Biblia me pesa ve kilumbu ya kubutuka ya Yesu Kristo, mambu yina ke na babuku yayi me lakisa yawu:

•   “kilumbu ya tsyeleka yina Yesu butuká me zabana ve.”—New Catholic Encyclopedia.

•   “Dati yina Kristo butuká me zabana ve.”—Encyclopedia of Early Christianity.

 Biblia me pesa ve mvutu na kyuvu, ‘Wapi kilumbu Yesu butukaka?’ kasi ya me zonzila bamambu zole yina salamá tekila kubutuka ya Yesu mpe kilumbu Yesu butuká yina natá bantu na kuzonza ti yandi butuká ve kilumbu ya 25 décembre.

Ya vandá ve ntangu yina madidi ke mingi (hiver)

1.   Lutangusu. Ntangu fioti tekila Yesu butuka, Cesar Auguste basisá musiku mosi samu na “kusala lutangusu ya bantu nyonso.” konso muntu vandá kwenda kusonikisa nkumbu na “bwala ya yandi,” yina salá ti nzyetolo baka lumingu mosi to mingi. (Luke 2:1-3) Ya lenda vanda ti musiku yina vandá samu kufuta bampaku ya luyalu vanda dyaka mingi to samu na kuzwa basoda ya malu-malu. Ya vandá mambu ya mpasi samu na bantu ata ya zolá salama na ntangu ni ntangu na kati ya mvula, mpe Auguste zolá zonza ve na bantu na kusala nzyetolo ya yinda na kati ya madidi mingi samu nkele ya bawu zolá vanda dyaka ya kulutila.

2.   Dimeme. mivungi “vwandaka lutisa mpimpa na matiti samu na kukeba nkonga ya bibulu ya bawu.” (Luke 2:8) Buku mosi (Daily Life in the Time of Jesus) me zonza ti nkonga ya bibulu vandá zinga na nganda “lumingu tekila paki [suka ya ngonda ya mars]” tii kati kati ya ngonda ya novembre. Ya me bwela : “bameme vandá na kisika ya kubumbana ntangu madidi vandá mingi; na yawu, beto lenda tala ti kilumbu yina ba soolá samu na Nowele na ngonda yina madidi ke mingi, lenda vanda ve yawu samu Biblia me zonza ti mivungi vandá na bilanga.”

Na kubanda ya ntangu yina tiya to madidi kele ve (automne)

 Ntangu yina Yesu kufwá lenda pesa beto kilumbu yina yandi butuká. Yesu kufwá kilumbu ya Paki 33 N.B (14 Nisan) ya printemps. (Yoane 19:14-16). Yandi vandá na bamvula 30 ntangu yandi bandá kisalu ya kusamuna, ya salá bamvula tatu na ndambu. Na yawu Yesu butuká na kubanda ya automne ya mvula 2 T.N.B.—Luke 3:23.

 Ata kima ke lakisá ti Yesu butuká kilumbu ya 25 Décembre, kasi samu na yinki mukembo ya Nowele ke kilumbu yina? Buku mosi (The Encyclopædia Britannica) me zonzá ti bamfumu ya mabuundu soolá kilumbu yina samu ya “kwelana na mikembo ya mabuundu ya luvunu ya Baroma yina vandá salama ntangu madidi vandá mingi to na hiver”. Buku ya nkaka (The Encyclopedia Americana) me zonza ti bantu ya mayela me kanisa ti ya salamá to ba soolá kilumbu yina samu “na kunata ba yina vandá na mabuundu ya luvunu na kukuma bakristo.”