1, 2. (a) Yisinke ayi likida asi vantu kwa hara kugwana umanguruki? (b) Yitundwamo musinke ayi kara apa ava kondjere umanguruki?

NAINA, vantu wovanzi kuuyunga kuhamena umanguruki ntani ehetakano pokatji kovantu. Komavango gamwe, vantu kwa hara kumanguruka mo moruhepo ntani koyininke ngwendi mahepeko nelitondororo. Ano vamwe kwa hara emanguruko lyokuuyunga nokutokora eyi vana hara. Vantu wovanzi kwa hara kurugana nokuparuka monkedi ezi va hara.

² Mokugwana umanguruki owo, wovanzi kumasha nokurwanesa epangero. Nye oyo ngoso kureta yitundwamo eyi ava ndindire ndi? Hawe, ayo narunye kutwaredesa komaudigu ntani vamwe kuzumbanesa maparu gawo. Eyi kulikida usili wononkango dahompa Saromo edi ga tjenge asi: “Mouzuni omu mwa kara vanankondo ava ava hepekere mo vakwaawo.”​—Muud. 8:9.

3. Yisinke natu rugana yipo tu gwane ruhafo rosili?

 ³ Jakopo kwa tumbwire eyi natu rugana yipo tu gwane ruhafo rosili. Age kwa tjenge asi: “Ogu a tara mo nawa moVeta ezi za sikilira mo, ezi azi mangurura vantu, age hena a dire kudivara eyi ana zuvhu mo, . . . ogo nga ragopa mweyi a rugana.” (Jak. 1:25) Jehova ogu ga geve mpangera ozo, ga diva nawa-nawa eyi va hepa vantu mokukara noruhafo rosili. Age kwa pere oAdamu naEva nayinye eyi va hepere mokukara noruhafo kukwatera mo umanguruki wene-wene.

4. Umanguruki musinke va kere nawo oAdamu naEva? (Tara efano pepenuno 3.)

⁴ Egaununo lyokuhova neli lyauvali lyaGenesis, kwa likida omu oAdamu naEva va kere noumanguruki ou va hara kukara nawo vantu wovanzi. Awo kwa kere nanayinye ntani kwato ogu nga va tekura momudona. Ntani hena kapi va kere nosinka kuhamena nondya, yirugana, mauvera ntani nomfa. (Gen. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Nye oyo ngoso kutanta asi oAdamu naEva kapi va hepere kukwama noveta ndi? Tu zeni tu ka yi konakone.

5. Kugusa ko eyi ava gazara wovanzi, yisinke va hepa vantu yipo va kare noumanguruki?

⁵ Sinzi sovantu kugazara asi umanguruki wene-wene kutanta asi kurugana nkenye eyi vana hara yi kare asi yitundwamo musinke. Buke zimwe kwa faturura asi umanguruki kuna kara “evhuliko lyokurugana nkenye eyi ana tokora muntu.” Azo hena kwa tanta asi: “Vantu kukara noumanguki nsene epangero li dira kuvatulira po noveta doudigu.” Eyi kutanta asi noveta dimwe hepero yipo vantu va kare noumanguruki. Nye yilye ga kara nononkondo dokutulisa po noveta douhunga?​—The World Book Encyclopedia.

6. (a) Morwasinke Jehova ga karera gelike noumanguruki wene-wene? (b) Umanguruki musinke nava vhura kukara nawo vantu ntani morwasinke?

⁶ Twa hepa kudiworoka asi Jehova yige gelike ga kara noumanguruki wene-wene. Morwasinke? Morwa age Musiti ntani Mupangeli gwanayinye. (1 Tim. 1:17; Ehor. 4:11) Hompa Ndafita kwa singwenene omu Jehova ga likarera nomu ga zeruka. (Resa 1 Histoli 29:11, 12.) Yisitwa yendi yemeguru neyi yepevhu kwa kara noumanguruki omu mwa hamena noveta. Jehova kuna hara tu kwate egano asi age yige ga kara nononkondo dokutura po noveta douhunga. Oyo yiyo ga rugene apa ga sitire vantu.

7. Yininke musinke ayi tu retere ruhafo?

⁷ Nampili ngomu oAdamu naEva va kere noumanguruki wokutura po matokoro, simpe va hepere kukwama noveta. Noveta dimwe kwa va sitire nado. Pasihonena, awo va yi divire asi mokutwikira kuparuka va hepere kuhesera nokulya nokupwizumuka nayimwe ngoso. Nampili ngoso, kapi ya tente asi awo kapi va kere noumanguruki. Apa Jehova gava sitire age ga yi divire asi ngayi va hafesa pokurugana oyo. (Epis. 104:14, 15; Muud. 3:12, 13) Natuvenye kuhafera kulya nondya edi twa hara nokupwizumuka po. Apa atu yi rugana oyo, kapi atu lizuvhu asi ayo mudigo. Adamu naEva nawo yimo va lizuvhire ngoso.

