1. Wapi mutindu bisadi ya Nzambi ya ntama vandá kuzwa ngolo?

 BIBLIA ke zonzilá bantu ya kukwikama mutindu bantu yina ke na ngolo. Kasi bantangu ya nkaka, bawu mpe vandá tala ti ba ke ve na ngolo. Na kifwani, kilumbu mosi mfumu Davidi talá ti yandi vandá na ‘ngolo mutindu mongo.’ Kasi bilumbu ya nkaka, yandi “kumaka kutekita” na boma. (Nku. 30:7) Samsoni vandá na ngolo ya ngitukulu yina mpeve ya Nzambi vandá pesa yandi. Kasi, kana ngolo ya Nzambi ve, Samsoni ndimá ti ‘yandi ke lemba mpe yandi ke kuma mutindu bantu nyonso ya nkaka.’ (Baz. 14:5, 6; 16:17) Ni Yehova vandá pesa bisadi ya yandi ngolo.

2. Samu na yinki ntumwa Polo zonzá ti ntangu yandi vandá ve na ngolo, ni na ntangu yina yandi vandá na ngolo? (2 Bakorinto 12:9, 10)

² Ntumwa Polo ndimá mpe ti yandi vandá na nsatu Yehova pesa yandi ngolo. 2 Bakorinto 12:9, 10 ke zonzaka: “Kasi yandi zabisaka munu: ‘Bumbote ya munu me lunga na nge. Lulendo ya munu ke talanaka ya kulutila na kati ya nge ntangu nge ke vwandaka ve na ngolo.’ Na yina, mu ke lutila na kusala mayama ntangu mu ke vwandaka na ngolo ve, samu ti lulendo ya Klisto vwanda na munu. Ni yawu yina, mu ke yangalalaka ntangu mu ke vwandaka na ngolo ve, ntangu ba ke fingaka munu, ba ke kwamisaka munu, ba ke talisaka munu mpasi, mpe mu ke talaka mpasi na ntima samu na Klisto. Ya tsyelika, ntangu mu ke vwandaka na ngolo ve, ni ntangu yina mu ke vwandaka na lulendo.” Polo kutaná na mambu ya mavimpi mutindu mingi na kati ya beto. (Gal. 4:13, 14) Bantangu ya nkaka, ya vandá mpe mpasi na yandi na kusala bamambu ya mbote. (Rom. 7:18, 19) Mpe bantangu ya nkaka, yandi vandá na boma na mambu yina lendá kumina yandi. (2 Ko. 1:8, 9) Kasi, ntangu Polo vandá ve na ngolo, ni na ntangu yina yandi vandá na ngolo. Wa’ faso? Yehova vandá pesak’ yandi ngolo yina yandi vandá na yawu nsatu samu na kukanga ntima.

3. Wapi byuvu beto ke zonzila na disolo yayi?

 ³ Yehova pesá nsilulu ti yandi ke pesa beto mpe ngolo. (1 Pi. 5:10) Kasi, beto lenda kuzwa ve yawu kana beto sala ata kima. Na kuzonzila yawu, beto baka kifwani: Moteur ke pesá ngolo na camion, kasi samu ya tambula, muntu yina ke natá yawu me lunga kudyata na pédale. Mutindu mosi mpe, Yehova ke na nsatu ya kupesa beto ngolo yina beto ke na yawu nsatu. Kasi, beto me lunga kusala kima samu na kuzwa yawu. Yinki Yehova ke sadilá samu na kupesa beto ngolo? Mpe yinki beto me lunga kusala samu na kuzwa yawu? Na kuzwa bamvutu, beto tala wa’ faso Yehova pesá ngolo na mbikudi Yona, na Maria mama ya Yesu, mpe na ntumwa Polo. Beto ke tala mpe wa’ faso Yehova ke na biká ve kupesa bisadi ya yandi ngolo bubu yayi.

4. Wa’ faso beto lenda kuzwa ngolo yina ke katuká na Yehova?

⁴ Lusambu ke mosi ya bima yina lenda sadisa beto na kuzwa ngolo yina ke katuká na Yehova. Samu na kupesa mvutu na balusambu ya beto, Yehova lenda pesa beto “lulendo [ngolo] ya ngitukulu.” (2 Ko. 4:7) Beto lenda kuzwa mpe ngolo ntangu beto ke tangá Biblia mpe ke yindulá na yawu. (Nku. 86:11) Mambu ya Nzambi “kele ngolo.” (Ebr. 4:12) Ntangu nge ke sambilá Yehova mpe nge ke tangá Biblia, nge ke kuzwa ngolo yina nge ke na yawu nsatu samu na kukanga ntima, kubumba kilengi ya nge mpe kulungisa kisalu ya mpasi. Tala wa’ faso Yehova pesá Yona ngolo.

