1, 2. Ngapi omu vakurona ava lizuvhu kuhamena vana vawo nye udigu musinke ava ligwanekere nawo pamwe?

“NSENE o dimburura asi vakurona woge tava fu mungura, yisinke no hara kuvatantera naina?” Vanona efere womoAmerika kwa va pulire epuro lyangoso. Sinzi sawo kwa uyungire asi mevango lyokudemenena komaudigu ndi madiro kulizuvha, awo ngava tantera vakurona vawo asi: “Gusireni nge po kweyi na rugana” ntani asi “na mu hara unene.”—For Parents Only, kwa zi tjanga Shaunti Feldhahn naLisa Rice.

² Vanona kwa hara vakurona vawo, ano vakurona nawo kwa hara vana vawo. Eyi kuhoroka, unene po momapata goVakriste. Nampili ngomu vakurona va hara kukara pepi novana vawo, euyungokumwe pamwe kukara udigu. Nampili kuvhura va kare nemanguruko lyokuuyunga kumwe, morwasinke ayi digopere kuzogera yirongwa yimwe? Yilimbikiso musinke yimwe ayi donganesa euyungokumwe lyewa? Ngapi natu kuyikandana po?

3. (a) Morwasinke euyungokumwe lyewa ali karere udigu komapata gomanzi? (b) Morwasinke mapata goVaisraeli vanare ga dilire kukara noudigu wosiruwo?

³ Mapata gomanzi kugadigopera kugwana siruwo sokugwanena po mokuuyunga kumwe. Pwanare kapisi yimo ya kere ngoso. Mosesa kwa pukwilire vaguhya womosiruwo soVaisraeli asi: “O di ronge [Nonkango daKarunga] vana woge. To di va sansekere nsene membo ono kara ndi morugendo ndi kuna kupwizumuka ndi to rugana.” (Deut. 6:6, 7) Vanona ngava kara kumwe novazinya vawo ndi novaguhya vawo yi kare asi membo ndi komapya ndi koyirugana. Vanona novakurona va kere nosiruwo sokugwanena po sokukara kumwe nokuzogera kumwe. Vakurona va vhulire  kudiva yihepwa noyitambo noyikara yovana vawo. Ntani hena, vanona va kere nosiruwo sokugwanena po mokudiva nawa vakurona vawo.

4. Morwasinke euyungokumwe lina karere udigu momapata gomanzi naina?

⁴ Ngapi omu eparu lina lisigi naina? Moyirongo yimwe, vanona kuvareka sure nounona-nona, ano poyiruwo yimwe nsene vana kara nonomvhura mbali. Sinzi sovaguhya novazinya kapi ava kara pembo morwa yirugana. Apa vakurona novanona ava kara pembo, awo kapi ava zogere kumwe morwa siruwo sawo kusiruganesa konokompiuta nokotivi nokonoselefoni. Rorunzi, vanona novakurona kapi va lidiva, morwa kwa kara ngwendi vageni. Kapi ava zogere kumwe yininke yomulyo.

5, 6. Ngapi omu vakurona vamwe ava ‘ruganesa nawa’ siruwo mokukara kumwe novana vawo?

⁵ Kuvhura o ‘ruganese nawa’ siruwo mokukara kumwe nepata lyoge mevango lyokusiruganesa koyininke yapeke ndi? (Resa Vaefeso 5:15, 16.) Mapata gamwe kwa sesupika siruwo esi ava tarere tivi ndi ava ruganesa kokompiuta. Vamwe kutura po mawapaiko mokulya kumwe ngepata nampili rumwe mezuva. Ewapaiko lyoukareli wepata kuna kara nkedi zimwe ezi azi gava mpito kovakurona novanona va kare kumwe nokuzogera yininke yopampepo. Kulitulira po vili zimwe ndi kupitakana opo mosivike mokukara noukareli wepata kuna kara etameko, nye yinzi ya hepa po mokukara nemanguruko lyeuyungokumwe lyewa. Nye mwa hepa kuuyunga kumwe nkenye apa. Komeho vana woge va ze kosure, va korangeda nokuzogera kumwe nawo etjangwa lyankenye ezuva ndi nokukanderera kumwe nawo. Kurugana ngoso, kuvhura kukundama unene munoge mwaza ezuva.

