Zende koyikaramo

Zende koyikaramo

EGAUNUNO 7

Ove kufumadeka eparu ngamoomu a li fumadeke Karunga ndi?

Ove kufumadeka eparu ngamoomu a li fumadeke Karunga ndi?

“Ove nyove ntundiliro zomwenyo.”—EPISAROME 36:9.

1, 2. Uhwi musinke wokutunda kwaKarunga wa kara nomulyo unene naina, ntani morwasinke ya karera ngoso?

GUHYETU gemeguru kwa tu pa siweka somulyo unene, uhwi weparu ngovantu wonondunge wokuvhura kuhonena yikara yendi. (Genesis 1:27) Morwa uhwi wangoso womulyo, ose kuvhura kukwata egano omu nompango doBibeli adi tu vatere. Pokudiruganesa, ose kuvhura kukura pampepo ngovantu ava va hara Jehova ‘nokuyikisa nondunge detu mokuhangura uwa koudona.’—Vahebeli 5:14.

2 Evhuliko lyokuteda nompango doBibeli kuna kara nomulyo unene naina, morwa uzuni una piyagana makura udigu mokukara nonoveta dokugwanena po edi nadi vhura kurugana kwankenye sihorokwa sina kuhoroka meparu. Eyi ya kundama matokoro gokuhamena nomutji nonongendeseso edi da hamena mo honde. Esi kuna kara sininke somulyo kwanavenye ava vana hara kulimburukwa kwaJehova. Nsene ose twa kwata egano nompango domulyo doBibeli, ngatu vhura kutura po matokoro aga aga hafesa ezwi lyetu lyokomutjima ntani nokutuninka tu kare meharo lyaKarunga. (Yisewe 2:6-11) Koneka nompango dimwe edi.

EPARU NOHONDE KWA PONGOKA

3, 4. Siruwo musinke ga hova kutumbura Matjangwa upongoki wohonde, ntani kuliza nonompango musinke?

3 Konyima apa Kaini ga dipagere Abeli, yipo Jehova ga hovere kuhorowora malikwatakano aga ga kara pokatji keparu nohonde, ntani omu ya pongoka. Karunga kwa tanterere Kaini asi: “Honde zamumbyoge kuna kukuga nge mevhu, ngwendi ezwi lyonkugo.” (Genesis 4:10) Kuliza nomutaro gwaJehova, honde zaAbeli kwa karerere po eparu lyendi, eli va dipagere. Kuvhura kutanta asi honde ndi eparu lyaAbeli kwa kugire Jehova a rugane ko yuma.—Vahebeli 12:24.

4 Konyima zoRuhanzo momazuva gaNowa, Karunga kwa pulisilire vantu mokulya nyama zoyikorama nye kapisi honde. Karunga kwa tente asi: “Posili sininke simwe sokudira kulya one: azo nyama zina kara nohonde, ntundiliro zomwenyo. Nkenye ogu ana kugusa mukwawo mwenyo, tani mu tokwere konomfa.” (Genesis 9:4, 5) Mpangera ezi kwa tamba koruvharo narunye rwaNowa dogoro nomomazuva getu. Azo kunkondopeka eyi ga tembe Jehova apa ga tanterere Kaini asi eparu lyoyinamwenyo nayinye kwa karera po honde. Azo kulikida hena asi Jehova, ntundiliro zomwenyo, nga ka pangura vantu navenye ava ava dili kulikida efumadeko keparu nohonde.—Episarome 36:9.

5, 6. Ngapi omu Veta zaMosesa za likidire asi honde kwa pongoka ntani mulyo? (Tara hena kakende “ Likida efumadeko keparu lyoyikorama.)

