1-3. (a) Morwasinke Esitera ga karerere nowoma apa ga zire kwamugara gwendi? (b) Mapuro musinke kuhamena Esitera natu ka zogera?

ESITERA ta kambandara kulitura. Age kuna kuhedera meharango lyombara zaSusa. Azo kwa zi dikilire pepi nondundu zaZagarosi konontere domukuro gwaKoyasipesi. Azo nenene sili, pomakuma zago kwa faneka po nontwedu da kara nomavava novanyime novaponyi vana kwaterere yikutji. Nayinye eyi ya kara mombara kwa yi rugene yipo vantu va dimbururure unankondo womugara ogu nga litumbura mwene asi “hompa gomunene.” Age kwa kere hena mugara gwaEsitera.

² Hompa Serekesesi kapi ga waperere kukwara mukadona goMujuda gomulimburukwi. * Hompa ogo kapi ga honenene sihonena saAbirahamu, mugara ogu ga linunupikire kutambura epukururo eli ga mu pere Karunga lyokupurakena kwamukadendi, Sara. (Gen. 21:12) Serekesesi kapi ga divire kuhamena Jehova ndi Veta zendi. Age kwa divire tupu veta zoVaperesiya, kukwatera mo veta zesiliko. Veta musinke ozo? Azo kwa kere asi nkenye ogu a zi kosinyanga sahompa nye kapi ana mu zigida, yige kufa. Esitera kapi va mu zigidire, nye ga zire kwahompa. Apa ga hederere pepi neharango lyosinyanga, oku ngano hompa ga vhulire kumumona, Esitera ta lizuvhu asi ta ka fa.—Resa Esitera 4:11; 5:1.

³ Morwasinke Esitera ga tulilire eparu lyendi mosiponga? Yisinke natu lirongera ko kepuro lyomukadi ogu? Pomuhowo, tu tareni omu Esitera ga ya kere mumbanda ndi hompakadi goVaperesiya.

4. Wolye vakondi vaEsitera, ntani morwasinke ga ya tungilire naMoredekayi?

⁴ Esitera kwa kere nsigwe. Kapi twa diva yoyinzi kuhamena vakurona vendi ava va mu rukire asi Hadasa edina lyoSihebeli lyosimeno ndi lyombya. Apa va fire vakurona vendi, Moredekayi ta mu gusa a mu rere. Esitera kwa kere munwahekurwa Moredekayi. Age kwa rerere Esitera ngwendi munwendi gomukadi gokutunda morutu rwamwene.—Esit. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Ngapi omu Moredekayi ga rerere Esitera? (b) Ngapi lya kere eparu lyaEsitera naMoredekayi moSusa?

⁵ Moredekayi naEsitera kwa tungire moPeresiya ngoVajuda wononkwate, nampo awo ngava va tondorora morwa ukarelikarunga noVeta zawo ezi ngava hetekere kusikisa. Esitera ga here unene Moredekayi morwa nga mu rongo kuhamena Jehova, Karunga gonkenda ogu nga popere vantu vendi yikando yoyinzi. (Lev. 26:44, 45) Esitera naMoredekayi va kere nelikwatakano lyenene sili.

⁶ Moredekayi nga rugana mombara zaSusa, nage novakareli vamwe vahompa ngava hingire nkenye ezuva perungavero lyombara. (Esit. 2:19, 21; 3:3) Bibeli kapi za tu tantera kuhamena eparu lyaEsitera apa ga kulire, age nampo nga pakere mbili Moredekayi nembo lyawo, ntani awo kapi va kere nongawo. Esitera nampo nga zi komarandesero gomoSusa, oku ngava randesere yininke yongorodo nosisiliveli. Nye Esitera kapi ga yi divire asi komeho nga ya gwana yininke oyo.