⁶ Vakurona vamwe ya va tompoka kutura po marunduruko meparu lyawo yipo va kare nosiruwo sosinzi sokukara novana vawo. Pasihonena, Laura, * zinya govana  vavali, kwa sigire yirugana yendi mokonda zoyo. Age kwa tanta asi: “Ngurangura natuvenye ngatu genderere kutunda mo membo ame ngani zi koyirugana ano vanona kosure. Apa ngani ka tengura kembo vana vange nare ana va rangeke murugani gomukadi gemembo. Apa na sigire yirugana yange ame kwa kere noyimaliwa yoyisesu, nye ngesi kuna kulizuvha asi nina diva magano nomaudigu govana vange. Ame kupurakena kweyi ava uyunga mekanderero ntani kuvavyukisa nokuvakorangeda nokuvaronga.”

7. Yisinke ava sivana vanona novakurona?

⁷ Konyima zokupuragera vanona wovanzi, vatjangi wobuke For Parents Only kwa dimbwilire hena silimbikiso simwe seuyungokumwe. Awo kwa tanta asi: “Sinzi sovanona kusivana kuhamena vakurona vawo asi: ‘Kapi ava va purakene.’” Udigu ou kuhoroka kovanona nokovakurona. Vakurona nawo nkenye apa kusivana yokulifana kuhamena vanona. Mokukara nemanguruko lyokuuyunga kumwe, vemepata va hepa kulipurakena-purakena.—Resa Jakopo 1:19.

8. Ngapi omu vakurona nava purakena nawa kovana vawo?

⁸ Vakurona, one kupurakena nawa kovana veni ndi? Eyi kuvhura kudigopa nsene ono roroka ndi nsene kuna kumoneka asi udigu owo kwato mulyo. Eyi ayi moneka koge asi kwato mulyo kuvhura yi kare mulyo kwamunoge. ‘Kugenderera kuzuvha’ kutanta asi kapisi kupurakena tupu kweyi ana kuuyunga munoge nye hena omu ana kuuyunga ndi neyi ana kuyiuyungira. Mbuuyungiso neligumaguro lyorutu kugava umbangi kuhamena malizuvho gamunoge. Kupura mapuro nako mulyo. Bibeli kutanta asi: “Magazaro gomuntu ngwendi mema gokonhiinhi zetope. Nye ogu ta ga mono, yige a vhuru kugavheta.” (Yis. 20:5) Nondunge nounongo yiyo ya hepa po mokuronga vana woge yirongwa ngwendi yeligwanekero panyama.

9. Morwasinke vanona nava purakenena kovakurona vawo?

⁹ Vanona, one kulimburukwa kovakurona veni ndi? Nonkango daKarunga kwa tanta asi: “Munwange, o purakene eyi vana kukutantera oguhwo nonyoko.” (Yis. 1:8) Diworokeni asi vakurona veni kwa mu hara ntani kwa mu harera uwa, yipo nye ya wapera kuvapurakena nokuvalimburukwa. (Efe. 6:1) Ayo ureru kulimburukwa nsene pwa kara euyungokumwe lyewa ntani nsene wa yi diva asi va ku hara. Tantera vakurona woge omu ono kulizuvha. Eyi ngayi va vatera va ku kwate egano. Nove wa hepa kuhetekera ko kuvakwata egano.

10. Yisinke natu lirongera ko kosihonena somoBibeli saRehabiyamu?

¹⁰ Wa hepa kutakamesa mapukururo gokutunda kovanona vakweni. Vakweni kuvhura va ku tantere eyi ono hara kuzuvha, nye mapukururo gawo kuvhura ga dire kukuvatera ntani ga kare gomadona. Morwa kudira kukara nounongo noudivi ou va kara nawo vakurona, vanona wovanzi kapi va diva yitundwamo yoyirugana yawo. Diworoka sihonena samunwahompa Saromo, Rehabiyamu. Apa ga kere hompa goVaisraeli, ngano kwa kweme mapukururo gomawa gomasimbi ngano ya mu tompokere. Nye age kwa zigidire vadinkantu vakwawo makura ta kwama mapukururo gawo gougova. Yipo nye vantu va dilire kukwatesa ko upangeli wendi. (1 Vah. 12:1-17) Mevango lyokukwama sihonena sosidona saRehabiyamu, kondja unene mokuuyunga kumwe novakurona woge nkenye apa. Pwagesa malizuvho goge kovakurona woge. Gwanena mo uwa momapukururo gawo, ntani lirongera ko kounongo wawo.—Yis. 13:20.