8. Mpangera musinke ga geve Jehova kwaAdamu naEva ntani morwasinke?

 ⁸ Jehova kwa pangerere oAdamu naEva va livhare va zwide evhu ntani va pakere mbili evhu. (Gen. 1:28) Ngoso kutanta asi kapi va kere noumanguruki ndi? Hawe. Mpangera ozo kwava pere mpito va sikise mo sitambo soMusiti sokuninka evhu likare paradisa omu ngava tunga vantu narunye. (Jes. 45:18) Ayo kapi ayi rwanesa sitambo saJehova nsene muntu a tokora kukara mudike ndi a dire kukara novana. Vantu wovanzi simpe kukwara nokukara novanona nampili ngomu ayi reta maudigu. (1 Kol. 7:36-38) Morwasinke? Morwa awo kugwanena mo ruhafo pokuyirugana. (Epis. 127:3) Ngano oAdamu naEva va limburukwire Jehova, awo ngano va haferere nonkwara dawo nokuparuka narunye nepata lyawo.

9. Morwasinke mpangera zomwaGenesis 2:17 za dililire kukara udigu kuzikwama?

⁹ Jehova kwa pere oAdamu naEva mpangera zimwe hena, omu gava tanterere eyi ngayi va horokera nsene va dira kuzilimburukwa. Age kwava tanterere asi: “Ntudi yokositji esi asi gava ediwo lyeyi yoyiwa neyi yoyidona no. Siyimwa saso nokanunu si asi o si lye. Nsene ngo yi hetekera, ngo fa lyoolyo ezuva.” (Gen. 2:17) Mpangera ozo kwa kere udigu kuzikwama ndi? Ngoso za va ninkisire va dire kukara noumanguruki ndi? Hawe. Valirongi vamwe woBibeli kwa uyunga asi mpangera ozo kwa kere zouhunga ntani ureru. Pasihonena, mulirongi gumwe kwa tanta asi: “Nompangera edi da kara [mwaGenesis 2:16, 17] kulikida asi Karunga yige gelike ga diva yoyiwa neyi yoyidona po kovantu. Mokuninka asi vantu va hafere ‘yoyiwa po,’ va hepa kuhuguvara Karunga nokumulimburukwa. Ano nsene va dira kulimburukwa, awo va hepa kutokora vene yoyiwa po ndi yoyidona.” Nye ogo kuna kara mudigo ogu nava dira kuvhura kusimba vantu.

10. Morwasinke umanguruki wokutura po matokoro ya lisigira nokutokora yoyiwa neyi yoyidona?

¹⁰ Vantu wovanzi kuuyunga asi mpangera ezi Jehova ga pere Adamu kapi za mu pere umanguruki wokurugana eyi ga here. Awo kapi va kwata egano asi umanguruki wokutura po matokoro kwa lisiga nokutokora yoyiwa neyi yoyidona. Adamu naEva kwa kere noumanguruki wokutokora nsene tava limburukwa Karunga ndi hawe. Nampili ngoso, Jehova yige gelike ga kara nononkondo dokutokora yoyiwa neyi yoyidona. Sitji sokugava ‘ediwo lyeyi yoyiwa neyi yoyidona’ kwa geve umbangi kwaAdamu naEva kuhamena usili owo. (Gen. 2:9) Poyiruwo yimwe, ose kapi atu diva yitundwamo yomatokoro getu. Eyi yiyo vantu ava ligwanekerere nomaudigu nampili ngomu ava tura po matokoro nositambo sosiwa. (Yis. 14:12) Eyi kuhoroka morwa kapi twa sikilira mo. Apa Jehova ga pere mpangera zina oAdamu naEva, age kwa va rongere omu nava ruganesa umanguruki wawo. Yisinke va rugene?

11, 12. Morwasinke etokoro lyaAdamu naEva lya va reterere maudigu? Yifanekesa.

¹¹ Adamu naEva kapi va limburukwire.  Satana kwa pukisire Eva pokutanta asi: “Ngomu gwana nondunge, ngomu mu fane mokudiva yoyiwa neyi yoyidona.” (Gen. 3:5) Ngoso etokoro eli va tulire po lyava pere umanguruki ou va here ndi? Hawe. Eyi gava tanterere Satana kapi ya sikire mo. Awo va ya limonenene asi kunyoka mavyukiso gaJehova nokukwama magano gavene, kwava reterere maudigu. (Gen. 3:16-19) Morwasinke? Morwa Jehova kapi ga pa vantu umanguruki wokutokora asi yipi yoyiwa ndi yoyidona po kwawo.​—Resa Yisewe 20:24; Jeremiya 10:23.