7. Morwasinke Vasiti va mu gusilire mo mouhompakadi, ntani yisinke ya kweme ko?

⁷ Ezuva limwe, hompa ta ruganene vantu navenye womoSusa sipito. Apo kwa kere po nondya novhinyu zonzi,  makura hompa ta tumine va ka rete hompakadi, Vasiti, ogu nage ga ninkilire vakadi sipito monda zombara. Nye Vasiti ta nyoka kuza. Hompa kwa mu handukisire unene, ta pura vanandunge omu na futisa Vasiti. Yisinke ya horokere? Vasiti tava mu gusa mouhompakadi. Makura vakareli vahompa tava zi mosirongo va ka papare vakadona wovawa, makura hompa a ya horowore po hompakadi gomupe.—Esit. 1:1–2:4.

8. (a) Morwasinke nampo Moredekayi ga karerere nosinka pokumona Esitera kuna kukura? (b) Ngapi natu vhura kuruganesa mpango zoBibeli kombinga zewapo lyorutu? (Tara hena Yisewe 31:30.)

⁸ Moredekayi nampo ga lizuvhire mfumwa ntani ga kere nosinka pokumona Esitera kuna kukura ntani ana wapa. Bibeli kutanta asi: “Age kwa kere mukadona gomuwa gosihanga sosiwa.” (Esit. 2:7) Ntani Bibeli za tumbura asi muntu gomuwa ga hepa kulinunupika nokukara nonondunge. Nsene a dira yikara oyo, ta linenepeke nokukara noyikara yoyidona. (Resa Yisewe 11:22.) Yosili eyi yiyo ayi horoka nampili mosiruwo setu. Uwa waEsitera wa mu ninkisire a linenepeke ndi? Natu ka yi mona.

9. (a) Yisinke ya horokere apa vakareli vahompa va mwene Esitera, ntani morwasinke nage naMoredekayi ya va karerere udigu kuligaunuka? (b) Morwasinke Moredekayi ga pulisilire Esitera a kware muhapuli? (Tara hena kakende.)

⁹ Vakareli vahompa tava mono Esitera. Makura nage tava mu horowora kumwe novakadona vapeke, tava va twara kombara. (Esit. 2:8) Ayo ya kere udigu kwaMoredekayi naEsitera va ligaunuke, morwa va lihere ngwendi guhya namunwendi. Moredekayi kapi ga harere Esitera a kware muhapuli nampili a kare asi hompa, nye kwato eyi ga vhulire kurugana ko. * Komeho a ze, Esitera ga purakenene nawa komapukururo ga mu pere Moredekayi. Apa va mu twere koSusa, Esitera yinzi ga lipulire. Ngapi ngali ka kara eparu lyendi?

10, 11. (a) Ngapi eparu lyaEsitera lya rundurukire? (b) Ngapi omu Moredekayi ga likidire sinka esi ga kere naso kwaEsitera?

¹⁰ Eparu lya Esitera tali runduruka. Age kwa kere mombunga ‘zovakadona wovanzi,’ ava va ka retere koure  moPeresiya. Nompo nomaraka nononkareso dawo kwa lisigire. Awo kwa va tulire mombara va kare mosinka saHegayi, va hepere kuvarugana ewapeko lyokugusa mvhura zimwe, kwa kwaterere mo kuvagwaveka magadi gokulisiga-siga. (Esit. 2:8, 12) Eparu lyewa lyomombara nampo lya ninkisire vakadona vamwe va hokwe tupu kuliwapaika parutu nokukara nomarumbasano. Nye Esitera ngapi ga kere?

¹¹ Moredekayi kwa kere nonsika saEsitera. Nkenye ezuva age nga gendi ga za ga tengura komeho zorugumbo ronzugo zovakadi a tare omu Esitera ana karere. (Esit. 2:11) Moredekayi ga lizuvhire mfumwa apa vakareli ngava mu tantere  omu ga karere Esitera. Morwasinke ga lizuvhilire mfumwa?

