1, 2. Samu na yinki Biblia ke dikabu ya mfunu mingi?

YINKI nge ke tala na ntima si ndiku ya nge me pesa nge dikabu? Nge ke vanda na kilengi mingi, mpe nsatu ya kufungula yawu. Nge ke tonda yandi samu na dikabu yango.

² Biblia ke dikabu yina me katuka na Nzambi. Ya ke zabisa beto mambu yina beto lenda kuwa ve kisika ya nkaka. Na kifwani, ya ke zonzila beto ti Nzambi yidika zulu, ntoto mpe bakala na kento ya ntete. Ya ke pesa beto misiku yina lenda sadisa beto ntangu beto ke vanda na mambu ya mpasi. Na Biblia, beto ke longaka faso Nzambi ke lungisa dikanisi ya yandi ya kukumisa ntoto paradis. Ya tsyeleka, Biblia ke dikabu ya mfunu mingi!

3. Ntangu nge ke longaka Biblia, yinki nge ke zaba?

³ Ntangu nge ke longaka Biblia, nge ke zaba ti Nzambi zola nge kuma ndiku ya yandi. Si nge longaka mingi mambu ya Nzambi, kindiku ya nge na yandi ke kuma ngolo.

4. Wapi dyambu ya ngitukulu yina nge me simba na yina me tadila Biblia?

⁴ Ba bangula Biblia na bandinga kuluta 2 800, mpe ba basisa bamilion ya Babiblia. Bantu mingi lenda tanga Biblia na bandinga ya bawu. Bantu kuluta bamilion ke zwaka Biblia lumingu na lumingu! Ya tsyeleka, ata buku mosi ke mutindu Biblia.

5. Samu na yinki beto lenda zonza ti Biblia “me katuka na Nzambi”?

 ⁵ Biblia “katuka na Nzambi.” (Tanga 2 Timote 3:16.) Bantu ya nkaka lenda zonza, ‘Ni bantu sonika yawu,’ kasi wapi faso ya lenda vanda dyaka buku ya Nzambi?’ Biblia me pesa mvutu: “Bantu zonza mambu yina me katuka na Nzambi, mutindu mpeve ya [santu] vanda twadisa bawu.” (2 Piere 1:21) Ya ke mutindu nkoko mosi me zonza na mutekolo ya yandi, na kusonikina yandi mukanda. Mukanda yango ke vanda ya nani? Ya ke vanda mukanda ya nkoko yina, kasi ya mutekolo ve. Mutindu mosi mpe, Biblia ke buku ya Nzambi, kasi ya ke ve buku ya ba yina sonika yawu. Nzambi twadisa bawu samu na kusonika makanisi ya yandi. Ya tsyeleka,  Biblia ke “[buku] ya Nzambi.”​—1 Batesalonika 2:13; tala note 2 ya nsuka.

6, 7. Samu na yinki beto lenda zonza ti babuku ya Biblia ke na bumosi?

⁶ Ba sala bamvula kuluta 1 600, na kusonika Biblia. Bantu yina sonika yawu zinga na bantangu mpe bisika mosi ve. Ba ya nkaka sala lekole ya yinda, ba ya nkaka ve. Na kifwani, mosi vanda munganga. Ba ya nkaka vanda bisadi-bilanga, bilobi-mbisi, bamvungi (bantu yina ke bumba bimeme), baprofete, bajuje mpe bamfumu. Ata ba yina sonika Biblia vanda na luzingu ya mutindu mosi ve, bitini nyonso ya Biblia ke na bumosi mpe ke zonza mambu yina ke kwelenaka. *

⁷ Bikapu ya ntete ya Biblia ke zonza faso bampasi ya yinza bandaka, mpe bikapu ya nsuka ke zonza faso Nzambi ke manisa bampasi yango, ntangu yandi ke kumisa ntoto paradis. Biblia ke zonza mambu yina salama na luzingu ya bantu na ntangu ya ntama, mpe ya ke lakisa ti dikanisi ya Nzambi ke lungana kaka.

