SIRONGWA SELIRONGO 19
Yilye hompa gokoMuzogo pomazuva gopouhura?
‘Apa ngasi sikilira mo siruwo, hompa gwaSiliya nga rwisa hompa gwaEgipite.’—NDAN. 11:40.
RUSUMO 150 Huguvara mezoworo lyaKarunga
ETWAROMO *
1. Ngapi omu mauporofete gomoBibeli aga tu vatere?
YISINKE ngayi horokera vantu vaJehova komeho? Bibeli kugava elimbururo kepuro olyo. MoBibeli mwa kara mauporofete aga aga tu vatere tu kwate egano yihorokwa eyi ngayi ka tu kundama komeho. MoBibeli ose kugwana mo uporofete umwe, ou au tu vatere tu dive eyi ngaga ka rugana mapangero gamwe gononkondo komeho. Uporofete owo kuugwana mwaNdaniyera egaununo 11. Awo kwa faturura kuhamena vahompa vavali ava ngava lirwanesa. Vahompa owo kuvatumbura asi hompa gokoMuzogo ntani hompa gokoMbindakano. * Mokumona asi sinzi seyi va pumba mouporofete ou ya sikilira mo, eyi kulikida asi nayinye eyi yina hupu ko ngayi ka sikilira mo nayo.
2. Kuliza naGenesis 3:15 ntani Ehororo 11:7 ntani 12:17, yisinke twa hepa kudiworoka ngomu tuna kulironga uporofete waNdaniyera?
2 Mokukwata egano uporofete ou va tumbura mwaNdaniyera egaununo 11, twa hepa kudiworoka asi awo kwa tamba kovapangeli ntani nomapangero aga aga hepeke vantu vaKarunga. Nampili ngomu vakareli vaKarunga va kara vasesu mokuvahetakanesa novantu womouzuni ou, morwasinke nye mapangero aga va homokerere? Morwa Satana nava ava mu kwatesa ko kuna hara kuzonagura po ava ava karere Jehova naJesus. (Resa Genesis 3:15 ntani Ehororo 11:7; 12:17.) Uporofete ou va tumbura mobuke zaNdaniyera, wa hepa hena kuliza nomauporofete gamwe aga va tumbura moNonkango daKarunga. Nsene tuna hara kukwata egano uporofete ou va tumbura mwaNdaniyera, twa hepa kukona-kona ko hena mauporofete gamwe aga va tumbura moBibeli.
3. Yisinke natu ka zogera mosirongwa esi ntani nesi sokukwama ko?
3 Ngesi tatu ka zogera Ndaniyera 11:25-39. Natu ka tara asi yilye ga kere hompa gokoMbindakano nahompa gokoMuzogo kutundilira momvhura 1870 dogoro 1991. Ntani natu ka tara hena nokonda deyi tuna karere nekwatogano lyepe kuhamena uporofete owo. Mosirongwa sokukwama ko, ngatu ka konakona Ndaniyera 11:40–12:1, ntani ngatu ka zogera hena ekwatogano lyetu lyepe kuhamena hompa gokoMuzogo kutundilira mo1991 dogoro poyita yaHarumagedoni. Ngomu no ka lironga yirongwa eyi yivali, nayi ka wapa o tare hena ka karata “Vahompa vavali ava ava lirwanesa pomazuva gopouhura.” Pomuhowo, tu zeni tu ka konakone asi yilye hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano kuliza nouporofete ou.
NGAPI NATU DIMBURURA HOMPA GOKOMUZOGO NAHOMPA GOKOMBINDAKANO?
4. Yininke musinke yitatu nayi tu vatera tu dimburure hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano?
4 Pwanare, hompa gokoMuzogo kwa tembe komupangeli ogu nga pangere mavega aga ga kere koMuzogo gwaIsraeli, ano hompa gokoMbindakano kwa tembe komupangeli ogu nga pangere mavega aga ga kere koMbindakano zaIsraeli. Morwasinke tuna kuuyungira ngoso? Koneka asi muengeli ogu ga twere mbudi kwaNdaniyera kwa tente asi: “Ame kuna wiza ni ya ku ninke o zuvhe ko eyi ngayi ka horokera mbunga zoge komeho.” (Ndan. 10:14) Kutunda kwanare, muhoko goVaisraeli yigo gwa kere mbunga zaKarunga dogoro poPentekoste momvhura 33. Nye kutundilira momvhura ozo, Jehova kwa yi likidire asi varongwa vaJesus yiwo va kere vantu vendi. Yipo nye, sinzi seyi va pumba mouporofete ou wa kara mwaNdaniyera egaununo 11, kwa tamba kovarongwa vaJesus nye kapisi komuhoko goVaisraeli. (Yirug. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gar. 6:15, 16) Ntani vapangeli ava va fanekesa hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano kwa runduruka mwaza siruwo. Nye nampili ngoso, poyili yininke yimwe yokulifana eyi va rugana vapangeli owo navenye. Sokuhova, vapangeli owo navenye kwa hepeka vantu vaKarunga. Sauvali, vapangeli owo kwa likida asi kapi va hara Jehova monkedi omu va tekura vantu vaKarunga. Ntani sautatu, vapangeli ava va fanekesa hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano kwa lirwanesa vene.
