1. Samu na yinki ya ke mfunu na kubongama tekila bamambu mutindu bamvula ya nene salama?

 KUBONGAMA ke vuukisá luzingu. Na kifwani, ntangu bamambu mutindu bamvula ya nene ke salamá, ya ke vandá ve mpasi mingi samu na bantu yina bongamá na kuvuuka, mpe na kusadisa bampangi. Kimvuka mosi na Mputu yina ke salá samu na kusadisa bantu zonzaka: “Kubongama mbote lenda vuukisa luzingu.”

2. Samu na yinki beto me lunga kubongama samu na mpasi ya nene? (Matayi 24:44)

² “Mpasi ya nene” ke kubwa kaka na mbala mosi. (Mat. 24:21, nwt-MK) Beto ke zabá ve kana bamambu mutindu bamvula ya nene ke kwiza to ve. Kasi na yina me tadila mpasi ya nene, beto me zaba ti ya ke kwiza. Na yawu, Yesu zonzá na bilandi ya yandi bamvula 2 000 na mantwala, na kuvanda ya kukubama samu na kilumbu yango. (Tanga Matayi 24:44.) Kana beto vanda ya kubongama, beto ke lenda kukanga ntima na mantwala ya bamambu ya mpasi mpe kusadisa bampangi na kukanga ntima faso beto.​—Luke 21:36.

3. Wa’ faso kukanga ntima, ntima ya kyadi mpe luzolo ke sadisa beto na kuvanda ya kukubama samu na mpasi ya nene?

³ Bifu tatu lenda sadisa beto na kuvanda ya kukubama samu na mpasi ya nene. Yinki beto ke sala ntangu ba ke lomba na beto, na kusamuna nsangu ya mpasi na bantu nyonso yina ke sadilá ve Yehova? (Luz. 16:21) Beto ke vanda na nsatu ya kukanga ntima samu na kutumama na Yehova mpe kundima ti yandi ke bumba beto. Yinki beto ke sala, kana bampangi ya beto ke dyaka ve na mbongo to bima ya nkaka? (Aba. 3:17, 18) Ntima ya kyadi ke nata beto na kusadisa bampangi mpe kupesa bawu bima yina ba ke vanda na yawu nsatu. Ntangu bamfumu ya makanda ke vukana samu na kunwanisa beto, ya lenda vanda ti beto ke vanda kisika mosi na bampangi ya beto. Na ntangu yina, yinki beto ke sala? (Ezk. 38:10-12)  Kuvanda na luzolo ya ngolo samu na bawu, ke sadisa beto na kuvanda na bawu na ntangu ya mpasi.

4. Wa’ faso Biblia ke lakisá ti beto me lunga kukulisa kukanga ntima, ntima ya kyadi, mpe luzolo?

⁴ Biblia ke zonzá na beto na kukulisa kifu ya kukanga ntima, na kuvanda na ntima ya kyadi, mpe luzolo. Luke 21:19 ke zonzaka: “Beno tatamana [to kanga ntima]! Ni na mutindu yina beno ke vuukisa luzingu ya beno.” Bakolose 3:12 ke zonzaka: ‘Beno fwana kuvanda ya kufuluka na ntima ya kyadi.’ Mpe 1 Batesalonika 4:9, 10 ke zonzaka: “Yandi mosi Nzambi lakisaka beno wapi mutindu beno fwana kuzolasana. . . . Kasi beto ke na kukindisa beno samu ti beno sala dyaka ya kulutila.” Ba soniká baverse yayi, samu na bakristo yina vandá kangá ntima mpe yina vandá lakisá ntima ya kyadi na luzolo. Kasi, ba zolá kulisa dyaka bifu yayi. Beto mpe zolá sala faso mosi. Beto tala wa’ faso bakristo ya ntete lakisá mosi na mosi ya bifu yayi. Beto ke tala mpe wa’ faso beto lenda landa kifwani ya bawu, yina ke sadisa beto na kubongama samu na mpasi ya nene.

