Nge zabak’ yawu?
Wa’ faso ba briques yina ba kuzwá na Babilone ya ntama mpe mutindu ba vandá yidiká yawu ke na lakisá ti Biblia ke zonzá tsyeleka?
BANTU ya mayela, kuzwá na Babilone ya ntama lutangu mingi ya ba briques yina ba sadilá samu na kutunga bwala ya Babilone. Muntu mosi ya mayela na nkumbu ya Robert Koldewey zonzá ti ba briques yango ba vandá yidikak’ yawu na ba fours yina vandá na ngaanda ya Babilone, “kisika yina ntoto ya kuyoka vandá kitoko mpe bankuni vandá mingi.”
Bantu ya mayela kwizá tala mpe bamambu yina vandá lakisa ti luyalu ya Babilone vandá sadilá mpe ba fours ya bawu samu na kusala mambu ya nkaka ya kyadi mingi. Paul-Alain Beaulieu, mulongi mosi ya université na bwala ya Toronto yina zaba mbote-mbote ndinga mpe disolo ya bantu ya ntama ya Asiria zonzaka: “Mikanda mingi na bwala ya Babilone vandá zonzilá lutumu yina mfumu vandá pesá samu na kuyoka na four bantu yina vandá tumamá ve.” Mukanda mosi yina ba soniká na ntangu ya mfumu Nebukadenezare vandá zonza mutindu yayi: “Beno kufwa bawu, beno yoka bawu, . . . na four ya tiya . . beno sala tiya mingi.”
Mambu yayi ke na bambulá ba yina ke tangá Biblia, bamambu yina ke na kati ya Danyele kikapu 3. Mutindu Biblia ke zonzilak’ yawu, Mfumu Nebukadenezare salá kiteki mosi ya wolo yina vandá na Dura, na ngaanda ya Babilone. Ntangu bantwenya tatu ya bwala ya baebre na bankumbu ya Shadraki, Meshaki, mpe Abedinego mangá kufukama na mantwala ya kiteki, Nebukadenezare dasuká mingi mpe tumisá ba tula na four tiya ‘sambwadi kuluta mutindu bawu ke tulaka ntete,’ mpe bantwenya tatu yayi ‘ba losaka bawu na fulu ya tiya ya ngolo.’ Mpe mbazi mosi ya ngolo kwizá vuukisa bawu na lufwa.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Ba briques yina ba kuzwá na Babilone ke lakisá mpe ti Biblia ke tsyeleka. Mingi ya ba briques yango ke na bisoni na zulu ya yawu. Beto ke tangá mosi ya bisoni yango mutindu yayi: “Nebukadenezare, mfumu ya Babilone . . . Yinzo ya bumfumu, yina munu me tungisa na bunene ya munu . . . Sala ti bana ya munu yala awa bantangu nyonso.” Bisoni yayi ke na kukwelaná na mambu yina beto ke tangá na Danyele 4:30, yina Nebukadenezare na lunangu nyonso zonzaka: ‘Yayi kele ve Babilone ya Nene yina munu me tunga na ngolo ya munu mosi samu na yinzo ya kimfumu mpe samu na nkembo ya bunene ya munu?’