5. Pevhu pwa kere vapangeli ava va fanekesa hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano koyiha yomvhura 100 dogoro momvhura 1870 ndi?
5 Koyiha yomvhura 100, Vakriste wovanzi woyipempa kwa lipakerere kumwe noVakriste wousili mombungakriste. Awo ngava rongo marongo goyipempa nokuhoreka usili ou wa kara moNonkango daKarunga. Yipo nye, kutunda momvhura ozo dogoro momvhura 1870, pevhu kapi pwa kere vantu ava ngava karere Karunga. Vakriste woyipempa kwa vhukire ngwendi mau, ano eyi kwa kere udigu mokudimburura Vakriste wousili. (Mat. 13:36-43) Morwasinke mauzera ogo ga karera nomulyo? Mauzera ogo kulikida asi koyiha yomvhura 100 dogoro momvhura 1870, pevhu kapi pwa kere vapangeli ava va fanekesa hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano. Monomvhura odo, pevhu kapi pwa kere vantu vaKarunga ava ngano va vhulire kuhomokera. * Nye nampili ngoso, konyima zomvhura 1870, pevhu pwa ya kere vapangeli ava va fanekesa hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano. Morwasinke tuna kuuyungira ngoso?
6. Siruwo musinke va tamekere kuvapongaika vantu vaKarunga? Faturura.
6 Kutundilira momvhura 1870, vantu vaKarunga kwa tamekere kuvapongaika. Momvhura ozo, Charles T. Russell novakwawo, kwa tulisire po kambunga kovalirongi woBibeli. Vanavazinyetu owo, kwa kere ngwendi ntumi ezi va pumbire ezi ngazi wapeka nzira komeho va tulise po Uhompa waMesiyasa. (Mara. 3:1) Yipo nye, posiruwo oso, pevhu kwa kere po vantu ava ngava karere Jehova. Posiruwo oso, pevhu pwa kere vapangeli ava va hepekere vantu vaKarunga ndi? Tu tareni maumbangi aga gana kukwama ko.
YILYE HOMPA GOKOMBINDAKANO?
7. Yilye ga kere hompa gokoMbindakano, kutundilira momvhura 1870 dogoro posiruwo soyita yokuhova youzuni mudima?
7 Momvhura 1870, sirongo saBritaniya ngasi pangere yirongo yoyinzi kupitakana yirongo nayinye ntani kwa kere novakwayita wononkondo. Uporofete waNdaniyera kwa pumbire kuhamena karuvinga aka kana kupwagera pokatji kononkwawo ntatu. Karuvinga oko kwa fanekesa Britaniya, ano nombinga ntatu kwa fanekesa sirongo saFransa, Sipanye ntani naHoranda. (Ndan. 7:7, 8) Yipo nye, sirongo saBritaniya yiso sa fanekesere hompa gokoMbindakano kutundilira momvhura 1870 dogoro posiruwo soyita yokuhova youzuni mudima. Posiruwo oso, sirongo saAmerika kwa kere noungawo wounzi ntani kwa tamekere kuruganena kumwe naBritaniya.
8. Kutunda apa ga tameka mazuva gopouhura, yilye ga fanekesa hompa gokoMbindakano?
8 Poyita yokuhova youzuni mudima, sirongo saAmerika nesi saBritaniya kwa lipakerere kumwe mokurwa yita. Awo kwa kere novakwayita wononkondo. Kutundilira posiruwo oso, sirongo saBritaniya naAmerika kwa ruganena kumwe ntani ayo kwa ya kara yirongo yononkondo po mouzuni mudima. Ngomu ga yi pumbire Ndaniyera, yirongo oyo kwa lipongaikira “mbunga zonene zononkondo zovakwayita.” (Ndan. 11:25) Kutunda apa ga tameka mazuva gopouhura, hompa gokoMbindakano kwa fanekesa sirongo saBritaniya naAmerika. * Nye yilye ga fanekesa hompa gokoMuzogo?
