1, 2. (a) Uhwi musinke ga geve Karunga kwaAdamu? (b) Morwasinke Karunga ga gaverere mukadi kwaAdamu? (Tara efano.)

JEHOVA kwa sitira evhu nositambo. Age kwa li ‘sitira va kare po vantu.’ (Jes. 45:18) Muntu gokuhova, Adamu, kwa mu sitire gokusikilira mo, ntani Karunga kwa mu pere embo lyewa, sikunino saEdeni. Ee, omu tupu Adamu ga haferere mokutara yitji yoyiwa nomema gokupupa ntani noyikorama yina kuvatauka! Nye koyili eyi ya dilire po. Jehova ga yi likidire apa ga uyungire asi: “Kapisi nawa asi muntu a kare gelike, tani mu ruganene ko gokumuhamena, mukwafi gwendi.” Karunga ta ponyokesa Adamu nompofu dokufa nokutara makura ta gusa rupatji rumwe “ta ru rugana mukadi.” Apa ga pindukire Adamu, kwa hefe unene! Ta tanta asi: “Ogu ntaantani damu-damu nyame nye, sisupa somoyisupa yange, nonyama zomonyama zange. ‘Mukadigara’ yilyo edina lyendi, yeeyi age kuna mu gusa momugara.”—Gen. 2:18-23.

² Mukadi kwa kere uhwi wokutunda kwaKarunga ou ga geve kwaAdamu. Ntani kwa kere mukwafi gokusikilira mo. Age ga ya kere nositumbukira sokulikarera sokureta vanona. “Mugara makura ta ruku mukadendi Eva, yeeyi yige zinya vantu navenye.” (Gen. 3:20) Adamu naEva ngano va zwidire evhu novana  wokusikilira mo. Awo va kere nositumbukira sokuninka evhu nalinye li kare paradisa nokupakera mbili yinamwenyo nayinye.—Gen. 1:27, 28.

3. (a) Mokuvatungika Karunga, yisinke ga hepere kurugana Adamu naEva, nye yisinke ya horokere? (b) Mapuro musinke natu ka zogera?

³ Mokugwana matungiko aga va ndindilire, Adamu naEva va hepere kulimburukwa Jehova noupangeli wendi. (Gen. 2:15-17) Ngano va limburukwire ngano va sikisire mo sitambo sokuzwida evhu noruvharo rwawo. Nye awo kwa va pukisire “ezoka lyanare” Satana nokurwanesa Karunga. (Ehor. 12:9; Gen. 3:1-6) Ngapi omu urwanesi ou wa kundama vakadi? Yisinke va sikisire mo vakadi wovalimburukwi womosiruwo sanare? Morwasinke vakadi woVakriste ava va tumbwire asi vakwayita “wovanzi”?—Epis. 68:11.

4. Yilye za tumbukilire nzo zaAdamu naEva?

⁴ Apa Jehova ga pulire Adamu eyi ga dilire kulimburukwa, age kwa ligusa-gusire mo asi: “Mukadi wa pa nge, yige ana pe nge siyimwa asi ni lye, name yiyo na li.” (Gen. 3:12) Adamu kapi ga tambwire epuko lyendi, age kwa hetekerere ko kupa usima Eva naKarunga. Adamu naEva navenye kwa zonene ntani va hepere kuvatengeka ketokoro lyawo lyepuko. Eyi yiyo mupositoli Paurusa ga tjangerere asi: “Nzo, muntu gumwe tupu [Adamu] ga zi reta mouzuni. Ano nzo zendi kwa reta mo nomfa.”—Rom. 5:12.

5. Yitundwamo musinke ya kara morwa vantu kulipangera vene?

⁵ Satana kwa pukisire Adamu naEva va gazare asi kapi va hepa Jehova ngoMupangeli gwawo. Eyi kwa retesere po epuro lyomulyo eli asi: Yilye ogu na vhura kupangera mouhunga? Mokugava elimbururo kepuro olyo, Karunga kwa pulisilira vantu va lipangere vene nomvhura dononzi. Age ga yi divire asi kapi ngayi va tompoka. Nomvhura dononzi, vantu kwa ligwanekera nomaudigu gomanzi. Monomvhura mafere da ka pita, konyara vantu 100 000 000 kwa fa moyita, kukwatera mo vagara novakadi ntani novanona. Ngomu za yi uyunga Bibeli asi: “Nzira zomuntu kapi za kara mepangero lyamwene.” (Jer. 10:23) Eyi yiyo Vakriste wousili va tambwira Jehova ngoMupangeli gwawo.—Resa Yisewe 3:5, 6.

