ABELI ta tara nonzwi dendi edi dina kulya wayi. Makura ta tara koure ta mono ngwendi mundiro guna kutwera. Age ga divire asi kapisi mundiro nye egonga lyomundiro eli lya va konderere va dire kuhwilira mosikunino saEdeni. Vakondi vendi yimo va tungire nye ngesi kapi va va pulisilire va tunge mo ndi vana vawo. Abeli ta tara keguru nokugazadara kuhamena Musiti gwendi. Elikwatakano pokatji kovantu naKarunga ngali kara po hena ndi? Abeli kwa here kutura po elikwatakano lyewa naJehova.

Abeli kuna kuturonga naina. Kuvhura o uyunge asi oyo kapi tayi vhuru kuhoroka. Age ga fa nare. Nare ga lisitunuka evhu. Kuhamena vafe, Bibeli kuronga asi: “Vafe kutupu eyi va diva.” (Muudisi 9:5, 10) MoBibeli kapi mwa kara nkenye nkango ezi ga uyunga Abeli. Ngapi omu ana kuturonga?

Mupositoli Paurusa kwa mu gendesere a tjange eyi kuhamena Abeli asi: “Epuro lyooyo yilyo ali mu uyungisa nelyezuva, nye age nampili mwanare ga fa.” (Vahebeli 11:4) Abeli kuturonga kupitira mepuro. Abeli yige muntu gomuhoverera kulikida epuro lyangoso lyokupama. Sihonena sendi sepuro kwa kara sili nononkondo esi twa hepa nose kuhonena naina. Nsene tu lirongera ko kepuro lyendi nokumuhonena, monkedi zangoso kuna kara ngwendi Abeli kuna kuturonga.

Yisinke natu lirongera ko kwaAbeli nepuro lyendi, nampili ngomu va dira kumuuyunga unene moBibeli? Tu zeni tu tare.

Abeli gumwe govana wokuhova ava va retere Adamu naEva. Jesus ga uyungire asi Abeli kwa parukire ‘pesito lyouzuni.’ (Rukasa 11:50, 51) Jesus kwa tembe uzuni wovantu ava va kere nehuguvaro lyokuvazowora kononzo. Nampili ngomu Abeli ga kere muntu gwaune kuparuka pevhu, age kwa kere gokuhova ogu Karunga ga mwene asi fa fira kumuzowora. * Abeli kapi ga kulilire mokatji kovantu wovawa.

Vantu kapi va kere siruwo sosire pevhu, makura tava kara moukaro woudona. Vakurona vaAbeli kwa kere vantu wovawa. Nye va rugene mowina epuko lyenene meparu lyawo. Pomuhowo awo kwa kere wokusikilira mo ntani ngano va parukire narunye. Konyima awo kwa rwanesere Jehova Karunga makura tava va tjida mo membo lyawo lyoParadisa mosikunino saEdeni. Pokutura muhowo madowo gawo nokudira kugazara ko yihepwa yovana vawo, awo kwa zumbanesere esikiliromo nomwenyo gwanarunye.—Genesis 2:15–3:24.

 Apa Adamu naEva va va tjidire mo mosikunino, eparu kwa tamekere kudigopa. Apa va hampurukire munwawo gokuhova, tava mu ruku Kaini, kutanta asi: “Na mu gwana.” Eva yipo ga uyungire asi: “Na gwana munona gomugara kekwafo lyaHOMPA.” Nonkango dendi kulikida asi ga divire eyi ga tumbwidilire Jehova mosipata saEdeni apa ga pumbire asi mukadi nga reta ‘ruvharo’ oru ngaru zonagura po Satana ogu ga pukisire Adamu naEva. (Genesis 3:15; 4:1) Eva ga gazarere asi age kwa kere mukadi ogu va pumba mouporofete ou ano Kaini yige ‘ruvharo’ ndi?

Nsene yimo, ga lipukire pokugazara ngoso. Ntani hena nsene asi Adamu kwa rongere Kaini magano gangoso, awo va mu hwedesere a linenepeke nokuligwanekera noudigu. Apa Eva ga ya hampurukire munona gomugara gwauvali, nage naAdamu kwato nonkango donongwa va uyungire kumuhamena. Tava mu ruku Abeli, eyi nampo ayi tanta asi: “Munku,” ndi “Sininke sokudira mulyo.” (Genesis 4:2) Eyi va mu rukilire edina olyo kulikida asi kapi va huguvarere Abeli kupitakana Kaini ndi? Nampo kuvhura yi kare ngoso.

Vakondi naina kuvhura va lirongere ko yoyinzi kwaAdamu naEva. Kupitira mononkango noyirugana yoge, ngo ronga vana woge elinenepeko nokulihara tupu vene ndi? Ndi ngo va ronga va hare Karunga nokuhara kutulisa po ukaume nendi? Vakurona wokuhova kapi va sikisire mo situmbukira sawo. Nye pwa kere ehuguvaro kovana vawo.

