1, 2. (a) Singonona rugendo rwaRutu naNaomi ntani ruguwo oru vana kara naro. (b) Ngapi rugendo rwaRutu runa lisigi noru rwaNaomi?

RUTU naNaomi kuna kugenda monzira zokupita mezana lyenene lyaMowaba. Awo vavali tupu vana kara. Rutu ta tara ngumweyi zendi Naomi ogu ga hara unene. Ezuva kuna kutoka, Rutu ana kara nosinka oku nava rara masiku.

² Mouvali wawo vana kara noruguwo rorunene. Naomi mufisayendi, nye ngesi kuna kulira nomfa dovana vendi oMahironi naKiliyoni. Rutu nage ana kara noruguwo. Mahironi yige ga kere mugara gwendi. Rutu naNaomi kuna kuza kodoropa zaBeterehema moIsraeli. Naomi kuna kutengura kosirongo sawo. Nye Rutu kuna kusiga ekoro lyendi nosirongo sawo nonompo damo novakarunga vamo.—Resa Rutu 1:3-6.

3. Malimbururo komapuro musinke naga tu vatera tu honene epuro lyaRutu?

³ Morwasinke Rutu ana kudirukira mo mosirongo sawo? Ngapi Rutu nga vhura ku ka lirera mwene nokupakera mbili Naomi? Pokukagwana malimbururo, natu ka lironga omu natu honena epuro lyaRutu goMumowaba. Pomuhowo, tu tareni eyi ya ninkisire ava vakadi vavali va ze morugendo rorure rokoBeterehema.

4, 5. (a) Morwasinke epata lyaNaomi lya dirukilire koMowaba? (b) Ngapi ediruko lya hetekere epuro lyaNaomi?

⁴ Rutu kwa kulilire moMowaba, sirongo sa kere koUpumezuva wEfuta lyoKufa. Aso kwa kere sirongo somazana noyitji yoyisesu. Nampili ngomu ngamu kara erumbu moIsraeli, ‘sirongo saMowaba’ ngasi gava muzangu morwa kwa kere nevhu lyewa lyokulima. Erumbu yilyo lya ninkisire Naomi nepata lyendi va dirukire koMowaba, yipo Rutu ga ya lidivire nawo.—Rutu 1:1.

 ⁵ Morwa erumbu eli lya kere moIsraeli, Elimereki mugara gwaNaomi, kwa dirwire mukadendi novana vendi vavali va ka tunge moMowaba ngovanayirongo. Ediruko olyo kwa hetekere epuro lyankenye gumwe gemepata, morwa Vaisraeli kwa va pangerere va tongamene Jehova kevega eli ga horowere. (Deut. 16:16, 17) Naomi ya mu tompokere kukwaterera kepuro lyendi. Nye simpe ga guvire unene apa mugara gwendi ga fire.—Rutu 1:2, 3.

6, 7. (a) Morwasinke Naomi ga karere nosinka apa vana vendi wovagara va kwere Vamowaba? (b) Ngapi Naomi ga tekwire vangumweyi zendi?

⁶ Naomi nampo ya mu guvisire hena apa vana vendi va ya kwere vakadi woVamowaba. (Rutu 1:4) Age ga divire asi zinyakurwawo, Abirahamu, ga kondjere unene yipo a paparere munwawo Isaka mukadi movantu ava ngava karere Jehova. (Gen. 24:3, 4) Konyima, Veta zaMosesa kwa rondwere Vaisraeli va dire kupulisira vana vawo va likwarere-kwarere novanayirongo morwa ngayi va twaredesera va ka karere yikarunga yoyimpempa.—Deut. 7:3, 4.

⁷ Nye nampili ngoso, Mahironi naKiliyoni va kwere vakadi woVamowaba. Nsene asi Naomi kwa kere nosinka ndi kwa mu guvisire, age simpe ga likidire nkenda neharo kovangumweyi zendi Orupa naRutu. Nampo ga kere nehuguvaro asi ezuva limwe nawo ngava lipakerera nendi va karere Jehova. Rutu naOrupa nawo va here Naomi. Elikwatakano lyewa eli va kere nalyo naNaomi lya va vaterere apa va fisire vagara vawo awo va hana kureta vana.—Rutu 1:5.