11. Yisinke nayi horoka nsene vakurona udigu kuvahedera?

 ¹¹ Vakurona, nsene kapi muna hara vana veni va ka papare mapukururo kovakwawo, mwa hepa kukara ureru kumuhedera. Munazinyetukadi gumwe gomudinkantu kwa tjanga asi: “Apa tupu ani tumbura edina lyomumati, vakondi vange nare vana kara nosinka. Oyo kuninkisa sange ni dire kukara nemanguruko lyokuuyunga nawo.” Munazinyetukadi gumwe hena kwa tjanga asi: “Vadinkantu wovanzi kwa hara mapukururo govakurona vawo nye nsene kapi vana kuvapurakena, awo kuvhura kuza kwagumwe ogu na vhura kukavapurakena nampili kwava va dira kukara noudivi.” Nsene o purakena munoge nelituromo kwankenye eyi ana kukutantera, nga ku mangurukira ntani nga tambura mapukururo goge.

12. Ngapi omu nkareso zovakurona azi kundama euyungokumwe novana vawo?

¹² Silimbikiso simwe hena seuyungokumwe kuna kara apa vakurona ava handuka usimbu kweyi vana kuvatantera vana vawo. Yosili, vakurona woVakriste vana hara kupopera vana vawo. ‘Pomazuva aga gopouhura’ kuna kara siponga unene pampepo nopanyama. (2 Tim. 3:1-5) Nampili ngoso, eyi ava mono vakurona asi epopero vanona kuvhura va yi mone asi mudigo.

13. Morwasinke vakurona nava dilira kugenderera kupwagesa magano gawo?

¹³ Ayo ya wapa kovakurona mokudira kugenderera kupwagesa magano gawo. Yosili, ayo kapisi ureru kumwena nsene munoge ta ku tantere yininke eyi yina kudira kukuhafesa. Nye ya wapa kupurakena nawa komeho zokulimburura. Hompa Saromo gonondunge kwa tjenge asi: “O hove tanko kuzuvha ko, ntani ono kulimburura. Nsene o dira kuyirugana, ugova woge neswau lyaamoge.” (Yis. 18:13) Nsene o mwena, munoge nga ku tantera yoyinzi ntani nga kara nemanguruko lyokuuyunga. Wa hepa kugwana mauzera nagenye komeho o gave evatero. ‘Nonkango dononkukutu’ kuvhura kukoresa mutjima. (Joba 6:1-3) Ngovakurona veharo, ruganeseni matwi geni mokuzuvha ko ano eraka lyeni mokuverura.

14. Morwasinke vanona nava hepera kuliwora kuuyunga?

¹⁴ Vanona, none mwa hepa ‘kuliwora kuuyunga,’ kapisi mu patanese usimbu eyi vana kuuyunga vakurona veni, morwa Karunga kwa va pa situmbukira sokumuronga. (Yis. 22:6) Nampo nawo va ligwanekera nomaukaro aga muna kuligwanekera nago ngesi. Ntani nampo nawo kulivera komapuko aga va tulire apa va kere vanona ntani vana hara kumuvatera mu dire kutura mapuko gokulifana. Yipo nye, tareni vakurona veni ngovakwatesiko novapukuruli veni kapisi ngononkore deni. (Resa Yisewe 1:5.) “O fumadeke oguho nonyoko,” ntani va likida asi wa va hara ngwendi moomu va ku hara awo. Oyo ngayi va rerupira ‘mokukutekura nawa oku tava ku pukurura kuliza neyi ga hara’ Jehova.—Efe. 6:2, 4.