Adamu ga rongere vana vendi vavali yirugana. Kaini kwa kere munandima, ano Abeli musita.

Nye Abeli kwa rugene sininke somulyo unene. Mwaza nomvhura, age kwa tungire po epuro, sikara sosiwa esi ga tjenge Paurusa. Gazara tupu. Kapi pwa kere sihonena sosiwa somuntu esi ngano ga temwinine. Ngapi nye ga tungire epuro mwaJehova Karunga? Koneka yininke yitatu eyi ya vaterere Abeli a kare nepuro lyokupama.

Unsitwe waJehova.

Jehova ga fingire evhu, pokulininka li mene mega noyihwa eyi ya kundamene unandima. Nye evhu simpe lya menene nondya edi lya parukire epata lyawo. Yikorama noyidira nonomfi nonondundu nomadiva nonomukuro nomafuta neguru nomaremo nezuva nokwedi ntani nombungururu kapi ga yi fingire. Nkenye oku ga tere Abeli, ga mwene eharo nounongo nouwa waJehova Karunga, ogu ga sitire yininke nayinye. (Varoma 1:20) Pokuteda ko koyininke oyo ya nkondopekere epuro lyendi.

Abeli ga litulilire po siruwo sokuteda ko kuhamena Jehova. Heteka kumumona momagano ngomu ana kulisa nonzwi. Kukara musita wa hepa kugenda sinano sosire. Age nga twara  yimuna konondundu nokonomuramba nokonomukuro mokupapara wayi wouwa. Koyisitwa nayinye, nonzwi kumoneka asi yisitwa eyi ya hepa muntu gokuyilisa nokuyipakera mbili. Abeli nage ga dimbwilire asi ga hepere gumwe gokumuvyukisa nokumupopera nokupakera mbili ndi? Age ga pwagesere malizuvho gangoso mekanderero ntani epuro lyendi kwa twikilire kukura.

Matumbwidiro gaJehova.

Adamu naEva nampo va tanterere ko vana vawo eyi ya horokerere mosikunino saEdeni eyi ya va ninkisire va va tjide mo. Yipo nye, Abeli ga kere neyi yoyinzi yokuteda ko.

Jehova kwa uyungire asi nga finga evhu. Abeli ga mwene mega noyihwa eyi ya sikisire mo nonkango edi. Jehova kwa pumbire hena asi Eva nga zuvha kukora posiruwo sokuhampuruka. Apa vamumbya vendi va va hampurukire, Abeli ga mwene usili wononkango odo. Jehova ga divire hena asi Eva nga sivanena mugara gwendi a mu hare ano Adamu nga pangera mukadendi. Abeli ga mwene maudigu ogo govakurona vendi. Abeli ga dimbwilire asi nonkango daJehova kusika mo. Yipo nye, Abeli ga kere nokonda zokuhuguvara momatumbwidiro gaKarunga kuhamena ‘ruvharo’ oru ngaru gusa po udona ou wa tamekere moEdeni.—Genesis 3:15-19.

Vakareli vaJehova.

Abeli mepata lyawo kwato ogu ga kere mo nosihonena sosiwa esi ngano ga honene, nye vantu kapisi yiyo yelike yisitwa yonondunge ya kere pevhu posiruwo sina. Apa Adamu naEva va va tjidire mo mosikunino, Jehova kapi ga va pulisilire ndi vana vawo va ze mo Paradisa zina. Mokukandana vantu va dire kuza kosikunino oso, Jehova kwa tulire ko vaengeli ava ava tumbura asi vakerubi negonga lyomundiro lyokuvyuka-vyuka komaruha nagenye.—Genesis 3:24.

Gazara asi Abeli ngomumati kuna kutara vakerubi. Mokumona asi awo kwa gusire marutu gosintu, Abeli ga va mwene asi awo nonkondo. ‘Egonga’ eli nga livyuka-vyuka komaruha nagenye lya mu tetukisire. Apa Abeli ga kulire, ga mwene vena vakerubi asi yirugana yawo ya va setere nokuyisiga ndi? Hawe. Masiku nomutenya nomvhura nonomvhura vaengeli vena kwa kere poopo. Abeli ga lirongere asi Jehova Karunga ga kara novakareli wovahungami wovalimburukwi. Age ga mwene sikara soulimburukwi movakerubi vena, sikara esi sa dilire mepata lyawo. Yosili, sihonena soulimburukwi sovaengeli vena sa nkondopekere epuro lyaAbeli.

Pokuteda ko kounsitwe waJehova nokomatumbwidiro gendi ntani koyihonena yovakareli vendi ya nkondopekere epuro lyaAbeli. Ose kuvhura tu lirongere ko yoyinzi kosihonena sendi. Vadinkantu kuvhura yi va vatere va kare nepuro mwaJehova Karunga, nampili vemepata va rugane yoyidona. Kupitira mounsitwe nomoBibeli noyihonena yovakareli wovalimburukwi ose kuvhura tu kare nepuro lyokupama naina.