8. Yisinke ya ninkisire Rutu a hedere pepi naJehova?

⁸ Ukareli waRutu kapi wa mu vaterere a lididimikire nomfa damugara gwendi. Vamowaba ngava karere vakarunga wovanzi, gumwe gwawo Kemosi. (Num. 21:29) Moukarelikarunga woVamowaba ngava rugana yininke yonyanya, ngwendi kuzamba vana vawo. Rutu ga ya lirongere kwaMahironi naNaomi asi Jehova Karunga goVaisraeli ga lisiga novakarunga woVamowaba wonyanya. Jehova age Karunga geharo gonkenda. (Resa Deuteronomium 6:5.) Apa ga fire yendi, Rutu ga nkondopekere elikwatakano lyendi naNaomi nokumupurakena apa nga uyunga kuhamena Karunga munankondo nadinye Jehova, noyirugana yendi yoyiwa ntani nomu nga tekura vantu vendi neharo nonkenda.

9-11. (a) Etokoro musinke ga tulire po Naomi naRutu naOrupa? (b) Yisinke natu lirongera ko komaudigu aga va ligwanekerere nago?

 ⁹ Naomi ga here kudiva nombudi dokuhamena sirongo sawo. Ezuva limwe ga zuvhire asi moIsraeli kapi muna kara hena erumbu. Jehova ga tungikire hena vantu vendi. Beterehema kwa sikisire mo hena etanto lyedina lyazo asi: “Embo lyonomboroto.” Makura Naomi yipo ga tokwere kutengura kosirongo sawo.—Rutu 1:6.

¹⁰ Yisinke ga rugene Rutu naOrupa? (Rutu 1:7) Awo va yikire Naomi ntani navenye kwa fisire vagara vawo. Rutu kwa here unene Naomi morwa nkenda nepuro lyendi lyokupama mwaJehova. Vafisavayavawo ava vatatu, kwa tokwere kuza kumwe koJuda.

¹¹ Buke zaRutu kutudiworokesa asi vantu wovawa nava wovadona navenye ehudi kuvahorokera. (Muud. 9:2, 11) Azo kutulikida asi nsene tu ligwanekera nonomfa, ya wapa kupapara ehengagwido kovakwetetu, unene po ava va huguvara mwaJehova Karunga, ogu nga karere Naomi.—Yis. 17:17.

12, 13. Morwasinke Naomi ga harerere Rutu naOrupa va tengure kosirongo sawo mevango lyokuza nendi, ntani ngapi ya va kundamene?

¹² Konyima zokugenda sinano sosire, Naomi ta tameke kukara nosinka. Ta diworoka omu vagumweyi zendi va mu likidire eharo ntani nomu va likidire eharo kovana vendi. Age ga kere nosinka sokukavarera nokukavapakera mbili moBeterehema  morwa awo kwa sigire sirongo sawo. Age kapi ga here kugwederera ko komaudigu gawo.

¹³ Naomi, makura ta va tantere asi: “Tengureni kweni, mu ka kare nozinyeni. HOMPA ngano ta mu rugana momuwa, moomu mwa rugana nge ame nava va fa momuwa.” Age kwa va harerere asi Jehova ngano a va tungike va kware hena. “Makura Naomi ta va ncumita, a va rekere. Nye vena tava tende mo va lire.” Ayo ureru kuyikwata egano eyi Rutu naOrupa va harerere Naomi. Navenye tava uyunga asi: “Hawe! Ose kuna hara, tu ze noge kombunga zoge.”—Rutu 1:8-10.

14, 15. (a) Kwalye ga tengwire Orupa? (b) Ngapi Naomi ga korangedere Rutu asi a tengure?

¹⁴ Naomi kapi ga tambwire elimbururo lyawo. Age kwa va tantere asi kapi nga vhura kukavarera moIsraeli, morwa age kapi ana kara nomugara ndi vana wovagara ava nava ka va kwara. Ntani kapi ana kara nevhuliko lyokuvapakera mbili, ano eyi kwa mu koresere unene komutjima. Orupa ga kwete egano eyi ga tembe Naomi. Age ga kere nekoro nozina nembo moMowaba. Orupa ta ncumita Naomi a mu rekere makura ta tengura kembo.—Rutu 1:11-14.

¹⁵ Rutu nage ga tengwire ndi? Bibeli kutanta asi: “Rutu ta va kwama-kwama ngorooro.” Haga za Naomi kugenda, ta mono asi Rutu kuna kumukwama. Ta mu tantere asi: “Rutu, mbusoge ana tengura kombunga zendi nakwakarunga gwendi. Nove tengura, mu ka ze nendi.” (Rutu 1:15) Nonkango daNaomi kuhorora asi Orupa kapi tupu ga tengwire kombunga  zendi nye hena “nakwakarunga gwendi.” Orupa ga here kukakarera Kemosi novakarunga vamwe woyimpempa. Yimo ga lizuvhire Rutu ngoso ndi?