5. Samu na yinki mbikudi Yona vandá na nsatu ya bukindi?

⁵ Yona vandá na nsatu ya bukindi samu na kulungisa kisalu yina Yehova pesak’ yandi. Kasi boma salá ti yandi kima. Ya salá ti, yandi na bantu yina vandá na yandi zolá kufwa na mupepe ya ngolo. Ntangu ba losak’ yandi na maza, yandi kumá kisika yina yandi kanisá ve: kivumu ya mbisi. Wapi makanisi kwizilak’ yandi? Yandi talá kwandi ti yandi zolá kufwa? Yandi vandá talá kwandi ti Yehova losak’ yandi? Yona vandá tekita na boma.

6. Na Yona 2:1, 2, 7, wapi mutindu Yona kuzwá ngolo na kati ya kivumu ya mbisi?

⁶ Wa’ faso Yona kuzwá bukindi na kati ya kivumu ya mbisi? Yandi sambilaka. Yona 2:1, 2, 7 ke zonzaka: ‘Yona sambilaka Yehova Nzambi ya yandi na kivumu ya mbisi yina, mpe yandi tubaka ti: “Na mpasi ya munu, mu bokilaka Yehova, mpe yandi ndimaka. Na yinsi ya yinda ya ndyamu, mu dilaka samu na kulomba lubakusu. Nge kuwaka ndinga ya munu. . . . Ntangu mu vandaka kufwa malembe-malembe, Yehova kele Muntu yina mu bambukilaka. Lusambu ya munu kumaka na nge, na tempelo ya nge ya santu.”’ Ata ti yandi tumamá ve na Yehova, yandi balulá ntima mpe vandá na kiminu ti Yehova ke kuwa lusambu ya yandi. Yandi yindulá mpe na mambu ya Nzambi. Samu na yinki beto me zonza faso yina? Na lusambu ya yandi yina ke na Yona kikapu 2, yandi sadilá mingi bamambu yina ke na Bankunga. (Fwanisa Yona 2:2, 5 na Nkunga 69:1; 86:7.) Ya ke na lakisá pwelele ti Yona zabá Biblia mbote-mbote,mpe ni yawu sadisak’ yandi na kuvanda na kundima ti Yehova zolá sadisa yandi. Na manima, Yehova vuukisak’ yandi, mpe yandi vandá ya kubongama samu na kusala kisalu yina Yehova pesak’ yandi.​—Yona 2:10–3:4.

7-8. Wa’ faso mpangi mosi ya Taïwan kuzwá ngolo na kati ya bampasi?

⁷ Ntangu beto ke kutaná na bamambu ya mpasi, kifwani ya Yona lenda sadisa beto. Kifwani ya Zhiming, b yina ke vandá na Taïwan ke na lakisak’ yawu. Yandi vandá na bimbevo mingi ya ngolo. Dyaka, bantu ya dikanda ya yandi vandá kwamisa yandi samu yandi ke sadilá Yehova.  Yandi kuzwá ngolo na lusambu mpe kulongoka. Yandi me zonza: “Bantangu ya nkaka, ntangu bamambu ke kuminá munu, ya ke vandá mpasi na munu na kubumba kizunu mpe kulongoka Biblia munu mosi.” Kasi yandi ke biká ve. Yandi me bwela: “Ya ntete mu ke sambilá Yehova, na manima mu ke kuwá banzimbu ya beto. Bantangu ya nkaka, mu ke yimbak’ yawu na ndinga ya yinsi tii ntangu ntima ya munu ke kumá na kizunu. Ya ke sadisá munu na kubanda kulongoka.”

⁸ Kulongoka Biblia ke pesá Zhiming ngolo yina yandi vandá kanisa ve kuzwa. Na kifwani, na manima ya opération ya yandi, infirmière zonzá na yandi ti menga ya yandi bikaná fioti, ya bongá ba bwela yandi yawu. Kasi na mpimpa tekila opération ya yandi, Zhiming tangá disolo ya mpangi ya kento mosi yina kutaná na mambu mosi na yandi. Menga ya mpangi ya kento yina lutilá ndambu na ya Zhiming, kasi yandi ndimá ve ba bwela yandi menga. Ata mpila yina yandi belukaka. Kifwani ya yandi pesá Zhiming ngolo ya kuvanda kaka ya kukwikama.

