PENE-PENE na mvula 670 A.N.B., Asiri vandá kimfumu ya kulutila ngolo mpe nene na yinza nyonso. Site internet ya British Museum ke zonzá: “Na Ouest kimfumu yango vandá kumá tii na Chypre, na Est ya vandá kwendá tii na Iran mpe bantangu ya nkaka ya vandá kumá tii na Égypte.” Ninive vandá bwala ya kulutila nene na yinza nyonso mpe ni kuna vandá vanda bamfumu ya Asiri. Bwala yango vandá na ba-jardin ya kitoko, bayinzo ya nene yina bantu vandá vanda, mpe bayinzo ya nkaka ya nene kote bantu yina salá lekole ya yinda vandá kwiza tanga babuku (Bibliothèques). Bisoni mosi yina ba kuzwá na mur mosi ya ntama ya Ninive ke na lakisá ti mfumu Assurbanipal, faso bamfumu ya nkaka ya Asiri, vandá zonza ti yandi vandá “mfumu ya yinza.” Na ntangu yina, ya vandá talana nete ata muntu lenda bwisa Asiri, na bwala ya yawu Ninive.

Kasi, kaka na ntangu yina, profete Sofoni zonzá mambu yayi: ‘Yehova ke [. . .] kufwa Asiri. Mpe yandi ke kumisa Ninive mpamba faso ntoto ya kuyuma.’ Profete Nahumi mpe zonzá: ‘Beno laba arza, beno laba wolo! [. . .] Mbanza ke mpamba, bantu ke ve, Ya me beba! [. . .] Muntu nyonso yina ke tala nge, ke kima nge mpe ke zonza: “Ba me bebisa Ninive!”’ (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Ba yina kuwá profesi yayi na ntangu yina, ntangu ya nkaka ba yufulá: ‘Mambu yayi lenda salama kwandi? Asiri ke kimfumu ya ngolo. Nani ke lenda kubwisa yawu?’ Na meso ya bantu, ya vandá kima yina lenda salama ve.

Ata faso yina, Asiri kubwá! Na nsuka ya siekle ya sambwadi (7) A.N.B., bantu ya Babilone mpe ya Medi, bwisá Asiri. Na manima, bantu vandá vanda dyaka ve na Ninive mpe ya salá ti ba zimbana bwala yango na mbala mosi! Mukanda mosi yina basisá The Metropolitan Museum of Art in New York me zonzá: “Na manima ya bamvula mingi, bantu vandá vanda dyaka ve na Ninive, ntoto fuluka mpe zimbisá bwala. Kaka ni na Biblia bantu lendá zaba dyaka ti Ninive vandá mosi ya babwala ya ntama.” Kompani mosi yina ke basisá mikanda samu na kuzonzila bisika yina ke na kati ya Biblia, me zonza ti na kubanda ya bamvula 1800, “ata muntu vandá zaba ti ya vandá na bwala na nkumbu ya Ninive.” Kasi na manima ya 1845, Austen Henry Layard, bakala mosi ya sianse yina vandá timuná ntoto na kuzaba babwala ya ntama, bandá kutimuna kote vandá bwala ya Ninive. Babima yina yandi kuzwá lakisá ti na ntama, Ninive vandá bwala ya nene.

Baprofesi yina ke zonzilá bwala ya Ninive, lunganá kaka faso ba zonzilak’ yawu. Ya ke na kulisá kiminu ya beto na baprofesi ya Biblia yina ke zonzilá faso bamfumu ya yinza ya bubu yayi, ke kufwa.—Dan. 2:44; Luz. 19:15, 19-21.