5. Wa’ faso bakristo ya ntete kangá ntima na ntangu ya mpasi?

⁵ Bakristo ya ntete vandá na nsatu ya kifu ya kukanga ntima. (Ebr. 10:36) Ba vandá kutana bamambu mosi na bantu yina vandá kisika mosi na bawu. Kasi, samu ba vandá bakristo, bamfumu ya dibuundu ya bazwife, luyalu ya Roma mpe bantu ya dikanda ya bawu vandá kwamisa bawu. (Mat. 10:21) Ata na kati ya kimvuka, ba zolá nwana na kubwa ve na mutambu ya bamambu ya luvunu, yina bantu yina balukilá Yehova vandá longa samu na kukabula kimvuka. (Bis. 20:29, 30) Na yawu, ba zolá kanga ntima. (Luz. 2:3) Yinki zolá sadisa bawu? Ba kwizá kanisa na bifwani ya bantu na Biblia, yina kangá ntima mutindu Yobi. (Zaki 5:10, 11) Ba sambilá samu na kuvanda na ngolo. (Bis. 4:29-31) Mpe ba tulá meso ya bawu kaka na bambote yina kukanga ntima zolá natina bawu.​—Bis. 5:41.

6. Yinki beto lenda longoka na faso yina Merita kangá ntima na mantwala ya bankwamusu?

⁶ Kulongoka mbote-mbote na Biblia mpe na mikanda ya beto, bifwani ya bantu yina kangá ntima, mpe kukanisa mbote-mbote na yawu, ke sadisa beto mpe na kukanga ntima. Ni yina Merita, mpangi mosi ya kento yina ke vandá na bwala ya Albanie, salá ntangu dikanda ya yandi vandá nyokola yandi. Yandi me zonza: “Ntangu mu longoká na kati ya Biblia bamambu yina kuminá Yobi, ya simbá ntima ya munu. Yandi talá mpasi mingi, mpe zabá ve kisika bampasi ya yandi vandá katuka. Kasi yandi zonzá: ‘Tii ntangu mu ke kufwa, mu ke bika ve kukwikama ya munu!’ (Yobi 27:5) Mu kwizá tala ti mpasi yina mu vandá na yawu, vandá ata kima na mantwala ya yina Yobi talaka. Ya tsyeleka, mu zabá samu na yinki mu vandá tala mpasi, kasi Yobi zabá ve yawu.”

7. Yinki beto lenda longoka kusala bubu yayi, ata ti beto ke na kutaná ve na bampasi ya ngolo?

⁷ Beto lenda kulisa kukanga ntima na kuzonzá na Yehova ntangu nyonso, bamambu yina ke kwamisá beto. (Flp. 4:6; 1 Tes. 5:17) Ntangu ya nkaka, nge ke ve na kutaná na bamambu ya ngolo bubu yayi. Kasi, ntangu nge ke vandá na maketi-keti, to nge ke zabá ve yinki ya kusala, mpe ntangu nge ke vandá ya kudasuka, nge ke sambilá kwandi Yehova samu yandi sadisa nge? Kana nge ke sambilá Yehova samu yandi sadisa nge na bamambu ya fioti yina ke na nge bubu yayi, ya ke vanda ve mpasi na nge na kusambila yandi ntangu nge ke kutana na bamambu ya nene na mantwala. Ya ke sala ti nge vanda na kundima ti yandi zaba mbote-mbote, na wapi ntangu, mpe wa’ faso yandi lenda sadisa nge.​—Nku. 27:1, 3.

8. Wa’ faso kifwani ya Mira ke na lakisá ti kukanga ntima na kati ya mpasi bubu yayi ke sadisa beto na mantwala? (Zaki 1:2-4) (Tala mpe kizizi.)