5 Mausili aga gavali gomulyo kwa monekere hena moVeta zaMosesa. Levitikus 17:10, 11 kutanta asi: “Nkenye Muisraeli ndi munayirongo, . . . ana kulya nyama zina dili kukamuka honde, muntu gwangoso HOMPA nga mu handukira, kapi nga mu gazarera hena asi nage gombunga zendi [“ngava mu dipaga,” NW]. Mwenyo gwankenye sinamwenyo kwa kara mohonde, yiyo nye ga pangerere HOMPA asi, honde nazinye va zi tjisire kosizambero, zi guse po nonzo dombunga.” *—Tara kakende “ Nonkondo dohonde dokuparura”.

6 Apa honde zosikorama ngava dili kuziruganesa posizambero, azo za hepere kuzitjisira mevhu. Pasifanekeso, eparu kwa li tengwidire kwamwenyalyo. (Deuteronomium 12:16; Hesekiyeli 18:4) Nampili ngoso, koneka asi Vaisraeli kapi va hepere kurugana kupitakanena mokuhetekera ko kugusa ko honde nazinye konyama ezi va here kulya. Nsene tupu sikorama va si dipagere nokuzozesa honde nawa, Muisraeli ga vhulire kulya nyama nezwi lyewa lyokomutjima, morwa ezozo lyangoso lya likidire efumadeko koMugavi geparu.

7. Ngapi omu ga likidire Ndafita efumadeko kepongoko lyohonde?

7 Ndafita ‘mugara ogu ga zire Karunga komutjima,’ ga kwete egano nompango edi da kara moveta zaKarunga kuhamena honde. (Yirugana 13:22) Posikando simwe apa lya mu kwete enota, vakwayita vendi vatatu va hwililire mokamba zoVafilisiti, tava vheta mema metope, tava mu retere. Yinke ga rugene Ndafita? Age kwa uyungire asi: “Neisi nayi fana ngwendi nyame ogu nina kunwa honde zovagara ava vana lizumbilire nomwenyo dawo!” Ndafita kwa yi tere asi mokunwa mema gena kwa fene ngwendi kuna kunwa honde zovagara vena va tulire maparu gawo mosiponga mokukagamuretera. Nampili ngomu ga zuvhire enota, “ta ga tjire pevhu ngonzambo zaHOMPA.”—2 Samwere 23:15-17.

8, 9. Mutaro gwaKarunga kuhamena eparu nohonde gwa ya rundurukire apa va tulisire po mbungakriste ndi? Yi faturura.

8 Nomvhura 2 400 konyima apa va pere mpangera kwaNowa ntani koyiha yonomvhura 1 500 konyima apa va tulire po Veta zegwanekero, Jehova kwa gendesere mbungagendesi zoVakriste wokuhova mokutjanga asi: “Mpepo zoKupongoka nose kuna tokora asi, nokumupa si hena mudigo nagopeke, gwa hana asi gweyi yosikwafo, ngeyi: [Nyokeni, NW] nondya dokuzamba kovakarunga woyimpempa nohonde nonyama zokufa sinkumatere, walye omu hondere.”—Yirugana 15:28, 29.

9 Mbungagendesi zomouye wokuhova za yi kwete egano asi honde kwa pongoka ntani mokuziruganesa momudona ayo kwa nyata ngwendi kuna kukarera yikarunga ndi kuna kuhondera. Vakriste wousili vanaina nawo va yi tambura oyo. Mokugwederera ko, morwa awo kugazara kuliza nonompango doBibeli, awo kuvhura kuhafesa Jehova nsene kuna kutokora kuhamena eruganeso lyohonde.

ERUGANESO LYOHONDE MOUHAKU

Ngapi omu nani vhura kufatwilira ndokotora gwange etokoro lyange kuhamena eruganeso lyoturuhagona tohonde?

10, 11. (a) Ngapi omu adi tara Nombangi daJehova kutambura honde nazinye ntani nomaruha gane gohonde? (b) Momaruha musinke kombinga zohonde omu Vakriste nava vhura kukara nomagano gokulisiga?