YILYE HOMPA GOKOMUZOGO?
9. Siruwo musinke ga tamekere kupangera hompa gokoMuzogo gomupe ntani ngapi omu etjangwa lyaNdaniyera 11:25, NW lya sikire mo?
9 Konyima zomvhura zimwe kutunda apa Russell novakwawo va tulisire po kambunga kovalirongi woBibeli momvhura 1870, hompa gokoMuzogo gomupe yipo ga tamekere kupangera. Momvhura ozo, mugara gedina Otto von Bismarck kwa ninkisire nomukunda yipo di lipakerere ntani age kwa di rukire asi Germany. Aso kwa kere sirongo sononkondo. Hompa Wilhelm gokuhova yige va tulire a kare mupangeli gosirongo nasinye, ano konyima age kwa horowere Bismarck a pakere mbili yininke yomosirongo. * Monomvhura edi da kweme ko, Germany kwa tamekere kupangera yirongo yimwe yomoAfrika ntani neyi ya kara mEfuta lyaPacific. Ntani age kwa hetekerere ko kuhomokera sirongo saBritaniya. (Resa Ndaniyera 11:25, NW *) Germany kwa pongaikire vakwayita wovanzi wononkondo ngwendi Britaniya ntani konyima Germany kwa tumine vakwayita vendi va ka rwise nonkore dendi poyita yokuhova youzuni mudima.
10. Ngapi omu wa sikire mo uporofete ou wa kara mwaNdaniyera 11:25b, 26, NW?
10 Ndaniyera kwa tente eyi ngayi horokera sirongo saGermany ntani novakwayita ava sa pongaikire. Uporofete waNdaniyera kwa tente asi hompa gokoMuzogo “kapi nga ragopa.” Morwasinke? Bibeli kutanta asi: “Hompa gokoMuzogo ngava mu kumbagera, vagavindunge vendi woponyonga yiwo ngava mu teza po.” (Ndan. 11:25b, 26a, NW) Posiruwo saNdaniyera, vagavindunge owo ngava rugana mombara zahompa. (Ndan. 1:5) Yilye wa fanekesa uporofete ou? Uporofete ou kwa fanekesa vantu vemepangero novakwayita ava ngava rugana nahompa gwaGermany. Eyi va rugene vantu owo kwa ninkisire hompa gwaGermany a zumbanese sirugana sendi ntani kutunda opo, epangero lyaGermany kapi hena lya pulisilire hompa a kare mupangeli gosirongo. * Uporofete waNdaniyera kwa pumbire hena kuhamena yitundwamo yoyita yaGermany. Uporofete owo kwa tente asi: “Vakwayita vendi wovanzi ngava va dipaga, ano mbunga zendi zovakwayita ngava zi komba mo.” (Ndan. 11:26b) Ngwendi moomu tupu va yi pumbire, poyita yokuhova youzuni mudima vakwayita vaGermany kwa va fundire ntani sinzi sawo kwa va dipagere. Vantu wovanzi kwa va dipagere unene moyita oyo kupitakana pwanare.
11. Yisinke ga rugene hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano?
11 Ndaniyera 11:27, 28, NW kwa faturura eyi ya ya horokere komeho zoyita yokuhova youzuni mudima. Azo kwa tanta asi hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano “ngava hingira positafura simwe va lye ntani ngava likumbagera vene navene.” Azo kwa tanta hena asi, hompa gokoMuzogo “nga kara nemona lyenzi.” Nonkango odo kwa ya sikilire mo. Komeho yi tameke yita, sirongo saGermany naBritaniya kwa litanterere asi awo kuna kukondjera mbili. Nye apa ya tamekere yita momvhura 1914, eyi va rugene kwa likidire asi awo kwa likumbagerere vene. Ntani komeho yi tameke yita oyo, Germany kwa kere sirongo sauvali esi sa kere noungawo mouzuni mudima. Uporofete ou wa kara mwaNdaniyera 11:29, 30a kwa ya sikilire mo morwa Germany kwa zire a ka rwe nahompa gokoMbindakano, nye kapi ya mu tompokere.