12, 13. (a) Ngapi Esitera va mu tere vantu? (b) Morwasinke ya hafesere Moredekayi pokudiva asi Esitera kapi ana lihorora asi Mujuda?

¹² Morwa yikara yoyiwa yaEsitera, Hegayi makura ta mu tekura nawa, ta mu horowere po vakadona vatano navavali womombara va mu zakure. Bibeli kutanta asi: “Esitera nga tetura nkenye ogu nga mu mono.” (Esit. 2:9, 15) Uwa waEsitera welike yiwo wa tetwire vantu ndi? Hawe, koyili hena ya va tetwire.

¹³ Bibeli kutanta asi: “Esitera kapi ga lihorwere asi age Mujuda, morwa Moredekayi kwa mu tanterere asi ga ha yi  horora.” (Esit. 2:10) Moredekayi ga yi divire asi vamwe womombara zaPeresiya kapi va here Vajuda. Ano ya mu hafesere pokudiva asi nampili ngomu Esitera ga kere ure nendi age simpe ga kere nonondunge noulimburukwi.

14. Ngapi vadinkantu nava honena Esitera?

¹⁴ Naina vadinkantu kuvhura va hafese vakurona vawo ndi ava ava va rere. Nsene vana kara ure novakurona vawo, awo kuvhura va nyokere po nkenye mapukiso nokukwaterera koyininke youhunga eyi va diva. Ngwendi Esitera, nsene va yi rugana oyo, ngava hafesa Guhyetu gemeguru.—Resa Yisewe 27:11.

15, 16. (a) Yisinke ya ninkisire hompa a hare Esitera? (b) Morwa Esitera va mu tulire a kare mumbanda, ngapi ngano ya kundamene nkareso zendi?

¹⁵ Siruwo saEsitera sokuza kwahompa tasi siki, age ga kere nemanguruko lyokuhorowora mwene eyi na dwara. Nye age ta tambura epukururo lyaHegayi, ta dwara tupu eyi va mu pere. (Esit. 2:15) Ga yi divire asi ewapo lyorutu kapi nali ninkisa hompa a mu hare nye nkareso zelinunupiko kwa kere nomulyo unene. Mouhunga ga kere ndi?

¹⁶ Bibeli kutanta asi: “Hompa kwa mu here unene, kupitakana vakadona navenye. Age kwa mu zire unene-nene komutjima kupitakana vakadona navenye, makura ta mu dwareke nkata zosiuhompa komutwe gwendi, ta mu ninki a kare mumbanda mevega lyaVasiti.” (Esit. 2:17) Ayo kwa kere udigu kwaEsitera mukadona goMujuda gokulinunupika a kare mumbanda gwahompa ogu nga pangere uzuni posiruwo sina. Ayo ya ninkisire Esitera a linenepeke ndi?

17. (a) Monkedi musinke Esitera ga limburukwire Moredekayi? (b) Morwasinke yina karere nomulyo naina tu honene Esitera?

¹⁷ Esitera ta kara ngorooro mulinunupiki. Age ta kara noulimburukwi kwaMoredekayi. Age kapi ga lihorwere asi age Mujuda ga kere. Sikando simwe apa Moredekayi ga zuvhire asi vamwe vana hara kudipaga Serekesesi, ta yi tantere Esitera ano nage ta ka yi tantera hompa makura vagara owo tava va dipaga. (Esit. 2:20-23) Esitera ga likidire hena epuro mwaKarunga pokulinunupika nokukara noulimburukwi. Mulyo unene tu honene Esitera morwa naina vantu kuna kara nonkareso zourwanesi. Ngwendi Esitera, vantu va kara nepuro lyosili, kulimburukwa.

18. (a) Morwasinke Moredekayi ga nyokerere kutwira nongoro Hamani? (Tara nonkango dokonhi.) (b) Ngapi omu vagara novakadi va kara nepuro ava honene Moredekayi?