9. Kana mambu ya mpasi ke na kwamisá nge, yinki nge lenda sala? (Tala mpe bizizi.)

⁹ Ntangu bamambu ke tulá nge ntima na zulu, nge mpe ke fungulá kwandi ntima ya nge na Yehova na lusambu? To nge ke talá kwandi kilo na kulongoka? Kuzimbana ve ti, Yehova zaba mbote-mbote mambu yina ke na kuminá nge. Ata ntangu nge ke salak’ yandi lusambu ya nkufi, nge lenda vanda ya kundima ti yandi ke pesa nge yina nge ke na yawu nsatu. (Ef. 3:20) Kana ya ke mpasi na nge na kutanga, to kulongoka Biblia, nge lenda kuwa Biblia ya audio to mikanda ya beto ya nkaka. Nge lenda kuwa mpe mosi ya bazimbu ya beto to kutala mosi ya bavideo ya beto na jw.org. Yehova ke na nsatu ya kupesa nge ngolo. Samu nge kuzwa yawu, nge me fwana kusambila, kusosa bamvutu na Biblia mpe na bima nyonso yina yandi ke pesá beto na nzila ya kimvuka ya yandi.

10. Wa’ faso bampangi ya beto lenda kindisa beto?

¹⁰ Yehova ke sadilá bampangi ya beto samu na kupesa beto ngolo. Ba lenda ‘kindisa beto mingi’ ntangu beto ke kutaná na bampasi to ke talá mpasi samu na kulungisa kisalu yina ke na beto. (Kol. 4:10, 11) Beto ke vandá mingi-mingi na nsatu ya bandiku na “bantangu ya mpasi.” (Bin. 17:17) Bampangi ya beto lenda pesa  beto yina beto ke na yawu nsatu, kukindisa beto mpe kusadisa beto na kubika ve kusadila Yehova. Beto tala wa’ faso bampangi sadisá Maria, mama ya Yesu, na kuzwa ngolo.

11. Samu na yinki Maria vandá na nsatu ya ngolo?

¹¹ Maria vandá na nsatu ba kindisa yandi. Kanisa na yina ya salá Maria ntangu yandi kuwá mambu yina mbazi Gabriele zonzá na yandi. Yandi vandá ve ya kukwela, kasi yandi zolá kuma na kivumu. Yandi zabá ve mutindu ba ke kulisaka mwana. Kasi wa’ faso yandi zolá kulisa Masiya? Mpe samu nabunu yandi vukisa nzutu na bakala, wa’ faso yandi zolá zonzila mambu nyonso yayi na bakala yina zolá kwela yandi?​—Luke 1:26-33.

12. Mutindu Luke 1:39-45, ke lakisak’ yawu, wa’ faso Maria kuzwá ngolo yina yandi vandá na yawu nsatu?

¹² Wa’ faso Maria kuzwá ngolo yina yandi vandá na yawu nsatu samu na kulungisa kisalu ya mpasi yina? Yandi sosá lubakusu. Na kifwani, yandi yufulá na Gabriele kyuvu na yina me tadila mambu yina ba zonzá na yandi na kusala. (Luke 1:34) Yandi salá nzyetolo ya yinda na “mbanza mosi ya kizunga ya myongo” ya Zude samu na kutala Elizabeti. Ya natinak’ yandi bambote. Elizabeti kindisá Maria ntangu yandi zonzá mbikudulu na yina me tadila mwana yina Maria ke buta. Luke 1:39-45 ke zonzaka: “Na bilumbu yina landaka, Maliya kwendaka na nswalu nyonso na mbanza mosi ya kizunga ya myongo ya Zude. Yandi kotaka na yinzo ya Zakali, mpe pesaka Elizabeti mbote. Ntangu Elizabeti kuwaka mbote yina Maliya pesaka yandi, mwana ninganaka na kati ya kivumu ya yandi. Elizabeti fulukaka na Mpeve ya [santu], mpe lookaka na ndinga ya ngolo: ‘Nzambi me sakumuna nge kulutila bakento nyonso, mpe lusakumunu ya yandi kele na mwana yina nge ke buta! Nani mu kele samu ti mama ya Mfumu ya munu kwiza kutala munu? Ya tsyelika, ntangu mu me kuwa mbote yina nge me pesa munu, mwana me ningana na nsayi na kati ya kivumu ya munu. Kyese mingi samu na nge samu ti nge me sala kiminu ti mambu yina Mfumu me zabisa nge, ke salama.’” Maria zonzá ti Yehova vandá “me sala bisalu ya nene na lulendo ya yandi.” (Luke 1:46-51) Na nzila ya Gabriele mpe Elizabeti, Yehova pesá Maria ngolo.

