Zende koyikaramo

Zende koyikaramo

Wa yi diva ndi?

Wa yi diva ndi?

Moredekayi yiko sili ga kere ndi?

MUJUDA gedina Moredekayi kwa rugene yininke yomulyo moyihorokwa yomoBibeli eyi va simwitira mobuke zaEsitera. Age kwa kere nkwate ngomuJuda ogu nga rugana mombara zaPeresiya. Eyi kwa horokere mosiruwo sahompa Serekesesi gokuhova ogu ga tamekere kupangera momvhura 496. Moredekayi kwa hagekesere po egano eli va tulire po lyokudipaga hompa. Ano hompa kwa likidire rupandu pokutura po ewapaiko yipo Moredekayi va mu fumadeke vantu. Ano konyima apa Hamani ga fire nononkore daMoredekayi ntani noVajuda vamwe, makura hompa yipo ga tulire Moredekayi a kare minisiteli. Sipundi esi ga gwene kwa pulisilire Moredekayi a gave veta zokupopera Vajuda koVaperesiya va dire kuvadipaga.—Esit. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Valirongi vamwe kwa tanta asi buke zaEsitera kuna kara buke tupu zomasimwiti ntani Moredekayi kapi ga kere ko. Nye nampili ngoso, mo-1941, vasimaguli kwa gwene maumbangi aga ga kwatesa ko eyi azi uyunga Bibeli kuhamena Moredekayi. Maumbangi musinke va gwene?

Valirongi kwa gwene dokumente apa va tjenge edina Marduka (Moredekayi). Age nga rugana yirugana younamberewa nampo yokuhamena yimaliwa mositata saSusa. Posiruwo esi va gwene dokumente ezi, Arthur Ungnad, ogu ga divire nawa ehisitoli lyekevango lina, kwa tjenge asi esi kwa kere sikando sokuhova esi Moredekayi va mu tumbwire modokumente ezi za dilire kukara ruha roBibeli.

Kutunda tupu apa Ungnad ga tjenge sihorokwa sendi, valirongi kwa tjanga nodokumente dononzi domoPeresiya. Nodokumente dimwe kuna kara edi ava tumbura asi Persepolis, edi va gwene merunda lyositata saPersepolis, ado kwadi gwene pepi nomakuma gositata. Nodokumente odo, domosiruwo sahompa Serekesesi gokuhova. Ado kwa kara meraka lyoRuelamite ntani kwa kara mo madina aga ga kara mobuke zaEsitera. a

Edina Moredekayi (Marduka) ngomu lina kumoneka modokumente zoVaperesiya

Monodokumente dononzi kwa tumbwire mo edina Marduka, ogu ga kere hamutjanga gwahompa mombara zaSusa mepangero lyahompa Serekesesi gokuhova. Dokumente zimwe kwa fatwilire Marduka asi age mutoroki. Eyi yaliza nomu Bibeli za faturura Moredekayi. Age kwa mu tulire a kare mombara zahompa Serekesesi gokuhova ntani nga uyunga maraka gavali. Moredekayi nga hingire nkenye apa pevero lyombara zomoSusa. (Esit. 2:19, 21; 3:3) Eli kwa kere etungo lyenene omu ngava ruganene vantu womombara.

Aga kuna kara malifano gokuhamena Marduka ogu va tumbwire monodokumente ntani Moredekayi ogu va tumbura moBibeli. Awo kwa parukire posiruwo simwe tupu nemevango limwe tupu ntani ngava rugana yirugana yomomberewa pevango limwe tupu. Nayinye eyi kulikida asi eyi va gwene vasimaguli kuvhura yi kare asi nampo kwa tamba kwaMoredekayi ogu va tumbura mobuke zaEsitera.

a Mo-1992, profesora Edwin M. Yamauchi kwa tjenge sirongwa omu mwa kere madina murongo aga ga kara hena mobuke zaEsitera.