8. Pesa bifwani yina ke lakisa ti na mambu ya siense Biblia ke zonza kaka tsyeleka.

⁸ Ba sonika ve Biblia samu na kulonga siense, to samu ya vanda mukanda ya lekole. Kasi ya ke zonza kaka tsyeleka, ntangu ya ke zonzila mambu ya siense. Na kifwani, buku ya Balevi ke na misiku yina vanda sadisa bana ya Izraele, na kuzwa ve bimbevo. Ba sonika misiku yango, ntangu bantu zaba ntete ve  bamikrobe. Biblia ke longa dyaka ti, ata kima mosi ke simba ntoto. (Yobi 26:7) Na ntangu bantu mingi vanda kanisa ti ntoto ke plat, Biblia zonza ti ntoto ke ronde.​—Izaya 40:22.

9. Bayina sonika Biblia vunaka ve, yinki ya ke lakisa beto?

⁹ Ntangu ya ke zonzila mambu yina lutaka, Biblia ke zonza kaka tsyeleka. Kasi babuku mingi yina ke zonzila istware, ke zonza ve tsyeleka, samu ti ba yina sonika yawu vunaka. Na kifwani, ntangu ba vanda nunga bwala ya bawu na guerre, bantu yango vanda zonzila ve yawu. Kasi, ba yina sonika Biblia zonza tsyeleka, ata ntangu ba vanda nunga bwala ya Izraele. Ba sonika mpe masumu ya bawu mosi. Na kifwani, na buku ya Kutanga (Nombres), Moyize sonika disumu ya nene yina yandi sala, mpe faso Nzambi semba yandi. (Kutanga 20:2-12) Nyonso yayi me lakisa ti Biblia me katuka na Nzambi mpe beto lenda tula ntima na yawu.

10. Samu na yinki malongi ya Biblia ke mfunu mingi samu na beto bubu yayi?

¹⁰ Biblia ‘katuka na Nzambi mpe ke mfunu samu na kulonga, kungala, kubongisa bamambu.’ (2 Timote 3:16) Malongi ya Biblia ke mfunu tii bubu yayi. Yehova zaba makanisi ya beto mpe faso beto salamaka. Yandi zaba beto mbote-mbote kulutila beto mosi, mpe yandi zola beto vanda na nsayi. Yandi zaba yina ke mbote to yimbi samu na beto.

11, 12. (a) Zonzila malongi ya mbote yina Yesu pesa na Matayi bikapu 5 ti na 7? (b) Wapi mambu ya nkaka beto lenda longaka na Biblia?

¹¹ Na Matayi bikapu 5 tii na 7, Yesu pesa malongi ya mbote samu na kuvanda na luzingu ya nsayi, faso ya  kuzinga na bantu ya nkaka, faso ya kusambila mpe faso ya kutadila mbongo. Ata yandi pesa malongi yayi bamvula 2 000 me luta, ya ke kaka mbote mpe mfunu mingi bubu yayi.

¹² Na Biblia, Yehova ke longa beto mpe misiku yina ke sadisa beto na kuvanda na nsayi na dikanda, na kuvanda bisadi ya mbote, mpe na kuzinga na kizunu na bampangi. Nge vanda nani, nge vanda wapi kisika, to nge vanda na wapi bamambu, misiku ya Biblia ke sadisa nge ntangu nyonso.​—Tanga Izaya 48:17; tala note 3 ya nsuka.

13. Na mambu yina zola kumina Babilone, yinki Izaya zonzaka?

¹³ Baprofesi mingi ya Biblia me lunganaka. Na kifwani, Izaya zonza ti, bwala ya Babilone ke kubwa. (Izaya 13:19) Yandi zonzila mpe faso ba ke bwisa bwala yango. Babilone vanda na baporte ya nene mpe maza vanda pene-pene na yawu. Kasi, yandi bwela ti, ba ke yumisa maza yina, mpe baporte ya Babilone ke vanda ya kufunguka. Basoda ke nwana ve na kubaka bwala. Izaya pesa mpe nkumbu ya mfumu yina zola bwisa Babilone: Sirus.​—Tanga Izaya 44:27–45:2; tala note 4 ya nsuka.