16-18. (a) Ngapi Rutu ga likidire eharo lyanarunye? (b) Yisinke natu lirongera ko kwaRutu kuhamena eharo lyanarunye? (Tara efano pepenuno 36-37.)

¹⁶ Rutu kwa here unene Naomi naKarunga ogu nga karere. Makura ta tantere Naomi asi: “Wa ha tantera nge asi ni ku sige! Siga nge ni ze noge. Nkenye oku ngo za, name yiko; ndi koku ngo ka kara, name yiko. Mbunga zoge, name zange ngazi kara, ano Karunga goge, name Karunga gwange nga kara. Oku ngo ka fira, name yiko ngani ka fira, ako yiko ngava ka vhumbika nge. HOMPA a futise nge tupu momunene nampili nonomfa, nye ntudi nomfa yido ngadi gusa nge koge!”—Rutu 1:16, 17.

¹⁷ Nonkango daRutu kwa di uyungire nomvhura 3 000 da ka pita, nye simpe vantu va di diva. Ado kulikida sikara somulyo seharo lyanarunye. Rutu kwa here Naomi unene yipo ga tokwere kumukwama. Nomfa yido tupu da vhulire kuvagaununa. Rutu ga here kusiga mbunga zendi zoVamowaba novakarunga vawo yipo a ka hame kombunga zaNaomi. Mokulisiga naOrupa, Rutu kwa uyungire nomutjima nagunye asi ga here Jehova Karunga gwaNaomi a kare hena Karunga gwendi. *

¹⁸ Makura Rutu naNaomi tava twikire norugendo rwawo rokoBeterehema. Rugendo rwawo nampo kwa va gusire sivike. Nampili ngomu va kere moruguwo awo va likorangedere morugendo rwawo.

19. Ngapi natu honena eharo lyanarunye lyaRutu mepata nemelikwatakano novakwetetu ntani mombungakriste?

¹⁹ Naina vantu wovanzi kuna kara noruguwo. Ose kuna kuligwanekera nonomfa noruguwo morwa kuna kuparuka ‘moyiruwo yoyidigu.’ (2 Tim. 3:1) Sikara seharo lyanarunye esi ga likidire Rutu kuna kara mulyo unene. Muntu ogu ga kara neharo lyanarunye kapi ga hara kuteza po elikwatakano namukwawo. Twa hepa kulikida eharo lyangoso mononkwara nemepata nemelikwatakano novakwetetu ntani mombungakriste. (Resa 1 Johanesa 4:7, 8, 20.) Nsene tu tunga po eharo lyangoso, ose kuna kuhonena Rutu.

20-22. (a) Ngapi eparu lyaNaomi lya ka litjindjire moMowaba? (b) Yilye ga gazarere Naomi ogu ga retesere po maudigu gendi? (Tara hena Jakopo 1:13.)

²⁰ Kapi ya gwanena po tupu kuuyunga asi wa kara neharo lyanarunye nye wa hepa kuyitura pasirugana. Rutu ga kere nompito zokulikida eharo lyanarunye kapisi kwaNaomi tupu nye hena kwaKarunga Jehova, ogu ga horowere.

²¹ Vakadi ava vavali tava ya siki moBeterehema, mukunda gonokilometa murongo koMbindakano zaJerusarema. Ayo kwa monekere asi Naomi nepata lyendi kwa divikwire moBeterehema, morwa apa ga ya sikire kwa mu uyunga-uyungire. Vakadi makura tava uyunga asi: “Enye sili yige Naomi ogu ndi?” Sipara saNaomi sa litjindjire morwa ukurupe noruguwo.—Rutu 1:19.

²² Naomi makura ta tantere vakwawo kuhamena maudigu gendi. Age kwa lizuvhire asi edina lyendi Naomi eli ali tanta asi “Ruhafo rwange” va li tjindje Mara kutanta asi “Ururu.” Age kwa kere ngwendi Joba ogu ga gazarere asi Jehova Karunga yige ga mu reterere maudigu.—Rutu 1:20, 21; Joba 2:10; 13:24-26.

23. Yisinke ga tamekere kugazara Rutu, ntani ewapaiko musinke Veta zaMosesa za wapaikilire vahepwe? (Tara nondanda dokonhi.)

²³ Pokutunga kwawo moBeterehema, Rutu ta tameke kugazadara ko omu na lipakera mwene mbili naNaomi. Age ga lirongere asi moVeta ezi ga pere Jehova vantu vendi mwa kere ewapaiko lyokuvatera vahepwe. Awo ngava va pulisire va pupure momapya nokukwama ava vana kuteza yipo va tore nomutwe donombuto vana kusiga ntani nedi da kulilire konontere depya. *—Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. Yisinke ga rugene Rutu apa ga zire mepya lyaBowasa, ntani ngapi sa kere sirugana sokupupura?