10 Nombangi daJehova da diva asi ‘kunyoka honde’ kutanta asi kudira kutambura honde ndi kuzigava komuntu ndi kuzipungwisa yipo ngava zi va ture hena. Morwa kulikida efumadeko koveta zaKarunga, awo hena kapi ava tambura maruha gane gohonde: yininke yoyigeha (red cells) neyi yoyizera (white cells) neyi yokukankesa honde pokuremana (platelets) ntani nomema gomohonde (plasma).

11 Naina, maruha aga gane kugahangura moturuhagona otu ava ruganesa mononkedi dokulisiga-siga. Mukriste kuvhura nye a tambure turuhagona oto ndi? Age kututara asi “honde” ndi? Nkenye gumwe ga hepa kutura po etokoro lyamwene kombinga zeyi. Kwa lifana hena nonongedeseso douhaku omu mwa hamena mo honde zanyamoge, ezi va dira kupungura.—Tara koMagwedereroko, “Turuhagona tohonde nonongendeseso detauro.”

12. Ngapi omu natu tara ntani nokukohonona po yuma eyi ya hamena mo ezwi lyokomutjima?

12 Ngoso kutanta nye asi, matokoro aga atu tura po nyamwetu, kapi ga kara nomulyo kwaJehova ndi? Hawe, age kwa litura mo momagazaro ntani nomonokonda detu. (Resa Yisewe 17:3; 24:12.) Konyima zokupura ekwafo kwaJehova ntani nokurugana epaparo kuhamena nomutji douhaku ndi nongendeseso, twa hepa kupurakena kezwi lyetu lyomomutjima eli twa deura kuliza noBibeli. (Varoma 14:2, 22, 23) Yimo, vapeke kapi tava vhuru kututokwera po. Hena kapisi tu pure wopeke asi: “Ngano nyove wa kara moukaro wange, yinke no rugana?” Moyininke yangoso, nkenye Mukriste “kusimba mudigo gwamwene.” *Vagarata 6:5; Varoma 14:12; tara kakende “ Ame kutara honde asi kwa pongoka ndi?

NOVETA DAJEHOVA KULIKIDA EHARO LYENDI NGAGUHYETU

13. Yisinke adi horora noveta nonompango daJehova kumuhamena? Yi fanekesa.

13 Noveta nonompango edi da kara moBibeli kuhorora asi Jehova age Mugavi veta gomunongo ntani Guhya geharo ogu a fire unene sinka ukalinawa wovana vendi. (Episarome 19:7-11) Nampili ngomu mpangera ‘zokunyoka honde’ kapi va zi geve ngoveta zouhaku, azo kupopera komaudigu aga ga hamena ketamburo honde. (Yirugana 15:20) Sinzi sava ava rugana mouhaku kwa koneka asi etauro lyokudira kuruganesa honde kuna kara uhaku wouwa po. KoVakriste wousili, enongonono lyangoso kukwatesa ko asi Jehova age munongo unene ntani guhya geharo.—Resa Jesaya 55:9; Johanesa 14:21, 23.

14, 15. (a) Monoveta musinke ga likidire Karunga eharo kovantu vendi? (b) Ngapi omu no ruganesa nompango edi da kererere po noveta edi?

14 Efirosinka lyaKarunga koukalinawa woVaisraeli vanare kwa li likidire mosinzi sonoveta dendi. Pasihonena, morwa ngava hingire peguru lyononzugo dawo, age kwa hepere ko koVaisraeli mokukundurukida eguru lyonzugo nomukindiro gekuma. (Deuteronomium 22:8; 1 Samwere 9:25, 26; Nehemiya 8:16; Yirugana 10:9) Karunga kwa pangerere hena asi nongombe dougara da hepere kuditakamesa. (Exodus 21:28, 29) Mokuncenuna nompango edi kwa likidire epiro efumadeko koukalinawa wava wopeke ntani kwa vhulire kureta unzoni.