⁸ Kana beto ke na lendá kukanga ntima na bampasi yina beto ke na kutaná na yawu bubu yayi,  ya ke sadisa beto na kukanga ntima na ntangu ya mpasi ya nene. (Rom. 5:3) Samu na yinki beto ke na zonzá faso yina? Bampangi mingi me kwiza tala ti, ntangu ba kangá ntima na kati ya mambu ya mpasi, ya sadisá bawu na kukanga ntima na bampasi ya nkaka. Ntangu ba ke kangá ntima na mantwala ya mambu na lubakusu ya Yehova, ya ke sadisá bawu na kuvanda dyaka na kiminu ya ngolo ti Yehova ke na nsatu ya kusadisa bawu. Ni kiminu yina na Yehova ke salá ti, ba lenda kukanga ntima ntangu bampasi ya kaka ke kumina dyaka bawu. (Tanga Zaki 1:2-4.) Mira, mpangi mosi ya mupasuli-nzila na Albanie, me kwiza tala ti samu yandi kangá ntima na bampasi na ntama, ya ke na sadisak’ yandi na kukanga ntima bubu yayi. Bantangu ya nkaka, yandi ke talá ti yandi ke kaka yandi mosi na bamambu mingi. Kasi yandi ke na zabá ntete faso Yehova sadisak’ yandi na kukanga ntima na kati ya bamvula 20 yina me luta, mpe yandi me zonza na yandi mosi: ‘Yehova me sadisa munu na kukanga ntima na bamambu mingi ya mpasi. Na nyonso yina Yehova me sala samu na munu, mu lenda bika ve kusadila yandi.’ Nge mpe lenda kanisa na faso yina Yehova ke sadisá nge na kukanga ntima. Vanda na kundima ti Yehova ke na talá faso nge ke na kangá ntima na mantwala ya bampasi, mpe ti yandi ke sakumuna bangolo ya nge. (Mat. 5:10-12) Kana beto longoka kukanga ntima bubu yayi, ya ke pesa beto ngolo na kukanga kaka ntima ntangu mpasi ya nene ke banda.

9. Wa’ faso kimvuka ya Antyose ya Sili lakisá ntima ya kyadi?

⁹ Beto tala yinki lutá ntangu nsatu ya nene kuminá bakristo ya Zude. Ntangu bakristo ya Antyose ya Sili kuwá mambu ya mpasi yina kuminá bampangi ya bawu ya Zude, ba talá bawu kyadi. Ba lakisá ntima ya bawu ya kyadi na bamambu yina ba salaka. Ba “bakaka lukanu ti konso muntu na kati ya bawu fwana kupesa kima ni kima yina yandi lenda kuzwa samu na kusadisa bampangi yina [vandaka] na Zude.” (Bis. 11:27-30) Ata ti bampangi ya bawu yina vandá na mambu ya nsatu vandá zinga ntama na bawu, bakristo ya Antyose vandá kaka na nsatu ya kusadisa bawu.​—1 Yoa. 3:17, 18.

10. Wa’ faso beto lenda lakisa ntima ya kyadi ntangu bampangi ya beto ke kutaná na bamambu mutindu kuningana ya ntoto to mipepe ya ngolo? (Tala mpe kizizi.)

¹⁰ Bubu yayi, beto mpe lenda lakisa ntima ya kyadi ntangu beto ke kuwá ti bampangi ya beto, ke na kutaná na bamambu ya mpasi mutindu mipepe ya ngolo to kuningana ya ntoto. Na mbangu nyonso, beto lenda sosa kupesa lubakusu. Na yawu, beto lenda tala bakuluntu mpe kulomba na bawu yinki ya kusala samu na kusadisa bampangi. Beto lenda pesa makabu mpe kusambila, samu na bampangi yina ke vandá bisika yina mpasi ya mutindu yayi me salama. b (Bin. 17:17) Na kifwani, na 2020, ba tulá ba comités ya secours kuluta 950 na yinza nyonso samu na kubakisa bampangi na kati ya kimbevo ya Coronavirus. Matondo mingi na bampangi ya beto yina me sala na kati ya ba comités ya secours yayi. Ntima ya kyadi natá bawu na kuyidika to kutunga dyaka bampangi bayinzo, na kupesa bawu yina ba vandá na yawu nsatu mpe na kupesa bawu ngolo samu ba bika ve kusadila Yehova.​—Tala 2 Bakorinto 8:1-4.

11. Samu na yinki ya ke pesá nkembo na Yehova ntangu beto ke lakisá ntima ya kyadi?

¹¹ Ntangu beto ke lakisá ntima ya kyadi na bampangi na manima ya bamambu mutindu kuningana ya ntoto, bantu ya nkaka ke talá yina beto ke salaka. Na kifwani, na 2019, mupepe ya ngolo mwangisá Yinzo ya Kimfumu mosi na bwala ya Bahamas. Ntangu bampangi vandá tunga dyaka yawu, ba lombá na muntu mosi yina ke ve mbangi  ya Yehova, bima yina ba vandá na yawu nsatu samu na kusala mwa bisalu. Muntu yango zonzaka: “Mu ke pesa beno bima yango ya mpamba, samu ti luzolo yina beno ke na lakisá na bampangi ya beno me simba ntima ya munu.” Bantu mingi na yinza zaba ve Yehova. Kasi, mingi na kati ya bawu ke talá faso Bambangi ya Yehova ke sadisá bampangi ya bawu. Ya ke salá beto kilengi mingi na kutala ti ntima ya kyadi yina beto ke lakisá na bampangi, ke natá bantu ya nkaka na kusosa kuzaba dyaka mingi na yina me tadila Yehova muntu yina ke “ya kufuluka na kyadi.”​—Ef. 2:4.