14, 15. Wapi mutindu profesi ya Izaya lunganaka?

¹⁴ Na manima ya bamvula 200, profesi lunganaka: Basoda baka bwala ya Babilone. Nani vanda mfumu ya bawu? Mutindu profesi zonza, ya vanda Sirus mfumu ya Perse. Mambu nyonso salama faso profesi zonzila yawu.

¹⁵ Na mpipa yina basoda kota na kubaka Babilone,  bwala nyonso vanda na fete. Ba kanisa ti mutindu Babilone vanda ya kuzunga na ba-mur ya yinda mpe na maza, ata kima lenda kumina bawu. Na ngaanda ya bwala, Sirus na basoda ya yandi, fungula nzila ya kulutisa maza, mpe yumisa yawu. Maza sika, mpe basoda luta na makulu. Kasi wapi faso basoda zola sala na ba-mur ya nene ya Babilone? Kaka faso profesi zonza, baporte  ya bwala bikana mwasi, mpe basoda nwana ve na kubaka bwala.

16. (a) Na profesi ya Izaya, yinki zola kumina dyaka Babilone? (b) Yinki ke lakisa beto ti profesi ya Izaya lunganaka?

¹⁶ Izaya zonza dyaka ti, ata muntu zola zinga dyaka na Babilone. Yandi sonika: “Bantu ke zinga ve na kati ya yawu.” (Izaya 13:20) Mambu yango salama kwandi? Ee! Bubu yayi, Babilone ke na bakilometre 80 na sud ya Bagdad, na yinsi ya Irak; kaka matadi me bikana kuna, ata muntu ke vanda kuna. Yehova kombola Babilone “na bale ya lufwa.”​—Izaya 14:22, 23. *

17. Samu na yinki beto lenda ndima ti Nzambi ke lungisa dikanisi ya yandi ya kumisa ntoto Paradis?

¹⁷ Baprofesi mingi ya Biblia me lunganaka. Ya ke nata beto na kundima ti bamambu yina ya ke zonza samu na bilumbu yina ke kwiza, ke salama. Ntembe ve, Yehova ke lungisa dikanisi ya yandi ya kukumisa  ntoto paradis. (Tanga Kutanga 23:19.) Ya tsyeleka, beto ke na kivuvu ya kuzwa “luzingu ya [ntangu nyonso, yina Nzambi yina lenda vuna ve zonzilaka].”​—Tite 1:2. *

18. Yinki Apotre Paul zonza na yina me tadila mambu ya Nzambi?

¹⁸ Beto me longaka ti ata buku mosi ke faso Biblia. Babuku ya yawu ke na bumosi, mpe ntangu ya ke zonzila mambu ya siense to istware, ya ke vuna ve. Dyaka, ya ke pesa malongi ya mbote, mpe mingi ya baprofesi ya yawu me lungana. Kasi, ya ke suka ve kuna. Paul sonika: “[Mambu] ya Nzambi ke moyo mpe ya ke ngolo.” Yinki ya zola zonza?​—Tanga Baebre 4:12.

19, 20. (a) Wapi faso Biblia lenda sadisa nge na kuzaba nani nge kele ya tsyeleka? (b) Biblia ke dikabu ya Nzambi. Wapi faso nge lenda lakisa ti nge zola yawu?

¹⁹ Biblia lenda bongisa luzingu ya nge. Ya lenda sadisa nge na kuzaba ya tsyeleka nani nge kele mpe, makanisi ya ntima ya nge. Na kifwani, beto lenda kanisa ti beto ke zola Nzambi. Kasi na kulakisa yawu, beto zola sadila mambu yina Biblia ke longaka.

²⁰ Ya tsyeleka, Biblia ke buku yina me katuka na Nzambi. Nzambi zola ti nge tanga yawu, nge longaka yawu, mpe nge zola yawu. Lakisa ti nge zola dikabu yayi, na kulongaka yawu ntangu nyonso. Na yina, nge ke zaba luzolo ya Nzambi samu na bantu. Na kikapu yina ke landa, beto ke longaka yina ke dikanisi ya Nzambi samu na bantu.