6. Ngapi omu ava tekura vakadi moyirongo yimwe?

⁶ Vagara novakadi kuna kuvahepeka mouzuni ou ana kupangera Satana. (Muud. 8:9; 1 Joh. 5:19) Yirugana yimwe yonyanya kwa hamena mo kutekura vakadi momudona. Mouzuni mudima, konyara noperesenta 30 dovakadi kurapota asi kuvatoona vagara vawo. Monompo dimwe kwa hara unene vanona wovamati. Morwasinke? Morwa kwa pura asi apa ngava kura yiwo ngava simba edina lyekoro lyawo ntani nokupakera mbili vakurona vawo. Moyirongo yimwe vakadona kuvatara asi kwato mulyo ntani kuvadipagera mezimo.

7. Eparu musinke Karunga ga harerere Adamu naEva?

⁷ Kutekura vakadi momudona kapi ayi hafesa Karunga. Age kutekura vakadi monkedi zouhunga ntani zefumadeko. Jehova kapi ga sitire Eva ngomupika gwaAdamu, nye kwa mu sitire noyikara yoyiwa eyi ya mu ninkisire a kare mukwafi gomuwa gwaAdamu. Eyi yiyo Bibeli azi tantere asi konyima zokusita nayinye, Karunga ta “tara nayinye eyi ga rugene, ta yi mu zi komutjima.” (Gen. 1:31) Yosili, ‘nayinye’ eyi ga sitire Jehova kwa mu ‘zire komutjima.’ Jehova kwa harerere Adamu naEva eparu lyewa.

8. (a) Faturura omu zina kara nkareso zovantu naina. (b) Wolye ga hafera Karunga?

⁸ Nkareso zovagara novakadi kwa donopa kutunda tupu pourwanesi womoEdeni, ntani monomvhura nadinye edi, azo kuna kudida unene kupitakana pwanare. Bibeli kwa pumba asi nkareso zondona ngazi moneka “pomazuva gopouhura.” Yirugana yoyidona yovantu eyi yina lihanene uzuni mudima kuna kulikida asi ose kuna kuparuka ‘moyiruwo yoyidigu.’ (2 Tim. 3:1-5) Nampili ngomu vamwe ngava rugana udona, “HOMPA, Karunga” kwa hafera vagara novakadi ava va huguvara mwendi nokulimburukwa nompango dendi ntani nokumutambura ngoMupangeli gwawo.—Resa Episarome 71:5.

9. Vantu vangapi va parukire ruhanzo, ntani morwasinke?

⁹ Apa Karunga ga zonagwire po uzuni woudona noruhanzo momazuva gaNowa, vantu wovasesu tupu va parukire. Nsene asi vakuru novamumbya vaNowa kwa parukire posiruwo sina, nawo va fire moruhanzo. (Gen. 5:30) Sivaro sovagara novakadi ava va parukire ruhanzo kwa hetakanene. Nowa namukadendi novana vendi wovagara vatatu novakadi vawo yiwo va parukire ruhanzo. Awo kwa parukire morwa kwa limburukwire Jehova nokurugana mpango zendi. Vantu mamiliyona ava vana kuparuka naina kwa tunda movantu ntantatu ava ga poperere Jehova.—Gen. 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Morwasinke Karunga ga vaterere vakadi womasimbi gokulimburukwa?

¹⁰ Konyima zonomvhura dongandi, vakadi womasimbi gokulimburukwa nawo kwa va vaterere Karunga. Awo kapi va sivanene kuhamena eparu lyawo, ntani Jehova ga va tungikire. (Juda 16) Gumwe govakadi owo kuna kara Sara. Apa va mu pulire mokusiga embo lyawo lyomoUru, nokukaparuka monotenta namugara gwendi, kapi ga sivanene. Nye ‘Sara kwa limburukwire Abirahamu, nokumutumbura asi hompa gwendi.’ (1 Pet. 3:6) Tu konakoneni hena Rebeka, ogu ga ya kere mukadaIsaka. Age kwa kere ngouhwi wokutunda kwaJehova. Bibeli kutanta asi: ‘Isaka kwa mu here. Eyi yiyo ya mu hengagwidire mokulira nomfa dozina.’ (Gen. 24:67) Ee, omu tupu ayi tu hafesa naina mokukara novakadi wovalimburukwi mombunga ngwendi Sara naRebeka!