VAHOMPA VAVALI TAVA RWANESA VANTU VAKARUNGA
12. Yisinke ga rugene hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano poyita yokuhova youzuni mudima?
12 Kutundilira momvhura 1914, hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano kwa lirwanesa, ntani awo kwa rwanesa hena vantu vaKarunga. Pasihonena, apa ya tamekere yita yokuhova youzuni mudima, epangero lyaGermany nepangero lyaBritaniya kwa hepekere vantu vaKarunga ava va nyokere kulihameka moyita. Ano epangero lyaAmerika kwa tulire modorongo vanavazinyetu ava ngava pitisire mbunga zaJehova. Mahepeko aga kwa sikisire mo uporofete ou wa kara mEhororo 11:7-10.
13. Yisinke ga rugene hompa gokoMuzogo konyima zomvhura 1930 ntani poyita yauvali youzuni mudima?
13 Konyima zomvhura 1930 ntani poyita yauvali youzuni mudima, hompa gokoMuzogo kwa homokerere vantu vaKarunga. Apa mbunga politika zaNazi za tamekere kupangera sirongo saGermany, Hitler novantu vendi kwa hagekesere sirugana sovantu vaKarunga. Hompa gokoMuzogo kwa dipagere vantu vaJehova wokusika po-1 500 ntani nokutura wovanzi monokamba dounkwate. Muporofete Ndaniyera kwa pumbire kuhamena yihorokwa oyo. Apa hompa gokoMuzogo ga silikire sirugana sokuzuvhisa, age kwa ‘nyatekere ntembeli’ ntani ‘nokusilika nonzambo dankenye ezuva.’ (Ndan. 11:30b, 31a) Mupangeli gosirongo saGermany gedina Hitler, kwa tumbwidilire asi nga dipaga vakareli vaKarunga navenye womoGermany.
HOMPA GOMUPE GOKOMUZOGO
14. Yilye ga ya kere hompa gomupe gokoMuzogo konyima zoyita yauvali youzuni mudima? Faturura.
14 Konyima zoyita yauvali youzuni mudima, epangero lyaSoviet Union kwa ya kere hompa gomupe gokoMuzogo. Alyo kwa tamekere kupangera yirongo yoyinzi, eyi ngasi pangere sirongo saGermany. Ngwendi epangero lyaNazi, epangero lyaSoviet Union kwa hepekere vakareli vaKarunga navenye ava va here kulimburukwa Karunga kupitakana kulimburukwa epangero lyosirongo.
15. Yisinke ga rugene hompa gokoMuzogo apa ya hege yita yauvali youzuni mudima?
15 Apa ya hege yita yauvali youzuni mudima, epangero lyaSoviet Union kwa tamekere kuhepeka vantu vaKarunga. Mahepeko aga va ligwanekerere nago vantu vaKarunga, kwa ga hetakanesa ‘komukuro’ mEhororo 12:15-17. Mokusikisa mo uporofete ou, hompa gokoMuzogo kwa hagekesere po sirugana sokuzuvhisa nokutjidira vantu vaKarunga kosirongo saSiberia. Eyi kulikida asi kutunda tupu apa ga tameka mazuva gopouhura, hompa gokoMuzogo kwa twikira kuhepeka unene vakareli vaKarunga. Nye age kapi ya mu tompoka kuhagekesa po sirugana sawo. *
16. Ngapi omu epangero lyaSoviet Union lya sikisire mo uporofete ou wa kara mwaNdaniyera 11:37-39?
16 Resa Ndaniyera 11:37-39. Ngapi omu hompa gokoMuzogo ga zumbire “Karunga ogu ngava ruganene ozinakuru”? Epangero lyaSoviet Union, kwa here kuhagekesa po maukarelikarunga nagenye. Momvhura 1918, epangero olyo kwa tulire po veta ezi za ninkisa nosure di tameke kuronga vantu asi kapi pwa kara Karunga. Nye ngapi omu hompa gokoMuzogo ga fumadekere “Karunga ogu a popere nohotepopero”? Epangero lyaSoviet Union kwa ruganesere yimaliwa yoyinzi yipo va kare noyirwiso yoyinzi novakwayita wovanzi ntani awo kwa rugene noboma douhungu dononzi dokulipoperesa. Mwaza siruwo, hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano navenye kwa lipongaikilire yirwiso yoyinzi yokuvhura kudipaga mabiliyona govantu.