Ngomu epuro lyaAbeli mwaJehova lya kulire, age kwa tulire epuro olyo mosirugana. Yisinke na vhura kugava muntu koMusiti goyininke nayinye? Karunga kapi ga hepa uhwi ndi evatero komuntu. Mwaza siruwo, Abeli yipo ga ya kwete egano usili ou womulyo: Nsene muntu a gava kwaJehova nomutjima gomuwa yoyiwa po eyi ga weka, ayo ngayi hafesa Guhwe gemeguru, Jehova.

Abeli ga liwapaikilire kugava nzambo zononzwi dendi dimwe. Age kwa horowere po donongwa po nokudigava ngonzambo. Kaini nage ga here asi Karunga a mu tungike makura ta gava nzambo zomuzangu gwendi. Nye kapi ga kere nomutjima gomuwa ngwendi Abeli. Eyi ya ya lihorwere apa va ya geve nonzambo dawo.

Kaini naAbeli nampo kwa zembe nonzambo  dawo poyizambero yomundiro, nampo pepi novakerubi, ava va kere vakarelipo vaJehova pevhu. Ngapi ga lizuvhire Jehova? Tatu resa asi: “HOMPA kwa haferere Abeli nonzambo zendi.” (Genesis 4:4) Bibeli kapi za likida omu Karunga ga zi haferere. Nye morwasinke ga haferere nzambo zaAbeli?

Nampo morwa sininke esi ga zembe ndi? Abeli kwa geve sinamwenyo pokutjisa honde ezi azi fanekesa eparu. Abeli ga dimbwilire omu nzambo zangoso za kere nomulyo ndi? Nomvhura dononzi konyima zapa Abeli ga fire, Karunga kwa ruganesere nonzambo dononzwi mokufanekesa nzambo zaMunwendi, “Nzwigona zaKarunga,” ezi za geve honde zazo zokusikilira mo. (Exodus 12:5-7; Johanesa 1:29) Kapi tuna diva nsene Abeli ga divire nawa-nawa nayinye kuhamena nzambo zendi.

Eyi tuna diva nawa yeeyi asi Abeli kwa geve nzambo zongwa po zeyi ga kere nayo. Jehova kapi tupu ga haferere nzambo nye naAbeli mwene. Jehova kwa haferere Abeli morwa age kwa geve nzambo morwa eharo nepuro lyendi mwaJehova.

Ayo kwa lisigire naKaini. Jehova “kapi ga tambwire Kaini nonzambo zendi.” (Genesis 4:5) Kapisi nzambo zaKaini yizo za kere zondona morwa Karunga konyima ga ya pulisilire nonzambo donombuto. (Levitikus 6:14, 15) Ngwendi vantu wovanzi momazuva getu, awo kugazara asi ya gwanena po tupu kurugana yirugana yoyiwa mokukarera Karunga. Konyima, Kaini ga ya likidire asi kapi ga kere sili nepuro neharo kwaJehova. Bibeli kutanta asi “yirugana yendi yidona ya kere.”—1 Johanesa 3:12.

Apa Kaini ga dimbwilire asi Jehova kapi ana mu hafere, ga hetekere kulirongera ko kosihonena saAbeli ndi? Hawe. Age kwa nyengere mumbyendi. Jehova ga mwene eyi ya kere momutjima gwaKaini yipo ga mu likwamberere nelididimiko. Age kwa rondwere Kaini asi ukaro wendi tau mu tulisa nzo zonene, yipo ga mu tanterere eyi ngayi mu ninkisa a ‘zoragane’ ndi a hafe nsene ngano ga litezwilire.—Genesis 4:6, 7.

Kaini kwa ncenwine erondoro lyaKarunga. Age kwa zigidire mumbyendi Abeli va gende nendi mosanzara. Konyima makura ta mu homokere nokumudipaga. (Genesis 4:8) Abeli kwa kere muntu gokuhova va dipagere morwa epuliro lyendi. Age kwa fire nye esanseko lyendi simpe kuna kutwikira.

Pasifanekeso, honde zaAbeli kwa kugire kwaKarunga a rugane ko yuma. Jehova ga rugene ko yuma pokutengeka Kaini koukorokotji wendi. (Genesis 4:9-12) Sihonena saAbeli sepuro kuna kuturonga simpe naina. Nampili ngomu Abeli kapi ga parukire nomvhura dononzi, age kwa parukire monkedi ezi za hafesere Karunga. Abeli neyi ga fire age ana diva asi Guhwe gemeguru Jehova ga mu hara. (Vahebeli 11:4). Tuna yi diva asi Jehova nga diworoka Abeli nokumuvhumbwira keparu moparadisa pevhu. (Johanesa 5:28, 29) Ngo ka mu mona ndi? Kuvhura, nsene ono tokomene kutemwinina sihonena sendi sepuro.