11. Ngapi omu vahampurukisi vavali woVahebeli va likidire uradi?

¹¹ Apa Vaisraeli va kere moEgipite moupika, awo kwa livhukisire unene, makura Farawo yipo ga tulisire po mpangera zokudipaga vakeke woVahebeli wovamati pehampuruko. Nye pwa kere vakadi vavali woVahebeli ava va kere nositumbukira sokuhampurukisa, madina gawo Sifira naPuva. Awo kwa nyokere mpangera zaFarawo zokudipaga vakeke woVaisraeli morwa kwa tjilire Jehova kupitakana Farawo. Ano konyima Jehova ga va tungikire kumwe nomapata gawo.—Ex. 1:15-21.

12. Sirugana musinke somulyo ga rugene Debora naJayeli?

¹² Momazuva govapanguli woVaisraeli, pwa kere muporofete gomukadi Debora. Age kwa korangedere mupanguli Baraka nokuvatera Vaisraeli va munguruke kononkore dawo. Age kwa pumbire asi efumano lyokufunda Sisera mupitisili govakwayi woVakanani, kapi ngava li pa Baraka nye ngava li ‘gava momawoko gomukadi.’ Oyo yiyo ya horokere apa Jayeli, mukadi ogu ga dilire kukara Muisraeli, ga dipagere Sisera.—Vap. 4:4-9, 17-22.

13. Yisinke azi tu tantere Bibeli kuhamena Abigayili?

¹³ Tu konakoneni hena sihonena somukadi gomulimburukwi Abigayili ogu ga parukire  konyara nomvhura 1 100 komeho zokuwiza Kristusa. Bibeli kwa tanta asi age kwa kere mukadi gonondunge, ano mugara gwendi Nabali kwa kere mugara gonyanya gomugova. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Ndafita novantu vendi kwa poperere emona lyaNabali siruwo sosire, nye apa va pulire ko evatero, Nabali kwa va ‘sandagwire’ nokunyoka kuvavatera. Ndafita kwa handukire unene nokutokora kukadipaga Nabali novantu vendi. Apa ga yi zuvhire Abigayili, yipo ga gusire nondya noyikunwa a twarere Ndafita novantu vendi, mokumukondera konzo zedipago. (1 Sam. 25:8-18) Konyima Ndafita ta tantere Abigayili asi: “HOMPA, Karunga gwaIsraeli va mu hamberere, ogu ana ku tumu tu ya gwanekere naina ngesi!” (1 Sam. 25:32) Konyima zonomfa daNabali, Ndafita kwa kwere Abigayili.—1 Sam. 25:37-42.

14. Mosirugana musinke va lihamekere vana wovakadona vaSarumu, ntani ngapi vakadi woVakriste vana kurugana yokulifana naina?

¹⁴ Sinzi sovagara novakadi novanona kwa fire apa vakwayita woVababironi va zonagwire Jerusarema nontembeli zazo momvhura 607 komeho zokuwiza Kristusa. Makuma gositata kwa ga tungwilire mepitisiro lyaNehemiya momvhura 455 komeho zokuwiza Kristusa. Mowo va vaterere kutungurura makuma kwa kere mo vana wovakadona vaSarumu, mupangeli goharufa nkwawo zomukunda gwaJerusarema. (Neh. 3:12) Awo kwa kere neharo lyokurugana sirugana oso. Ee, omu tupu atu hafere vakadi woVakriste ava ava kwatesa ko sirugana somatungo mononkedi dokulisiga-siga naina!

15. Situmbukira musinke ga pere Karunga mukadi gedina Mariya?

¹⁵ Jehova kwa pere vakadi yitumbukira yokulikarera mosirugana sendi. Mukadi gumwe kuna kara Mariya. Age kwa livandekerere naJosefa, nye komeho va ka likware age kwa kere nezimo kupitira mompepo zokupongoka. Morwasinke Karunga ga mu horowerere a kare zinyaJesus? Morwa age kwa kere nampo noyikara eyi ya hepere po mokurera munona gokusikilira mo. Aso kwa kere situmbukira sosinene mokukara zinyamuntu gomulyo po ogu ga parukire pevhu.—Mat. 1:18-25.

16. Gava sihonena sina kulikida asi Jesus nga tekura vakadi nonkenda.

¹⁶ Jesus nga tekura vakadi nonkenda. Pasihonena, koneka mukadi ogu nga piti honde nomvhura murongo nambali. Age kwa kwete sikoverero saJesus asi nampo na veruka. Eyi ya handukisire Jesus ndi? Hawe, nonkenda age kwa mu tanterere asi: “Munwange, epuro lyoge lina ku parura, zende nombili, ove hena o veruke koudigu woge.”—Mar. 5:25-34.