HOMPA GOKOMUZOGO NAHOMPA GOKOMBINDAKANO TAVA RUGANENE KUMWE
17. Yisinke “sininke sosidona esi asi reta ezonauko”?
17 Hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano kwa ruganena kumwe monkedi zimwe zomulyo. Awo “kwa tulisa po sininke sosidona esi asi reta ezonauko.” (Ndan. 11:31, NW) Sininke “sosidona” oso kwa tamba kelipakerero lyonomuhoko ndi United Nations.
18. Morwasinke mbunga zelipakerero lyonomuhoko ava zi tumbwire asi “sininke sosidona”?
18 Mbunga zelipakerero lyonomuhoko kuzitumbura asi “sininke sosidona” morwa azo kwa tumbwidira asi ngazi reta mbili mouzuni, nye Uhompa waKarunga yiwo welike ngau reta mbili. Uporofete waNdaniyera kwa uyunga hena asi sininke sosidona kureta “ezonauko” morwa mbunga zelipakerero lyonomuhoko ngazi ka homokera maukarelikarunga nagenye goyipempa nokugazonagura po.—Tara kakende “Vahompa vavali ava ava lirwanesa pomazuva gopouhura.”
MORWASINKE TWA HEPERA KUDIVA MAUZERA NAGENYE AGA?
19-20. (a) Morwasinke twa hepera kudiva kuhamena eyi ya horokere kutunda momvhura 1870 dogoro 1991? (b) Epuro musinke ngatu ka zogera mosirongwa sokukwama ko?
19 Twa hepa kudiva mauzera aga morwa ehistoli eli tuna zogere kulikida asi eyi ga pumbire Ndaniyera kuhamena hompa gokoMuzogo nahompa gokoMbindakano, kwa sikilira mo kutundilira momvhura 1870 dogoro 1991. Yipo nye, ose kuvhura tu huguvare nawa-nawa asi eyi ga pumbire Ndaniyera eyi ya dira kusika mo simpe, ngayi ka sikilira mo.
20 Momvhura 1991 epangero lyaSoviet Union kwa hege. Yilye nye hompa gomupe gokoMuzogo? Sirongwa sokukwama ko ngasi ka limburura epuro olyo.
RUSUMO 128 Didimika dogoro kouhura
^ para. 5 Naina, ose kuna kumona maumbangi aga gana kulikida asi uporofete ou ga pumbire Ndaniyera kuhamena hompa gokoMuzogo ntani hompa gokoMbindakano kuna kusikilira mo. Ngapi omu tuna yi diva? Ntani morwasinke natu divira mauzera gokuhamena uporofete ou?
^ para. 1 Kuliza neraka lyanare eli va tjenge nonkango edi da kara mwaNdaniyera egaununo 11, mosirongwa esi ntani nesi sokukwama ko, hompa gwaSiliya kuna mu pinganesere po nahompa gokoMuzogo ano hompa gwaEgipite kuna mu pinganesere po nahompa gokoMbindakano.
^ para. 5 Kuliza nokonda ozo, ose ngesi kapi tatu vhuru kutumbura mupangeli goVaroma Aurelian (270-275) asi hompa gokoMuzogo, ano hompa gomukadi Zenobia (267-272) nga hompa gokoMbindakano. Egano eli kwa pwege mobuke Pay Attention to Daniel’s Prophecy! megaununo 13 ntani 14.
^ para. 8 Tara kakende “ Epangero lyaBritaniya naAmerika kuliza nomauporofete gomoBibeli.”
^ para. 9 Momvhura 1890, hompa Wilhelm gwauvali kwa tjidire Bismarck mosirugana sendi.
^ para. 9 Ndaniyera 11:25, NW “Hompa gokoMuzogo nga tumba noupampi mbunga zonene zovakwayita a ka rwise hompa gokoMbindakano, ogu nga liwapaikira nage kulipopera nombunga zonene zononkondo zovakwayita. Nye hompa gokoMuzogo ngava mu kumbagera, kapi nga ragopa.”
^ para. 10 Vantu owo kwa rugene yininke yoyinzi, eyi ya ninkisire sirongo sawo si dire kukara hena nononkondo. Pasihonena, awo kwa hagekere kukwatesa ko hompa ntani awo kwa tanterere vakwawo yininke yomokahore-hore kuhamena yita. Awo kwa sininikire hena hompa a hageke sirugana sendi.
^ para. 15 MwaNdaniyera 11:34, kwa pumbire asi hompa gokoMuzogo nga hageka kuhepeka vantu vaKarunga ure wongandi. Eyi kwa horokere momvhura 1991, apa epangero lyaSoviet Union lya hege.
