1, 2. (a) Yirugana musinke ga rugene Rutu? (b) Yisinke ga lirongere Rutu kuhamena Veta zaKarunga ntani kovantu vendi?

RUTU ta tongeke nongoro pondambo zonombuto edi ana pongaike. Ezuva kuna kutoka, ano varugani kuna kugenda va vyuke kevero lyositata Beterehema. Gazadara ko tupu omu ana roroka Rutu morwa kurugana unene kutundilira ngurangura. Nye simpe kuna kutwikira kurugana nokutoragura nomutwe donombuto. Nampili ngomu sa kere sirugana sosidigu, kwendi kwa kere ezuva lyewa kupitakana omu ga yi ndindilire.

² Mufisayendi ogu ngesi yininke ngwendi kuna kumugenda po nawa. Ngomu tuna lirongo megaununo lina ka pita, Rutu kwa tokwere kukara nagumweyi zendi Naomi nokumutumbwidira asi Karunga gwaNaomi, Jehova, nga kara Karunga gwendi. Vakadi ava vavali wokufisa vagara vawo kwa wizire koBeterehema va tunde koMowaba, ano Rutu goMumowaba ga lirongere asi moVeta zaJehova mwa kara mawapaiko gokupakera mbili nohepwere domoIsraeli, kukwatera mo vanayirongo. Ntani ga ya yi dimbwilire asi vantu vamwe vaJehova ava ava paruka kuliza noVeta ozo, kwa yi likidire monkareso asi awo kwa hara noveta daJehova, ano eyi kwa mu reterere ehengagwido.

3, 4. (a) Ngapi Bowasa ga korangedere Rutu? (b) Ngapi sihonena saRutu nasi tu vatera moudigu woyikwaeparu naina?

³ Rutu kwa pupwire mepya lyomugara gongawo Bowasa. Age ga likidire elituromo mwaRutu. Rutu ta lizuvhu mbili momutjima morwa nonkango donongwa daBowasa dokumutangauka kweyi ana kupakera mbili Naomi nokuhorowora kugwana egameno mwaKarunga gosili, Jehova.—Resa Rutu 2:11-14.

 ⁴ Nye simpe Rutu kapi ana diva kuhamena eparu lyendi lyokomeho. Ngomunayirongo, ngapi nga vhura kulipakera mwene mbili ntani naNaomi? Kupupura ngaku mu gwanena po ndi? Ntani yilye nga mu pakera mbili apa nga kurupa? Mouzuni wanaina yikwaeparu yina digopa, wovanzi kuna kara nosinka sokulifana. Ngomu tuna lirongo omu epuro lyaRutu lya mu vaterere momaudigu nose kuvhura tu mu honene.

5, 6. (a) Ngapi ya mu tompokere Rutu ezuva lyendi lyokuhova kupupura mepya lyaBowasa? (b) Yinke ga uyungire Naomi apa ga mwene Rutu?

⁵ Apa ga mene Rutu kuhwaga nokugatura kumwe, ta gwana mo nombuto dokusika pononokilogarama murongo ngoso. Ta tura nombuto pekehe ta manga ko ta litwike makura ta zi pagwire a vyuke koBeterehema alyo ezuva kuna katoka.—Rutu 2:17.

⁶ Naomi ana hafa pokumona ngumweyi zendi age ana litwike ekehe lyomahangu. Rutu kwa simbire hena nondya domuzuhwa edi da hupire po edi ga geve Bowasa kovarugani vendi. Naomi makura ta pura asi: “Oku ono ka ga pupura nagenye aga kupi ko? Mepya lyalye ono ka rugana? Muntu ogu ana ku fire nkenda ngesi, Karunga ngano a mu swere!” (Rutu 2:19) Naomi ga yi dimbwilire asi ntudi kweli gumwe ana fire nkenda Rutu nokumutekura nonkenda.

7, 8. (a) Kwalye za tundililire nkenda zaBowasa? (b) Ngapi Rutu ga likidire eharo lyanarunye kongumweyi zendi?

⁷ Rutu ta tantere Naomi kuhamena nkenda zaBowasa. Naomi ta limburura asi: “HOMPA ogu a sikisa mo narunye matumbwidiro gendi kovanamwenyo novafe, ngano ta swere Bowasa.” (Rutu 2:20) Age ga mwene nkenda zaBowasa asi kwa tundilire kwaJehova, ogu ga korangeda vakareli vendi va kare nougavi ntani kwa tumbwidira kuvatengwida kuwoko morwa nkenda zawo.—Resa Yisewe 19:17.