15 Ngapi omu no vhura kuruganesa nompango edi da kererere po noveta edi? Gazadara ko mukaro gwetuwa lyoge, nomonkedi omu o singi, noyimuna yoge, nembo lyoge, nekevango oku o rugana ntani noyilihafeso eyi o horowora. Moyirongo yimwe, yiponga yomositaura kuretesa po unene nomfa dovadinkantu, morwa awo kulitura vene mosiponga mawoko-woko. Vadinkantu ava vana hara kukara meharo lyaKarunga awo kufumadeka eparu ntani kapi ava papara ruhafo moyininke yosiponga. Awo va yi diva asi vadinkantu nawo kuligwanekera noyiponga. Yipo nye awo kuhafera udinkantu wawo pokunyokera po yininke yokukoresa.—Muudisi 11:9, 10.

16. Mpango musinke zoBibeli za fira kuhamena keliguso ezimo? (Tara hena nonkango dokonhi.)

16 Nampili eparu lyomunona ogu ana kara simpe mezimo lyozina kwaKarunga mulyo. MoIsraeli zanare, nsene gumwe a remeka mukadi gomarutu gavali, ano mukadi ndi mukeke a fe, Karunga nga tara muntu ogo asi mudipagi, ntani “momwenyo tamu piti mwenyo mukwawo.” * (Resa Exodus 21:22, 23.) Gazara tupu omu a lizuvhu Jehova pokumona omu ava dipaga mowina vakeke wovanzi ava vana kara simpe mezimo nkenye mvhura, sinzi sovakeke kuvadipaga morwa vakondi vawo kwa hara tupu kuhondera nokulisandera.

17. Ngapi omu no vhura kuhengagwida muntu ogu ga ligusire ezimo komeho zokuyalironga kuhamena nompango daKarunga?

17 Ngapi kuhamena mukadi ogu ga ligusire ezimo komeho zokuyalironga Bibeli? Eyi ngesi kuna kutanta asi Jehova kapi nga mu gusira po ndi? Hawe, muntu gokulitezurura sili kuvhura a kare nehuguvaro asi Jehova nga mu dongwenena po kuliza nohonde zaJesus ezi va tjisangere. (Episarome 103:8-14; Vaefeso 1:7) Kristusa mwene ga uyungire asi: “Ame kapi na wizira asi ni ya zigide vahungami, vananzo na wizira asi va litezurure.”—Rukasa 5:32.

NYOKERA MAGAZARO GONYENGO!

18. Ngapi omu za horora Bibeli ntundiliro zomadipago?

18 Jehova kuna hara tu guse mo monomutjima detu nyengo ezi azi retesa po madipago. Mupositoli Johanesa kwa tjenge asi: “Nkenye ogu ga nyenga mukwawo, mudipagi.” (1 Johanesa 3:15) Muntu gwangoso kapi tupu ga nyenga munwazina, nye kwa mu harera a fe. Age kuvhura kulikida nyengo zendi pokumuswaura nokumurundira yininke eyi nayi vhura kumuretera epanguro lyaJehova. (Levitikus 19:16; Deuteronomium 19:18-21; Mateusa 5:22) Yipo nye, ayo mulyo asi tu guse mo monomutjima detu nkenye nyengo ezi za kara mo.—Jakopo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Ngapi omu muntu ogu adi pangere nompango doBibeli a tara matjangwa aga, Episarome 11:5, ntani Vafilipi 4:8, 9?

19 Owo ava fumadeke eparu ngamoomu a li fumadeke Jehova nokuhara kukara meharo lyendi va hepa hena kunyokera nyanya mwankenye rupe. Episarome 11:5 (NW) kutanta asi: “Mwenyo gwaJehova kwa nyenga ava va hara nyanya.” Etjangwa kapi tupu lya uyunga kuhamena untu waKarunga; alyo kwa kara nompango ezi nazi kundama omu atu paruka. Alyo kutumangeda ava va hara Karunga mokunyokera po nkenye yilihafeso eyi ayi likida nyanya. Mokulifana, nonkango edi asi Jehova “Karunga gombili” kutumangeda vakareli vendi va zwide magazaro nonomutjima dawo noyininke yoyiwa yekuto neyi ava fumadeke vantu, eyi ayi reta mbili.—Resa Vafilipi 4:8, 9.