¹⁸ Mugara gedina Hamani tava mu tumbu a kare minisiteli gomukurona mombara zaSerekesesi. Age kwa mu tulire a kare mugavindunge gwahompa. Hompa kwa geve mpangera asi navenye va twire nongoro Hamani. (Esit. 3:1-4) Nye kwa kere udigu kwaMoredekayi kuyirugana oyo. Ga yi divire asi ga hepa kulimburukwa hompa Serekesesi nye kapi ta teza po veta zaKarunga. Hamani kwa kere Muagage. Eyi kutanta asi age kwa kere gomoruvharo rwaAgaga, hompa goVaamereki, ogu Samwere ga dipagere. (1 Sam. 15:33) Vaamereki kwa kere vantu wovadona makura tava kara nonkore daJehova noVaisraeli. Karunga kwa geve mpangera zokudipaga po Vaamereki. * (Deut. 25:19) Yipo nye, Moredekayi kapi ga vhulire kutwira nongoro Hamani. Nanaina, vagara novakadi va kara nepuro awo kukwama mpangera ezi asi: “Ose twa hepa po kulimburukwa unene Karunga, kupitakana vantu.”—Yirug. 5:29.

19. Yisinke ga here kurugana Hamani, ntani yisinke ga tanterere hompa?

¹⁹ Hamani kwa handukire, makura ta hara kudipaga Moredekayi. Age hena kwa here kudipaga Vajuda navenye. Makura ta papara nkedi ezi nazi ninkisa hompa a mone Vajuda asi vantu wovadona. Hamani ta tantere hompa asi pana kara “muhoko gongandi ogu guna lihanene sirongo soge nasinye.” Ta tanta hena asi vantu owo kapi ava sikisa mo noveta dosirongo ntani awo varwanesi. Ntani Hamani ta tumbwidire hompa asi age ta tura mosikesa sombara yimaliwa yoyinzi nsene va dipaga Vajuda navenye. * Makura hompa Serekesesi ta pe Hamani kalinga kendi a ruganese ko mokukoreka madiviso paveta.—Esit. 3:5-10.

20, 21. (a) Ngapi mbudi zaHamani za kundamene Vajuda, kukwatera mo Moredekayi? (b) Mbudi musinke Moredekayi ga tuminine Esitera?

²⁰ Makura vaduki tava twara mbudi mosirongo nasinye, mokudivisa edipago lyoVajuda. Apa mbudi za sikire  koJerusarema za tukukisire Vajuda ava va ka tundire mounkwate womoBabironi, morwa simpe kapi va tungwilire makuma gokupopera sitata. Moredekayi nampo ga gazarere Vajuda vakwawo ava va kere moJerusarema nomoSusa. Makura ta taura yikoverero yendi morwa eguwo, ta dwara nonsako ta gwaveke mutwe gwendi enoto, makura ta zi a gende mositata age kuna kulira unene-nene. Nye Hamani kwa hingilire oku ta nu nahompa, kapi ga kere nosinka soudigu ou ga reterere Vajuda wovanzi novakaume vawo moSusa.—Resa Esitera 3:12–4:1.

²¹ Moredekayi ga yi divire asi ga hepa kurugana ko yuma. Nye yisinke na rugana ko? Esitera ta zuvhu asi Moredekayi ana guwu, ta mu tumine yikoverero, nye age kapi ga yi tambwire. Nampo Moredekayi kwa gazadarere ko unene kweyi Karunga, Jehova, ga pulisilire Esitera va mu ture a kare mumbanda gwahompa govanayirongo. Makura ta tameke kuyikwata egano, ta tumine mbudi kwaEsitera a ka uyungise hompa yipo a popere, Vajuda “mbunga zovantu vendi.”—Esit. 4:4-8.

