadi na ntima: ‘Yehova me nwanisa munu.’ Kasi ntangu yayi, na kilengi nyonso, yandi mase zonza: ‘Yehova [. . .] me lakisa luzolo ya yandi ya kukwikama.’ Yinki salá ti Naomi soba makanisi ya yandi?

²³ Naomi bandá kutala diboko ya Yehova na luzingu ya yandi. Yehova sadilá Rute na kupesa yandi ngolo ntangu yandi vandá vutuka na Juda. (Rute 1:16) Naomi talá mpe diboko ya Yehova ntangu Boaz, mosi ya bantu yina zolá ‘sumba dyaka bawu,’ sadisak’ yandi na Rute. * (Rute 2:19, 20b) Ntangu ya nkaka Naomi kanisá: ‘Awa mu me zaba. Yehova biká ata fioti ve munu. Yandi me vanda na munu ntangu nyonso.’ (Tanga Nkunga 136:23, 26.) Ntembe ve, Naomi sepelá mingi na yina Rute na Boaz lembá ve kusadisa yandi. Bawu nyonso sepelá na kutala Naomi kuvutula kilengi ya yandi mpe kuvanda dyaka na ngolo ya kusadila Yehova.

24. Samu na yinki beto zolá bika ve kulakisa luzolo ya kukwikama na bampangi ya beto?

²⁴ Yinki buku ya Rute me longa beto samu na luzolo ya kukwikama? Luzolo ya kukwikama ke natá beto na kulemba ve na mbangu, ntangu beto ke sadisá bampangi yina ke na kati ya bampasi. Ya ke puseke mpe beto na kusala basakrifise samu na bawu. Bakuluntu me bonga kufelisite mpe kupesa ngolo na ba yina ke lakisá luzolo ya kukwikama na bampangi ya nkaka. Ntangu beto ke talá mpangi yina vandá ya kulemba kukuma dyaka ngolo na kimpeve, ya ke pesá beto kilengi. (Bis. 20:35) Kasi, wapi yina ke kima ya ntete yina ke natá beto na kulakisa luzolo ya kukwikama na bampangi? Beto ke salak’ yawu samu beto zola kulanda kifwani ya Yehova mpe kusepelisa Nzambi ya beto, yina ke ‘ya kufuluka na luzolo ya kukwikama.’—Bas. 34:6; Nku. 33:22.