KARA URE NONOMBUNGA EDI DA KARA NOUSIMA WEDIPAGO

20-22. Ngapi omu Vakriste ava tara uzuni, ntani morwasinke?

20 Kosipara saKarunga, uzuni naunye waSatana kwa kara nousima wedipago. Upolitika wouzuni, owo ga fanekesa Matjangwa ngoyikasama yonyanya, kwa dipaga vantu wovanzi, kukwatera mo vakareli vaJehova wovanzi. (Ndaniyera 8:3, 4, 20-22; Ehororo 13:1, 2, 7, 8) Nongesefa novalirongi kwa ruganena kumwe nomapangero mokuninka yirwiso yosiponga, ano awo kwa gwanena mo yimaliwa yoyinzi mokuyirugana. Awo usili asi “uzuni mudima kwa kara mepangero lyoMuzonaguli.”—1 Johanesa 5:19.

21 Vasikuli vaJesus kunyokera kukara nousima wedipago pokukara “kapisi wouzuni” nokudira kugusa mbinga koupolitika nomoyita yomouzuni. * (Johanesa 15:19; 17:16) Mokuhonena Kristusa, awo kapi ava likida nyanya apa ava va hepeke vapeke. Nye, awo kulikida eharo kononkore dawo, nampili kudikanderera ko.—Mateusa 5:44; Varoma 12:17-21.

22 Mwanayinye, Vakriste wousili kunyoka kulihamena ‘moBabironi zonene,’ ukarelikarunga woyimpempa womouzuni ou wa kara nousima wounene wedipago. Nonkango daKarunga kuuyunga asi mwendi yimo “va gwana honde zovaporofete nezi zovapongoki nezi zava navenye va dipaga mouzuni.” Ose kuna kuturondora asi: “Pwageni mo mositata oso, one womuhoko gwange.”—Ehororo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Yisinke ayi tanta kupwaga mo moBabironi zonene?

23 Kutunda mo moBabironi zonene kapi tupu ya hamena mo mokugusa mo edina lyoge. Ayo kwa hamena mo hena kunyenga yirugana yoyidona eyi au tambura nokupulisira ukarelikarunga woyimpempa ngwendi ruhonda nokulihameka moupolitika ntani kukondjera emona. (Resa Episarome 97:10; Ehororo 18:7, 9, 11-17) Rorunzi yirugana yangesi yiyo ayi retesa po madipago!

24, 25. (a) Kuliza nosinke na vhura Karunga kulikida nkenda komuntu ogu ana litezurura ogu ana kara nousima wedipago? (b) Ngendeseso musinke ayi tu diworokesa eyi?

24 Komeho zokuyakara moukereli wousili, nkenye gumwe gwetu ga kwatesere ko uzuni waSatana momaruha gongandi, yipo twa kere nousima wedipago. Nampili ngoso, morwa twa rundurura nkareso zetu, nokutura epuro monzambo zosizoweseso zaKristusa, nokuligava nyamwetu kwaKarunga, ose twa kara monkenda nemepopero lyopampepo lyaKarunga. (Yirugana 3:19) Epopero lyangoso kutudiworokesa yitata yorugami moyiruwo yanare.—Numeri 35:11-15; Deuteronomium 21:1-9.