⁸ Naomi ta korangeda Rutu a tambure epulisiro eli ga mu pere Bowasa lyokupupura mepya pepi novakareli vendi wovakadi yipo va dire kumutugumukira wokuteza. Rutu ga tambwire epukururo olyo. Age hena “ta twikire simpe kutunga nongumweyi zendi.” (Rutu 2:22, 23) Eyi  kulikida eharo lyanarunye eli ga kere nalyo kwaNaomi. Ngano sihonena saRutu si tu tumangede tu gazadare ko nsene twa kara neharo lyanarunye kepata lyetu nokuvavatera. Jehova kwa hara ava ava likida eharo lyangoso.

9. Yisinke natu lirongera ko kuhamena epata kosihonena saRutu naNaomi?

⁹ Rutu naNaomi kapi va kere mepata lyene-lyene. Morwa vamwe kutanta asi epata lyene-lyene lya hepa kukara nanturagumbo nomugolikadi novanona novazinyakuru. Sihonena saRutu naNaomi kutudiworokesa asi nampili mepata lyenunu nsene vakareli vaJehova va likida eharo lyanarunye kuvhura va kare noruhafo. Ove kutara vemepata lyoge asi mulyo ndi? Jesus kwa tanterere vasikuli vendi asi nampili ava va dira kukara nepata kuvhura va gwane epata mombungakriste.—Mar. 10:29, 30.

10. Monkedi musinke Naomi ga here kuvatera Rutu?

¹⁰ Rutu ta twikire kupupura mepya lyaBowasa makwedi gatatu. Mwaza mazuva, Naomi ta gazadara eyi na vhura kuruganena ngumweyi zendi. Apa va kere moMowaba, Naomi kwa gazarere asi kapi nga vhura kugwanena Rutu hena mugara. (Rutu 1:11-13) Nye ngesi ana kara negano lyapeke. Ta hedere Rutu nokumutantera asi: “Munwange, tani ku paparere ko mugara.” (Rutu 3:1) Momazuva gena, azo kwa kere mpo kovakurona va paparere vana vawo valikwali, ano Naomi kwa tere Rutu ngamunwa gwamwene. Age kwa here kupaparera Rutu “mugara.”

11, 12. (a) Mawapaiko musinke ga tulire po Karunga kovafisavayawo? (b) Yisinke ga limbwilire Rutu kegano lyongumweyi zendi?

¹¹ Nare Naomi kwa tanterere Rutu kuhamena Bowasa asi: “Mugara ogo ekoro lyetu lyene-lyene, gumwe gwava ya tumbukira yokutupakera mbili.” (Rutu 2:20) Veta zaKarunga koVaisraeli kwa kwaterere mo mawapaiko gomawa mokuvatera mapata goruhepo naga gokufisa. Nsene  mukadi a fisa yendi ga hana muna, mukadi nga kara nosinka asi malikwamo gezimo lyamugara gwendi ngaga haga po. Nye Veta zaKarunga kwa pulisilire mumbya ndi mukurwa gomugara a kware mufisayendi a rete munona yipo malikwamo gezimo lyanakufa ga twikire ngorooro ntani upingwa u kare mezimo lyawo. *—Deut. 25:5-7.

¹² Naomi ta tantere Rutu kuhamena egano lyendi lyokumupaparera mugara. Egano olyo tali tetukisa Rutu, morwa kapi ga divire simpe nawa noveta nonompo doVaisraeli. Nampili ngoso, age ga fumadekere unene Naomi makura ta purakene nawa. Eyi ga mu tanterere Naomi a rugane kwa kere ngwendi yokuswaukisa. Nye simpe Rutu ta limburura nelinunupiko asi: “Nayinye eyi ono tanta, yiyo nani rugana.”—Rutu 3:5.

13. Sihonena musinke natu lirongera ko kwaRutu kuhamena kutambura mapukururo govakondi? (Tara hena Joba 12:12.)

¹³ Poyiruwo yimwe udigu kovadinkantu kupurakena komapukururo govakondi ntani ava va kara nediwo. Awo kugazara asi vakondi kapi ava kwata egano nawa maudigu aga ava ligwanekere nago vadinkantu. Sihonena saRutu  selinunupiko kutudiworokesa asi ngatu gwanena mo mauwa nsene tu purakena komapukururo govakondi ava va tu hara nokutuharera uwa. (Resa Episarome 71:17, 18.) Epukururo musinke ga geve Naomi, ntani Rutu ga gwanene mo mauwa ndi?