12. Na kubongama samu na mpasi ya nene, samu na yinki ya ke mfunu na kukulisa ntima ya kyadi bubu yayi? (Luzabusu 13:16, 17)

¹² Samu na yinki beto ke vanda na nsatu ya kulakisa ntima ya kyadi na ntangu ya mpasi ya nene? Biblia ke lakisá ti bantu yina ke pesá ve diboko na bamfumu ya yinza yayi, ke kutana na bampasi bubu yayi mpe na ntangu ya mpasi ya nene. (Tanga Luzabusu 13:16, 17.) Nyonso yayi, lenda sala ti ya vanda mpasi na bampangi ya beto na kuzwa ata bima ya fioti-fioti. Samu na kuzinga ba ke vanda na nsatu ti beto lakisa bawu ntima ya kyadi. Ntangu Mfumu ya beto Yesu Kristo ke kwiza samu na kusemba bantu, kana beto ke na lakisá ntima ya kyadi, yandi ke bokila beto na Kimfumu.​—Mat. 25:34-40.

13. Faso me lakisa yawu Baroma 15:7, wa’ faso bakristo ya ntete kulisá luzolo ya bawu samu na bampangi?

¹³ Bakristo ya ntete vandá ya kuzabana samu na luzolo yina ba vandá lakisá na bampangi ya bawu. Kasi ya vandá kwandi pete na bawu na kulakisa luzolo yango? Beto tala mambu yina kuminá kimvuka yina vandá na Roma. Na kati ya kimvuka, ya vandá na bakristo yina vandá bazwife mpe yina vandá tumama kaka na Musiku ya Moyize. Kasi, ba ya nkaka katuká na makanda ya nkaka mpe vandá landa ve yawu. Ntangu ya nkaka, ya vandá na bakristo yina vandá bangamba ya bampangi. Ata ba vandá ve faso mosi, wa’ faso bakristo yayi biká ve kulakisa luzolo ya bawu? Polo zonzá na bawu: “Beno yamba bampangi.” (Tanga Baroma 15:7.) Yinki ya zola zonza? Ntangu Biblia ke zonzá “yamba,” ya zola zonza kuyamba muntu na ntima ya mbote, ya vanda na yinzo ya beto to ve, to kundima yandi mutindu ndiku ya beto. Na kifwani, na yina me tadila Onezime ngamba ya Filemo, Polo zonzá na Filemo: “Yamba yandi mutindu ti nge ke na kuyamba munu.” (Flm. 17) Mpe, ata ti Apolose zabá ve mingi na yina me tadila malongi ya Kristo, Pisile na Akila yambak’ yandi. Ba “bakaka yandi na kuvwanda kintwadi na bawu.” (Bis. 18:26) Ata ti ba vandá ve faso mosi, ba biká ve ya bebisa bamambu na kati ya bawu, mpe ba yambá bampangi.

14. Yinki Anna na bakala ya yandi salá samu na kulakisa luzolo?

¹⁴ Beto mpe lenda lakisa luzolo na bampangi ya beto, na kuyambá bawu mutindu bandiku. Kusala yawu ke natá bawu mpe na kulakisa beto luzolo. (2 Ko. 6:11-13) Beto tala kifwani ya Anna na bakala ya yandi. Ba fidisá bawu na westi ya Afrique mutindu ba missionaires. Mpe ntangu ba kumá kuna, COVID-19 bandaka. Na yawu, samu ba lendá kuvukana ve kisika mosi na bampangi ya kimvuka, ya vandá mpasi na bawu na kulutisa ntangu na bampangi mpe kuzaba bawu mbote-mbote. Wa’ faso ba zolá lakisa bawu luzolo? Samu na kulutisa ntangu na bampangi ya bawu, mpe kuzaba bawu mbote-mbote, ba sadilá vidéoconférence. Luzolo ya bawu simbá mingi bantima ya bampangi ya kimvuka. Ya salá ti ba banda kusonikila mpe kubokila bawu. Samu na yinki ba salá nyonso yayi? Anna me zonza: “Na ntama, bampangi lakisá munu na dikanda ya munu luzolo na bantangu ya mbote, mpe na bantangu ya mpasi. Munu mpe zolá lakisa bampangi luzolo.”