17. Sitetu musinke sa horekere poPentekoste 33?

¹⁷ Apa Jesus novapositoli vendi va zire mokuzuvhisa, vakadi nawo kwa zire kumwe nawo. (Ruk. 8:1-3) PoPentekoste 33, vagara novakadi wokusika koyiha 120 kwa va powomwene mpepo zaKarunga monkedi zokulikarera. (Resa Yirugana 2:1-4.) Epowomweno kwa lipumbire Jehova mononkango edi asi: “Ame ngani powomwena mpepo zange nkenye ogu; vana veni wovagara nava wovakadi ngava divisa mbudi zange; . . . Ame ngani powomwena mpepo zange novapika vaava, vagara novakadi.” (Jow. 2:28, 29) Kupitira mosihorokwa sositetu semezuva lyoPentekoste, Karunga kwa likidire asi ana gusa nonkondo dendi koVaisraeli wovarwanesi nokudigava ‘komuhoko gwendi,’ omu mwa hamenene vagara novakadi. (Gar. 3:28; 6:15, 16) Vakadi vamwe woVakriste ava va lihamekere moyirugana yokuzuvhisa mosiruwo  saKristusa kuna kara vana vane vaFilipusa muudisi gombudi zongwa.—Yirug. 21:8, 9.

18, 19. (a) Situmbukira musinke Karunga ga gava kovagara novakadi? (b) Ngapi omu muepisarome ga singonona vakadi ava ava zuvhisa mbudi zongwa?

¹⁸ Kouhura wonomvhura 1800 vagara novakadi kwa paparere usili woBibeli. Awo yiwo va tamekere sirugana sokuzuvhisa mbudi zaJesus nokusikisa mo uporofete wononkango edi asi: “Mbudi zoNgwa ezi zoUntungi waKarunga tanko ngava zi divisa mwa za uzuni mudima, zi kare umbangi wonomuhoko nadinye, ntani nye ngaku kwama uhura.”—Mat. 24:14.

¹⁹ Kambungagona koValirongi woBibeli kwa ligwederera nokuyakara Nombangi daJehova dokupitakana 8 000 000. Ntani vantu wokupitakana 11 000 000 kwa ya kere poMurarero gwaHompa nokulikida elituromo lyokulironga Bibeli. Sinzi sawo kwa kere vakadi. Ntani vakadi wokupitakana 1 000 000 kurugana sirugana soUhompa sosiruwo nasinye. Jehova kwa pa vakadi wovalimburukwi situmbukira sokusikisa mo nonkango domuepisarome edi asi: “Hompa kwa gavere eraka, vakadi wovanzi tava twara mbudi.”—Epis. 68:11.

20. Yirongwa musinke yoyiwa natu lironga melirongo lyetu?

²⁰ Nokuvhura si kuzogera vakadi navenye wovalimburukwi ava va tjanga moBibeli. Nye natuvenye kuvhura kuresa kuvahamena moNonkango daKarunga ntani nomoyimbapiratjangwa eyi va nduruka. Pasihonena, ose kuvhura kukonakona sihonena saRutu ntani noulimburukwi wendi. (Rutu 1:16, 17) Ntani kuvhura tu gwanene mo uwa mosihonena sahompa gomukadi Esitera. Kuvhura tu gwanene mo uwa pokulironga kuhamena vakadi ava moUkareli wetu wEpata. Nsene nyoselike twa kara, kuvhura tu lironge kuhamena vakadi owo melirongo lyanyamwetu.

21. Ngapi omu vakadi wovalimburukwi va kwaterere koulimburukwi wawo kwaJehova moyiruwo yomaudigu?

²¹ Jehova kutungika sirugana sokuzuvhisa sovakadi wovalimburukwi nokuvavatera moyiruwo yomaudigu. Pasihonena, posiruwo sepangero lyaNazi, Jehova kwa vaterere vakadi wovalimburukwi va kwaterere koulimburukwi wawo apa va va hepekere nokudipaga vamwe morwa kulimburukwa Karunga. (Yirug. 5:29) Ngwendi vakadi owo wovalimburukwi, naina vanavazinyetu wovakadi novapuli vakwawo kukwatesa ko upangeli waKarunga. Jehova kwa va tumbwidira, ngamoomu ga tumbwidilire Vaisraeli vanare asi: ‘Mwa ha tjira, ame tani mu kwafa.’—Jes. 41:10-13.

22. Situmbukira musinke tuna kundindira komeho?

²² Komeho, vagara novakadi wovalimburukwi ngava va ruganesa mokuninka uzuni u kare paradisa ntani nokukavatera vantu mamiliyona ava ngava ka vhumbura mokulironga kuhamena sitambo saJehova. Natuvenye tu hafereni kukarera Jehova ‘noulimburukwi.’—Sef. 3:9.