14. Kupi ga zire Rutu ngurova?

¹⁴ Ngurova ozo, Rutu ta zi korupare. Aro kwa kere kondundu yipo yi va rerupire kuzera mahangu. Pomuhowo ngava ga pumu ntani vana kugazera.

15, 16. (a) Yisinke ya horokere apa Bowasa ga mene kupuma nokuzera mahangu? (b) Ngapi ga yi dimbwilire Bowasa asi Rutu kuna rara konompadi dendi?

¹⁵ Rutu ta vanda. Bowasa novarugani vendi kuna kupuma nokuzera mahangu nokugapongaika. Apa Bowasa ga mene kulya, ta zi a ka rare pepi nondambo zomahangu. Eyi yiyo ngava rugana mokukunga mahangu kovawidi. Rutu ta tarere oku ana kurara Bowasa. Siruwo sina siki mo sokurugana eyi ga mu tanterere Naomi a rugane.

¹⁶ Rutu ta hondjavere a hedere kwaBowasa, mutjima gwendi kuna kutukauka. Ta nongonona asi Bowasa ana fire monompofu. Ngwendi moomu ga mu tanterere Naomi ta kudumuna nguwo konompadi dendi makura ta rara komaguru gaBowasa. Makura ta ndindire. Nye Bowasa ha  ga rarera. Rutu ta roroka kundindira. Hararasi, Bowosa ta hasumuka. Age kuna kukankama komufu, ta hara kukudumika nompadi dendi. Nye ta dimburura asi muntu ana rara konompadi dendi. Bibeli kutanta asi: “Ta mono mukadi ana rara po.”—Rutu 3:8.

17. Ngapi tuna yi diva asi Rutu kapi ga kere negano lyokuligwanekera panyama apa ga rere konompadi daBowasa?

¹⁷ Bowasa ta pura asi: “Nyove yilye?” Rutu ana tukuka, ta limburura asi: “Nyame Rutu, tate. Morwa ove nyove gekoro nawa-nawa, yipo nye yina ku hamenene yokupakera nge mbili. Na kanderere, kwara nge po.” (Rutu 3:9) Nonkango daRutu kapi da likida asi age kwa kere negano lyokuligwanekera panyama apa ga rere konompadi daBowasa. Age kwa yi rugene kuliza nompo zomomazuva gena ntani Bowasa kwa limbwilire monkedi ezi za likidire asi kapi ga gazarerere Rutu yoyidona.

18. Nonkango musinke dehengagwido Bowasa ga tanterere Rutu, ntani ngapi Rutu ga likidire unekoro?

¹⁸ Bowasa ta hengawida Rutu pokumulimburura nonkenda asi: “HOMPA a ku tungike. Ngesi ove kuna kulikida unekoro wounene mweyi ono kurugana, kupitakana eyi wa ruganena ongumweyi zoge. Ngano nyove gumwe ngano wa papara mugara gomusesu, a kare ngawo ndi muhepwe.” (Rutu 3:10) Rutu kwa likidire “unekoro” kwaNaomi pokuza nendi koIsraeli nokukamupakera mbili. Ntani ga likidire “unekoro wounene” pokupura a kware Bowasa. Mevango lyokukwara mugara gepupi lyendi, Rutu kwa here kuruganena Naomi uwa yipo ruvharo rwanakufa yendi ru twikire komeho. Bowasa lya mu tetukisire eharo lyanarunye lyaRutu.

19, 20. (a) Morwasinke Bowasa ga dilire kukwara Rutu poopo? (b) Mononkedi musinke Bowasa ga tekwire Rutu?

¹⁹ Bowasa ta twikire asi: “Ano ntaantani neisi tupu no kerera nosinka, Rutu. Ngani rugana nkenye eyi ono hara; morwa navenye womositata va ku diva asi ove omukadizuni.” (Rutu 3:11) Age kwa mu hafesere mokukwara Rutu,  nampo kapi ya mu tetukisire yokumukwara morwa age kwa kere gekoro lyanakufa. Nye nampili ngoso, Bowasa kwa kere mugara gomuhungami, kapi tupu ga kwere poopo Rutu. Age kwa tanterere Rutu asi kweli gumwe gekero nawa-nawa gokumupita ogu ga vhulire kumukwara. Pomuhowo Bowasa ga hepere kupa mugara ogo mpito zokukwara Rutu.