¹² Eyi kuvhura kuyifanekesa komusingi gondira. Mokukasika oku ana tamba, ga hepa kukwama nzira ezi vana mu tantere. Yikwakompiuta kuvhura yi mu vatere a singe nawa nokupurakena kwava vana kumuvyukisa yipo aka sike oku ana tamba. Nye nsene a tokora kudira kukwama mavyukiso nokuza nzira ezi ana hara, nga ligwanekera nosiponga sosinene. Ngwendi musingi ogo, oAdamu naEva kwa rugene yavene. Yitundwamo? Awo kwa ya kere vananzo ntani va ya ligwanekerere nonomfa edi da kundama ruvharo rwawo. (Rom. 5:12) Morwa kuhara kutokora yavene, awo va ya zumbanesere umanguruki wene-wene ou gava pere Jehova.

13, 14. Ngapi omu natu gwana umanguruki wene-wene?

¹³ Vantu vamwe kugazara asi nsene va kara noumanguruki wokurugana eyi va hara ngava hafa. Yimo, umanguruki kureta mauwa, nye ayo kututjilisa apa atu gazadara ko omu uzuni ngano wa fana pwa hana noveta. Buke zimwe kwa tanta asi noveta edi ava tulisa po monomukunda udigu kudikwama. Ado kupopera vantu nye nampili ngoso kuvaninkisa hena va dire kukara noumanguruki. Gazadara ko tupu konoveta edi ava tulisa po vantu, apo pwa hepa vapanguli novahahende mokudifaturura.—The World Book Encyclopedia

 ¹⁴ Jesus kwa fatwilire omu natu gwana umanguruki wene-wene. Age kwa tente asi: “One nsene mu kwaterera mononkango dange, sili-sili one ngano varongwa vange. Makura ngomu kwata egano usili, awo ngau mu zowora.” (Joh. 8:31, 32) Mokugwana umanguruki wene-wene twa hepa kurugana yininke yivali: Sokuhova, twa hepa kutambura eyi ga rongere Jesus. Sauvali twa hepa kukara varongwa vendi. Ose ngatu gwana umanguruki wene-wene nsene tu yi rugana oyo. Nye kosinke ngatu manguruka? Jesus kwa fatwilire asi: “Nkenye ogu a tura nzo, age mupika gonzo. Ntene a mu zowora Muna, makura tomu zowokerere.”​—Joh. 8:34, 36.

15. Kosinke umanguruki ou ga tu tumbwidira Jesus nau vhura ‘kutuzowora’?

¹⁵ Umanguruki ou ga tumbwidilire Jesus varongwa vendi kwa kara nomulyo unene kupitakana umanguruki ou ava kondjere vantu wovanzi mouzuni ou. Apa Jesus ga tente asi: “Ntene a mu zowora Muna, makura tomu zowokerere,” age kwa uyungire kuhamena kuzowoka ndi kumanguruka ‘koupika wonzo.’ Nzo kutuninkisa tu rugane yoyidona. Azo hena kutukondera tu dire kurugana yininke eyi twa diva asi ayo yiwa. Monkedi zangoso, ose vapika wonzo ano eyi kuturetera kukora noruhepo ntani nomfa. (Rom. 6:23) Mupositoli Paurusa nage kwa lizuvhire kukora oko morwa kukara mupika gonzo. (Resa Varoma 7:21-25.) Apa nzo ngava ka zi gusa po ntani ngatu ka kara noumanguruki wene-wene ou va kere nawo oAdamu naEva.

16. Ngapi omu ngatu ka zowokerera?

¹⁶ Nonkango edi ga uyungire Jesus asi “nsene mu kwaterera mononkango dange” kulikida asi koyili eyi twa hepa kurugana yipo nga ka tu zowore. NgoVakriste ava va ligava, ose kwa lidina nyamwetu nokukwama marongo gaKristusa. (Mat. 16:24) Ngomu gayi tumbwidira Jesus, ose ngatu ka zowokerera apa ngatu ka gwana mauwa nagenye gonzambo zendi zosizoweseso.

17. (a) Yisinke nayi vhura kuturetera ruhafo? (b) Yisinke ngatu ka zogera mosirongwa sokukwama ko?

¹⁷ Nsene tu sikisa mo marongo gaJesus, ngatu kara noruhafo meparu. Ntani hena ngayi tu vatera tu kare nehuguvaro lyokukazowokerera koupika wononzo nonomfa. (Resa Varoma 8:1, 2, 20, 21.) Sirongwa sokukwama ko ngasi ka zogera omu natu ruganesa umanguruki ou tuna kara nawo ngesi monkedi zongwa yipo tu fumadekese ko Jehova, Karunga ogu ga kara noumanguruki wene-wene.