15. Yinki beto lenda longoka na kifwani ya Vanessa na yina me tadila kulakisa luzolo na bampangi ya beto nyonso? (Tala mpe kizizi.)

¹⁵ Na kati ya kimvuka, beto nyonso ke ve na  bifu mosi, beto ke talá ve bamambu faso mosi mpe beto ke zolá ve bamambu mosi. Kana beto tula makanisi ya beto nyonso na bifu ya bawu ya mbote, beto ke lenda kulakisa luzolo na bampangi nyonso. Vanessa yina ke vandá na Nouvelle-Zélande, vandá talá mpasi na kusala kindiku ya mbote na bampangi ya kimvuka ya yandi. Ya ke na bifu ya bampangi yina vandá pesak’ yandi nkele mpe ya vandá salá ti yandi zola ve kulutisa ntangu mingi na bawu. Kima yina sadisak’ yandi, ni kutala yina Yehova ke zolá na bawu. Yandi me zonza: “Ntangu bakala ya munu kumá ntwadisi ya circonscription, mu bandá kulutisa ntangu na bantu ya mutindu na mutindu, yina vandá ve na bifu faso mosi. Mpe ya kumaka dyaka ve mpasi na munu na kuwisana na bampangi. Awa, mu ke zolá bantu ya mutindu na mutindu. Ntembe ve, Yehova ke zolá mutindu yina, samu ti bantu yina yandi ndimá samu na kusadila yandi ke ve mutindu mosi.” Ntangu beto ke longoká kutala bampangi mutindu Yehova ke talá bawu, ya ke natá beto na kuzola bawu.​—2 Ko. 8:24.

16. Samu na yinki luzolo ke vanda mfunu mingi na ntangu ya mpasi ya nene? (Tala mpe kizizi.)

¹⁶ Na ntangu ya mpasi ya nene beto ke vanda na nsatu ya kulakisa bampangi luzolo. Na ntangu yina, wa’ faso Yehova ke bumba beto? Beto tala yina Yehova zonzá na dikanda ya yandi na kusala ntangu ba ke kwiza nwanisa bwala ya Babilone: ‘Beno kwenda, beno bantu ya munu, beno kota na basuku ya beno ya kati, mpe beno kanga bamwelo ya beno. Beno bumbana samu na ntangu fioti tii ntangu nkele ke luta.’ (Iza. 26:20) Ntangu ya nkaka, ya lenda vanda ti beto ke vanda na nsatu ya kulanda malongi yayi na kati ya mpasi ya nene. ‘Basuku ya beto’ lenda sosa kuzonza bimvuka ya beto. Yehova me pesa beto nsilulu ti yandi ke bika ve kubumba beto na kati ya mpasi ya nene, kana beto tatamana na kusadila yandi na bumosi kintwadi na bampangi ya beto. Na yawu, beto me fwana kusala bangolo mingi bubu yayi samu na kukulisa luzolo ya beto samu na bampangi. Ni yawu lenda vuukisa beto luzingu.

17. Kana beto vanda ya kubongama bubu yayi, wa’ faso ya ke sadisa beto na ntangu ya mpasi ya nene?

¹⁷ ‘Kilumbu ya nene ya Yehova’ ke vanda mpasi mingi samu na bantu nyonso. (Sof. 1:14, 15) Bisadi ya Yehova mpe ke tala mpasi. Kasi, kana beto vanda ya kubongama bubu yayi, beto ke tekita ve na boma mpe beto ke lenda kusadisa bampangi. Beto ke kanga ntima na mantwala ya mambu ni mambu yina beto ke kutana na yawu. Ntangu bampangi ya beto ke vanda na kati ya mpasi, beto ke lakisa bawu ntima ya kyadi mpe ke pesa bawu lubakusu yina ba ke vanda na yawu nsatu. Kana beto longoka kuzola bampangi ya beto bubu yayi, ya ke sadisa beto na kulakisa bawu luzolo na mantwala. Yehova ke pesa beto luzingu ya ntangu nyonso na yinza ya malu-malu, kisika beto ke zimbana bampasi ya mutindu nyonso yina beto ke na kutaná na yawu.​—Iza. 65:17.