Kutunda kwanare, vantu wokonontundiliro dokulisiga-siga kutara Bibeli asi usili wokuvhura kuhuguvara. Naina, mamiliyona kukwama marongo gazo. Nye vamwe kutara Bibeli asi kwato mulyo ndi asi masimwititi tupu. Ove ngapi o zi tara? Kuvhura o gwane usili moBibeli ndi?

Yisinke nayi ku vatera o huguvara Bibeli? Pasihonena: Nsene kaume koge nkenye apa kukutantera usili, ove ngomu huguvara, ndi ngapi? Bibeli nkenye apa kuuyunga usili ngwendi kaume gokuhuguvara ndi? Tara yihonena yimwe.

Vatjangi vazo, kwa tjenge usili

Vatjangi woBibeli kwa tjenge yininke yousili, awo kwa tjenge nampili mapuko gawo ntani nonzo dawo. Pasihonena, muporofete Jona kwa tjenge kuhamena apa ga dilire kulimburukwa kwaKarunga. (Jona 1:1-3) Age kwa hulisire buke zendi pokutumbura omu Karunga ga mu piswire, nye kapi ga tumbura omu ga wapukwilire nkareso zendi. (Jona 4:1, 4, 10, 11) Morwa vatjangi woBibeli kwa tjenge yininke yousili, eyi kulikida asi awo kwa kere nosinka kuhamena usili.

Magano gamo mawa

Bibeli nkenye apa kugava mavyukiso gomawa meparu ndi? Nhi. Pasihonena, koneka eyi za uyunga ko Bibeli kuhamena kukara nelikwatakano lyewa: “Nkenye eyi mwa harera vantu asi ava yi mu ninke, none omu yi va ninke.” (Mateusa 7:12) “Elimbururo lyombili, kumweneka ehandu, nye lyononkango dehandu, kuhwameka unene ehandu.” (Yisewe 15:1) Usili womoBibeli simpe ha wa karera nomulyo naina ngwendi posiruwo esi va zi tjenge.

 Yihorokwa yamo usili

Eyi va gwana vasimaguli wovanzi monomvhura da ka pita, kulikida asi vantu nomavango gokulisiga-siga ntani yihorokwa va tumbura moBibeli, usili. Pasihonena, tarurura umbangi kuhamena mauzera aga. Bibeli kutanta asi posiruwo saNehemiya, Vatirusi (ndi Vafonisiya ava va tundire koTirusi) va ya tungire moJerusarema “kwa retere nomfi noyininke peke-peke” va ya randese.—Nehemiya 13:16.

Pwa kara umbangi ou au kwatesa ko velise ezi zomoBibeli ndi? Nhi, pouli. Vasimaguli kwa gwene yininke yoVafonisiya moIsraeli, eyi ya likidire asi nomuhoko edi mbali ngadi lirandesa yininke. Ntani hena, moJerusarema va gwene mo yisupa yomfi zemefuta. Vasimaguli kwa yi pura asi mfi ezi kwa zi retere mo varandesi. Konyima zokukonakona maumbangi, mulirongi gumwe kwa tente asi: “Nonkango domwaNehemiya 13:16 edi adi tanta asi Vatirusi ngava randesa nomfi moJerusarema kuna kara usili.”

Kuuyunga usili kuhamena unsitwe

Bibeli, kumoneka ngwendi asi buke zomaukarelikarunga ntani noyihorokwa. Nye apa azi uyunga kuhamena unsitwe, azo kwa liza ntani kwa vyuka. Tara sihonena.

Nomvhura 3 500 da ka pita, Bibeli kwa vyukilire kuuyunga kuhamena evhu asi kwa kara “pevega lya hana yuma.” (Joba 26:7) Eyi ya lisigire unene nomasanseko aga ga tente asi evhu kwa kara pomema ndi kwa tentama pwambati. Konyima zonomvhura 1 100 zapa va tjenge buke zaJoba, vantu simpe kwa twikilire kugazara asi evhu kapi lya kara pevega lya hana yuma, nye asi kwa tentama posininke songandi. Momvhura 1687, Isaac Newton kwa tjenge mobuke zendi asi evhu kwa kara pevega lya hana yuma. Egano eli lyovadiviunsitwe kwa kwatesa ko eyi va tjanga moBibeli nomvhura 3 000 da ka pita.