15. Yisinke ngayi tu vatera tu dire kuzumbanesa elididimiko apa vakwetu ava tu handukisa?

¹⁵ Kapi atu lididimikire nkenye apa kovantu ava twa hara. ‘Kovakwawo wokupongoka vepuro lyokupura Kristusa ava va kere moKorosi,’ mupositoli Paurusa kwa tjenge asi: “One vagara, omu hare vakadi veni, nokuvapakera si nyanya. One oguhya ko, walye omu tugumukire unene vana veni, neisi va mu suwurukwa.” (Koros. 1:1, 2; 3:19, 21) Paurusa kwa korangedere Vaefeso asi: “Nyanya nazinye noukenya nehandu lyenene nonomutangu nomatuka, ayi mu kare ure.” (Efe.  4:31) Kutunga po yiyimwa yompepo zaKarunga ngwendi ezaverero nougomoki nelipangero, ngayi tu vatera tu dire kuhanduka nampili moukaro woudigu.—Gar. 5:22, 23.

16. Ngapi omu Jesus ga vyukisire varongwa vendi, ntani morwasinke eyi ya karere nomulyo?

¹⁶ Vakurona, konekeni sihonena saJesus. Gazara kukora kokunene kopomalizuvho ga lizuvhire Jesus mesiku lyokuhulilira kumwe novapositoli vendi. Jesus ga yi divire asi ntaantani a ka fe nomfa dokukora. Epongoro lyedina lyoGuhwe neparuro lyovantu kwa korererere moulimburukwi wendi. Mesiku lyooyo, mokatji ‘kovarongwa kwa kere mo nompata asi yilye munene po.’ Jesus kapi ga va tungumukilire ndi a va uyungire nonkango donondona. Nye age kwa va uyungisire monkedi zougomoki zombili. Jesus kwa va diroworokesere asi awo yiwo va kara kumwe nage nkenye apa momaheteko gendi. Nampili ngomu Satana ga here kuvazera ngwendi moomu ava zere mahangu, Jesus ga va huguvaresere asi ngava twikira kulikida ulimburukwi. Age hena kwa tulisire po egwanekero kumwe nawo.—Ruk. 22:24-32.

17. Yisinke nayi vatera vanona va kare nelipangero?

¹⁷ Vanona nawo va hepa elipangero. Unene po apa ava siki pepupi lyoudinkantu, kuvhura va lizuvhe asi mapukururo govakurona vawo kulikida asi kapi va va huguvara. Nampili yi moneke ngoso, nye diworoka asi sinka sovakurona woge koge kulikida asi va ku hara. Pokuvapurakena nokuruganena kumwe nawo, ngava ku fumadeka nokukuhuguvara. Nkareso zangoso ngazi ku ninkisa o gwane umanguruki. Kulikida elipangero mulyo. Sisewe simwe kutanta asi: “Nompote kulikida ehandu lyado poruzera, nye vanandunge kulididimika tava li horeke.”—Yis. 29:11.

18. Ngapi omu eharo ali retesa po euyungokumwe lyewa?

¹⁸ Vakurona novanona, mwa ha dompa nomutjima nsene kapi mwa kara nemanguruko lyokuuyunga kumwe ngomu mwa yi harera. Kondjeni mokuwapukurura ntani twikireni kukwama usili. (3 Joh. 4) Mouzuni woupe, vantu wokusikilira mo ngava ka uyunga kumwe nemanguruko pwa hana madiro kulizuvha ndi nomutangu. Nampili ngoso, posiruwo esi natuvenye kurugana yininke eyi atu ya livere konyima. Yipo nye, twa ha likata-kata kuhundira egusiropo. Tu kareni nemanguruko lyokugusira po. Tu ‘lizeni mutjima gumwe meharo.’ (Koros. 2:2) Eharo lya kara nononkondo. ‘Eharo kwa kara nedidimiko nounambili; kapi ali nyegenya, kapi lya paka nkoko, kwa kwata nayinye: kupura nayinye, kuhuguvara nayinye, kudidimika nayinye.’ (1 Kol. 13:4-7) Twikireni kutunga po eharo makura euyungokumwe ngali wapa nokureta ruhafo mepata lyeni nokuyererepeka Jehova.