13. Yinki salamá ntangu mpangi mosi ya Bolivie sosá lubakusu ya bampangi?

¹³ Mutindu Maria, nge mpe lenda kuzwa ngolo na bampangi. Ni ngolo ya mpila yina Dasuri, mpangi mosi ya Bolivie, vandá na yawu nsatu. Ntangu ba simbá papa ya yandi na lupitalu samu na kimbevo mosi ya ngolo, Dasuri yandi mosi baká mukanu ya kukipe papa ya yandi. (1 Tim. 5:4) Kasi ya vandá mpasi na yandi. Yandi me zonza: “Bambala mingi mu vandá tala ti mu ke lenda ve.” Yandi sosá kwandi lubakusu? Yandi salá ve ntete yawu. Yandi me bwela: “Mu vandá zola ve kukwamisa bampangi. Mu kanisá ti ‘ni Yehova muntu ke pesá munu yina mu ke na yawu nsatu.’ Kasi, mu kwizá tala ti mu ke lenda ve kana mu sosa kusala nyonso munu mosi.” (Bin. 18:1) Dasuri baká mukanu ya kusonika ndambu ya bandinku ya yandi mpe kuzonzila bawu mambu ya yandi. Yandi me zonza: “Mu zaba ve faso ya kuzonza mutindu bampangi kindisá munu. Ba natiná munu madya na lupitalu mpe ba kabulá baverse yina kindisá munu. Mu kwizá tala ti beto ke vandá ve beto mosi, beto ke na dikanda mosi ya nene, dikanda ya Yehova. Ba ke dilá na beto mpe ke sadisá beto na ntangu ya mpasi.”

14. Samu na yinki beto me bonga kundima lubakusu ya bakuluntu?

¹⁴ Bakuluntu ke makabu yina Yehova ke sadilá samu na kukindisa beto. (Iza. 32:1, 2) Kasi ntangu nge ke vandá na manyongi, kuvanda ve na nsoni na kuzonzila bawu yawu. Ntangu ba ke sosá kupesa nge lubakusu, ndima yawu. Na manima ya bawu, Yehova lenda pesa nge ngolo.

15. Wapi kivuvu bakristo nyonso ke na yawu?

¹⁵ Kivuvu ya Biblia lenda pesa beto ngolo. (Rom. 4:3, 18-20) Beto bakristo, beto ke na kivuvu ya nene ya kuzinga ntangu nyonso na mazulu to na paradiso awa na ntoto. Kivuvu yayi ke pesá beto ngolo na kukanga ntima na kati ya mpasi, na kusamuna nsangu ya mbote mpe na kulungisa bisalu na kati ya kimvuka. (1 Tes. 1:3) Kivuvu yayi pesá mpe ngolo na ntumwa Polo.

16. Samu na yinki ntumwa Polo vandá na nsatu ya ngolo?

¹⁶ Polo vandá na nsatu ya bukindi. Na mukanda yina yandi soniká na Bakorinto, yandi zonzá ti yandi vandá mutindu bambungu ya ntoto ya kuyoka. Ba vandá ‘kukwamisa yandi,’ ‘kutalisa yandi boma,’ ‘kutalisa yandi mpasi,’ mpe ‘kulosa yandi na ntoto.’ Luzingu ya yandi mpe vandá na mpasi. (2 Ko. 4:8-10) Yandi soniká bamambu yayi ntangu yandi salaká nzyetolo ya yandi ya tatu ya kimisionere. Kasi na ntangu yina, yandi zabá ve ti yandi zolá kutana dyaka na bamambu ya kulutila mpasi: ba zolá bula yandi, kanga yandi, mpe kutula yandi na boloko.