 ²⁴ Aso kwa kere siruwo sokuteza, ngwendi mwaKudumogona kuliza nokalindeli ketu, makura Rutu ta zi momapya a tare ogu na mu pulisilira kupupura. Ta ka litwa mepya lyaBowasa, mugara gongawo, hena ekoro lyanakufa Elimereki mugara gwaNaomi. Nampili ngomu Veta za geve epulisiro lyokupupura, Rutu simpe ta pura epulisiro komukurona goyirugana yovatezi. Ta gwana epulisiro makura ta tameke kurugana.—Rutu 1:22–2:3, 7.

²⁵ Gazadara asi Rutu kuna kukwama vatezi. Ngomu vana kuteza noyiruganeso yawo, Rutu ta toragura nomutwe donombuto edi vana kusiga makura ta di pongaike, konyima ta di twara kevega oku na ka di hwagera. Aso sirugana soudigu sokugusa siruwo. Nye Rutu ta twikire kurugana, kuhageka ntudi kuna kulikokota ezazu kosipara sendi ndi kuna kulya muzuhwa momundwire omu ava pwizumukire varugani.

26, 27. Muntu musinke ga kere Bowasa, ntani ngapi omu ga tekwire Rutu?

²⁶ Rutu kapi ga yi gazarere asi kweli ogu ana kumunomena. Nye Bowasa ta mu mono, makura ta pura mukurona goyirugana kumuhamena. Bowasa nga morora varugani vendi nononkango edi asi: “Jehova a kare neni.” Nawo ngava mu limburura monkedi zokulifana. Bowasa kwa kere mugara gepuro ogu ga here Jehova ntani ga likidire elituromo mwaRutu.—Rutu 2:4-7.

 ²⁷ Bowasa makura ta tantere Rutu a twikire kupupura momapya gendi nokurugana pepi novakareli vendi wovakadi yipo va dire kumutugumukira varugani. Poruveze rokulya, Bowasa ta pe Rutu nondya a lye. (Resa Rutu 2:8, 9, 14.) Ntani ta mu pandadeke nokumukorangeda. Ngapi omu ga yi rugene?

28, 29. (a) Nkareso musinke ga kere nazo Rutu? (b) Ngwendi Rutu, ngapi no gwana uvando mwaJehova?

²⁸ Rutu ta pura Bowasa eyi ana kumulikidira nkenda age munayirongo. Bowasa ta limburura asi ga zuvha eyi ga ruganena ngumweyi zendi, Naomi. Naomi nga tangauka Rutu movakadi navenye womoBeterehema, ntani Bowasa ga yi zuvhire. Age ga yi divire asi Rutu ga tamekere kukarera Jehova yipo ga tente asi: “HOMPA ngano ta ku futu kweyi wa rugana. Ngano to gwana mfuto zokuzulilira kwaHOMPA Karunga gwaIsraeli, ogu wa wizira a ya ku gamene!”—Rutu 2:12.

²⁹ Ee, omu tupu nonkango odo da korangedere Rutu! Age kwa tokwere a gwane uvando momavava gaJehova Karunga, ngwendi sidiragona sina kara mepeporo lyovakurona vaso. Age makura ta pandura Bowasa kononkango dendi dehengagwido. Rutu ta twikire kurugana dogoro ngurova.—Rutu 2:13, 17.

30, 31. Yisinke natu lirongera ko kwaRutu kuhamena nkareso zendi zokurugana nokulikida rupandu neharo lyanarunye?

³⁰ Eyi ga rugene Rutu kuna kara sihonena sosiwa kwanatuvenye naina ava tuna kukondja posiruwo esi soudigu soyikweparu. Rutu kapi ga lizuvhire asi wopeke va mu ruganene po yuma morwa age mufisayendi. Ntani kapi ga lizuvhire nomuga kurugana unene a pakere mbili ogu ga here, nampili ngomu ya kere yirugana yokudira mulyo. Age ga tambwire mavyukiso noruhafo nokugatura pasirugana. Yomulyo po, age kwa huguvarere mepopero lyaGuhyetu, Jehova Karunga.

³¹ Nsene tu likida eharo lyanarunye ngwendi Rutu nokukwama sihonena sendi sokulinunupika, nokurugana unene nokulikida rupandu kwaJehova, nose ngatu vhura kukara sihonena sosiwa kovakwetetu. Ngapi Jehova ga fililire sinka Rutu naNaomi? Ngatu ka yi zogera megaununo lyokukwama ko.