25 Ngapi omu za rugene ngendeseso ozo zoyitata yorugami? Nsene Muisraeli ga dipagere mukwawo momponyo, ga hepere kudukira kositata simwe sorugami. Konyima zokutura po vapanguli matokoro, muntu ogu ga dipagere mukwawo momponyo ga hepere kukara mositata sorugami dogoro nomfa domupristeli gomunene. Makura ga vhulire kumanguruka kutunga nkenye oku. Ee, sihonena musi sosiwa sonkenda zaKarunga ntani nomu a tara eparu lyovantu asi mulyo unene! Yitata oyo yorugami yanare kwa lifana newapaiko lyaKarunga lyanaina, kuliza nonzambo zosizoweseso zaKristusa, mokutupopera konomfa morwa kuteza po momponyo veta zaKarunga kuhamena upongoki weparu nohonde. Ove wa dimburura mulyo gwewapaiko olyo ndi? Ngapi omu no vhura kuyilikida? Nkedi zimwe kuna kara pokuzigida vapeke va ya tambure ewapaiko lyangoso, unene po pokumona asi “udigu wounene” kuna kuhedera pepi.—Mateusa 24:21; 2 Vakolinte 6:1, 2.

FUMADEKA EPARU POKUZUVHISA MBUDI ZOUHOMPA

26-28. Monkedi musinke wa lifana ukaro wetu wanaina nou womuporofete Hesekiyeli, ntani ngapi omu natu kara meharo lyaKarunga?

26 Ukaro wovantu vaKarunga momazuva getu kutudiworokesa komuporofete gwanare Hesekiyeli, ogu Jehova ga pangerere a kare mukungi gopampepo gomuhoko gwaIsraeli. Karunga kwa uyungire asi: “Ove nyove gokuvasikisira marondoro aga nina kukupa.” Ngano Hesekiyeli ga ncenwine sirugana sendi, age ngano ga kere nounzoni kovantu vena va dipagere apa Jehova ga zonagwire Jerusarema. (Hesekiyeli 33:7-9) Nye Hesekiyeli ga limburukwire yipo kapi ga kere nousima wedipago.

27 Naina, ose kuna kuhedera kouhura wouzuni waSatana. Nombangi daJehova kutara asi aso situmbukira ntani mfumwa zokudivisa mbudi zoUhompa nomu ‘nga funda Karunga nonkore dendi.’ (Jesaya 61:2; Mateusa 24:14) Ove kuna kulihameka mo unene mosirugana esi somulyo ndi? Mupositoli Paurusa ga litulire mo unene mosirugana sendi sokuzuvhisa. Ngoyitundwamo, age ga vhulire kuuyunga asi: “Nsene pweli ogu nga ka zumbana, kapisi nzo zange. Ame nayimwe si eyi na mu hupisira ko, nye na mu zuvhisira mpango nazinye zaKarunga zeparu.” (Yirugana 20:26, 27) Aso kuna kara sihonena sosiwa kwetu mokusikwama.

28 Mokukara meharo lyaJehova Guhyetu, kapi tupu ya gwanena po mokutara eparu nohonde ngamoomu a yi tara Jehova. Twa hepa hena kukuhuka ndi kupongoka kosipara sendi, ngamoomu natu ka yi mona megaununo lyokukwama ko.

^ para. 5 Kuhamena nonkango daKarunga asi “mwenyo gwankenye sinamwenyo kwa kara mohonde,” simbapira Scientific American kwa tanta asi: “Yimo, honde kuvhura kufanekesa eparu, nye nonkango edi nado usili, morwa nkenye karuha kohonde kwa kara nohepero yipo muntu a paruke.”

^ para. 12 Tara Awake! zaSiwogedi 2006, pepenuno 3-12, va rugana Nombangi daJehova.

^ para. 16 Vadivi veraka lyomoBibeli kwa uyunga asi metjangwa lyoRuhebeli mpango ozo “kwa fira nsene zinya ndi mukeke a fa morwa eremeko lina.” Koneka hena asi Bibeli kwa likida asi epanguro lyaJehova kwa lifene nampili yi kare asi siruwo sokuhura kupi ga kere mukadi nomarutu gavali.

^ para. 21 Tara Egaununo 5, “Omu natu ligusa ko kouzuni.”

^ para. 70 Konombudi dimwe, tara koMagwedereroko “Turuhagona tohonde nonongendeseso detauro.”