17. Mutindu me zonzila yawu 2 Bakorinto 4:16-18, yinki sadisá Polo na kuzwa ngolo na kati ya mpasi?

¹⁷ Polo kuzwá ngolo samu yandi tulá makanisi ya yandi na kivuvu. 2 Bakorinto 4:16-18 ke zonzaka: “Ni yawu yina, beto ke na kulemba ve. Ata ti nzutu ya beto ya musuni ke na kubeba fyoti-fyoti, nzutu ya beto ya kimpeve ke na kukuma ya malu-malu konso kilumbu. Bampasi yina beto ke na kutala ntangu yayi kele ngolo ve na yina me tadila bunene ya nkembo ya ngitukulu yina yawu ke na kukubikila beto. Beto ke sikikaka ve meso na bima yina ke talanaka, kasi na bima yina ke talanaka ve. Ya tsyelika, bima yina ke talanaka ke zingaka kaka ntangu fyoti. Kasi bima yina ke talanaka ve, ke zingaka seko.” Yandi zonzá na Bakorinto ti ata ti nzutu ya yandi “ke na kubeba fyoti-fyoti,” yandi zolá bika ve ya lembisa yandi. Makanisi ya Polo vandá na kivuvu ya yandi. Kivuvu ya yandi na kuzinga ntangu nyonso na mazulu vandá “bunene ya nkembo ya ngitukulu.” Ya vandá ve na kima yina zolá katula  yandi yawu. Polo vandá yindulá na kivuvu yayi, mpe ya sadisá yandi na “kukuma ya malu-malu konso kilumbu.”

18. Wa’ faso kivuvu sadisá Tihomir na dikanda ya yandi?

¹⁸ Tihomir, mpangi mosi ya Bulgarie kuzwá ngolo na kivuvu. Na mwa bamvula, leki ya yandi kufwá na accident. Ya salak’ yandi mpasi mingi na ntima. Samu na kunwana na yawu, yandi na dikanda ya yandi vandá kukanisa na faso ke salama kuvumbuka ya bantu ya kufwa. Yandi me zonza: “Beto ke sololá na mukembo yina beto ke sala kilumbu yandi ke vumbuka, na faso beto ke yamba yandi, na madya yina beto ke lambila yandi, mpe na bantu yina ke vanda kilumbu yango. Beto ke zonzila yandi wa’ faso vandá bilumbu ya nsuka.” Tihomir me zonza ti kivuvu ke sadisak’ yandi na dikanda ya yandi na kukanga ntima mpe kuvingila kilumbu yina Yehova ke vumbula mpangi ya yandi na lufwa.

19. Wapi mutindu nge lenda kumisa kivuvu ya nge ngolo? (Tala mpe kizizi.)

¹⁹ Wa’ faso nge lenda kumisa ngolo kivuvu ya nge? Na kifwani, kana nge ke na kivuvu ya kuzinga ntangu nyonso na ntoto, tanga mpe kanisa na bamambu yina Biblia ke zonzá na yina me tadila paradiso. (Iza. 25:8; 32:16-18) Kanisa na luzingu ya nge na yinza ya malu-malu. Yinki nge na talaka? Yinki nge ke na kuwaka? Yinki ya ke na salá nge? Samu na kukanisa mbote-mbote na yinza ya malu-malu, tala mikanda ya beto yina ke zonzilak’ yawu mpe bavideo ya banzimbu ya malu-malu mutindu Kizunu beto vandá vingila, to Kanisa na ntangu yina. Kana kivuvu ya beto ya yinza ya malu-malu ke ngolo, bamambu yina ke salá beto mpasi ke vanda “ngolo ve.” (2 Ko. 4:17) Kivuvu yina Yehova ke pesá beto lenda sadisa beto na kukanga ntima na mantwala ya bankwamusu.

20. Ata ntangu beto ke ya kulemba, wapi mutindu beto lenda kuzwa ngolo?

²⁰ Ata ntangu beto ke ya kulemba, ‘beto ke baka ngolo na Nzambi.’ (Nku. 108:13) Yehova me pesa beto yina beto ke na yawu nsatu samu na kuzwa ngolo. Na yawu, ntangu nge ke na nsatu ya lubakusu samu na kulungisa kisalu ya nge, samu na kukanga ntima na mantwala ya bankwamusu, sambila Yehova mpe sosa dikanisi ya yandi na nzila ya Biblia. Ndima lubakusu ya bampangi ya nge. Bumba kivuvu ya nge ngolo. Ya ke sala ti nge vanda “ngolo na lulendo ya yandi ya nkembo na yina [nge] ke lenda na kuvibidila mambu nyonso mpe kutelama na ngwi.”​—Kol. 1:11.