22. Morwasinke Esitera ga karerere nowoma wokuza kwahompa? (Tara hena nonkango dokonhi.)

 ²² Esitera ta kara nosinka sosinene apa ga zuvhire mbudi ozo. Epuro lyendi tava li heteke. Age ta kara nowoma. Esitera ta diworokesa Moredekayi mpangera zahompa. Azo kwa kere asi nkenye ogu azi kwahompa ga hana kumuzigida, yige kufa. Ntudi hompa ta mu zerwire mburo zendi zongorodo. Esitera ga yi divire asi nsene a za va hana kumuzigida ta ka fa, morwa Vasiti va mu futisire apa ga nyokere kuza kwahompa ogu ga mu zigidire. Makura Esitera ta tantere Moredekayi asi pana piti kwedi ano hompa kapi ana mu zigida. Ayo ya mu ninkisire a gazare asi hompa nampo kapi ana mu hara hena. *—Esit. 4:9-11.

23. (a) Yisinke Moredekayi ga tanterere Esitera mokunkondopeka epuro lyendi? (b) Morwasinke natu honenena Moredekayi?

²³ Moredekayi ta limburura monkedi zokunkondopeka epuro lyaEsitera. Age kwa tanterere Esitera asi nsene a dira kurugana ko yuma, ekwafo lyoVajuda ngali tunda kwapeke. Esitera ngano nage tava mu dipaga. Moredekayi kwa kere nepuro lyokupama mwaJehova, ogu a sikisa mo matumbwidiro gendi. (Jos. 23:14) Makura Moredekayi ta pura Esitera asi: “Yilye ogu ana yi diva eyi – mpamwe ove kwa ku tulira mumbanda, morwa siruwo sokufana ngesi?” (Esit. 4:12-14) Twa hepa kuhonena Moredekayi. Age kwa kere nehuguvaro lyenene mwaJehova Karunga. Ose ngapi?—Yis. 3:5, 6.

24. Ngapi Esitera ga likidire epuro nouradi?

²⁴ Makura Esitera ta rugana ko yuma. Ta tantere Moredekayi a pongaike Vajuda navenye va dilire kumwe nendi mazuva gatatu. Age kwa likidire epuro nouradi pokutanta asi: ‘Nsene ame tani ka fa, ni ka fe tupu.’ (Esit. 4:15-17) Esitera ta kanderere unene mazuva gatatu ogo kupita pwanare. Mezuva lyautatu, ta dwara mudwaro gwendi gosiuhompa, makura ta zi kwahompa.

25. Yisinke ya horokere apa Esitera ga zire kwahompa?

²⁵ Ngamoomu tuna yi tumbura moparagarafu zokuhova, Esitera ta zi keharango lyahompa. Age kwa kere nowoma ntani ta kanderere unene. Ta zi ta ka sikama monda zeharango lyombara, yipo a mone nawa hompa. Ta hetekere ko kutara omu sina fana sipara sahompa. Ta ndindire ngwendi siruwo sosire. Hompa ta mu mono. Age ta tetuka, nye kapi ga handukire. Makura ta zerwire Esitera mburo zendi zongorodo.—Esit. 5:1, 2.

26. Morwasinke Vakriste va hepera kukara nouradi ngwendi waEsitera, ntani mapuro musinke natu ka konakona?

²⁶ Makura hompa ta purakene kwaEsitera. Esitera kwa kere nepuro mwaKarunga, nokutura eparu lyendi mosiponga a popere vantu vendi. Aso kuna kara sihonena sosiwa koVakriste naina. Jesus kwa uyungire asi vasikuli vendi wousili ngava va dimbwilira keharo. (Resa Johanesa 13:34, 35.) Mokulikida eharo olyo, wa hepa kukara nouradi ngwendi Esitera. Nye Esitera simpe yinzi ga hepere kurugana. Ngapi Esitera ga vhulire kutantera hompa asi mugavindunge gwendi Hamani kwa kere muntu gomudona? Ngapi ga vhulire kupopera vantu vendi? Natu ka konakona mapuro ogo megaununo lyokukwama ko.