²⁰ Bowasa ta tantere Rutu a rare dogoro ako simpe kapi kuna zere makura a ze kembo va hana kumumona. Morwa kapi ga here vantu va gazare asi kuna hondere. Makura Rutu ta rara hena komaguru gaBowasa, age ana hafa morwa elimbururo lyombili lyaBowasa. Ako simpe kapi kuna zerere ta pinduka, makura Bowasa ta mu tjilire mahangu posikoverero sendi ngouhwi, makura ta zi koBeterehema.—Resa Rutu 3:13-15.

21. Yisinke ya ninkisire Rutu va mu tumbure asi ‘mukadizuni,’ ntani ngapi natu temwinina sihonena sendi?

²¹ Ya hafesere Rutu pokudiva asi vantu navenye womositata kwa mu tere asi ‘mukadizuni.’ Morwa eharo lyendi lyokudiva Jehova nokumukarera ntani nkenda ezi ga likidire kwaNaomi novantu vendi neharo lyendi lyokuparuka kuliza nonompo dawo, yiyo ya mu ninkisire a kare mukadizuni. Nsene nose tu honena epuro lyaRutu, ngatu fumadeka vakwetetu nonompo dawo. Nsene ngatu yi rugana oyo, ngatu kara vakadizuni novagarazuni.

22, 23. Yisinke ga tanterere Naomi Rutu a rugane?

²² Apa Rutu ga ya sikire kembo Naomi ta mu pura asi: “Ee, ngapi omu yina ka ku genda, munwange?” Naomi ga here kudiva nsene Bowasa ana ka tambura kumukwara. Rutu makura ta tantere ongumweyi zendi nayinye eyi ya ka mu horokerere naBowasa. Ta likida ngumweyi zendi uhwi womahangu ou ga mu pere Bowasa a ya gave kwaNaomi.—Rutu 3:16, 17.

²³ Naomi ta tantere Rutu asi a kare kembo a ga ha za a ka pupure. Ta gwederere ko asi: “Bowasa kapi nagu mu dama naina, age ga hana kuwapeka sininke esi.”—Rutu 3:18.

24, 25. (a) Ngapi Bowasa ga yi likidire asi age mugara gomuhungami? (b) Mononkedi musinke va mu tungikire Rutu?

 ²⁴ Naomi mouhunga ga kere. Bowasa ta zi kerungavero lyositata, oku ngava gwanekere vagendesi wositata nokundindira dogoro a ya pite mugara gemezimo lyanakufa Elimereki, mugara gwaNaomi. Komeho zonombangi, Bowasa ta gava mpito komugara ogo a kware Rutu. Mugara ta nyoka nokutanta asi nsene a mu kwara nga zumbanesa eyi ya mu tumbukira. Komeho zonombangi perungavero lyositata, Bowasa ta tantere mugara ogo asi age nga randa yiwekwa nayinye yaElimereki nokukwara Rutu, ogu ga kwere nakufa Mahironi munwaElimereki. Bowasa ta tanta asi: “Emona mezimo lyanakufa, ezimo lyendi ngali twikire ngorooro.” (Rutu 4:1-10) Bowasa sili kwa kere mugara gomuhungami.

²⁵ Bowasa makura ta kwara Rutu. Bibeli kutanta asi: “HOMPA ta mu tungike, ta kara nezimo, makura ta hampuruka munona gomugara.” Vakadi womoBeterehema tava tanga Naomi nokuhamberera Rutu morwa ga ruganena yoyinene Naomi kupitakana vana wovagara vatano-navavali. MunwaRutu gomugara kwa ya kere zinyakuru zahompa Ndafita. (Rutu 4:11-22) Ano Ndafita kwa ya kere zinyakurwaJesus Kristusa.—Mat. 1:1. *

26. Kosinke ayi tu diworokesa yihonena yaRutu naNaomi?

²⁶ Rutu naNaomi kwa va tungikire, awo va rugene kumwe mokurera munona. Vakadi ava vavali kutudiworokesa asi Jehova Karunga kumona navenye ava ava rugana unene va rere mapata gawo nokumukarera noulimburukwi novantu vendi. Age kutungika vantu wovalimburukwi ngwendi Bowasa, Naomi naRutu.