Wa yi diva ndi?
Ngapi omu nonkango danare da kwatesa ko Bibeli?
MONZUGO pungwiro zedina Bible Lands Museum ezi za kara moJerusarema, kwa kara mo emanya eli va tjenge nonkango koyiha yomvhura 700 dogoro 600. Emanya olyo kwa ligwene mekombombo eli ngava vhumbike eli lya kara pepi naHeburoni moIsraeli. Nonkango edi va tjanga po kwa tanta asi: “Yahweh Sabaot ngano a finge Hagaf munwaHagav.” Ngapi omu nonkango odo adi kwatesa ko Bibeli? Ado kulikida asi edina lyaKarunga, Jehova, eli va tjanga monondanda danare doRuhebeli, YHWH, kwa divikwire ntani ngava li ruganesa moyiruwo yanare. Matjango gamwe hena aga va gwana momakombombo kulikida asi ava ngava vanda noku gwanekera momakombombo ogo, ngava tjanga edina lyaKarunga yikando yoyinzi. Awo hena ngava tjanga madina gamwe komakuma kukwatera mo nondanda ne edi da karera po edina olyo.
Dr. Rachel Nabulsi ogu a rongo pounivesiti zaGeorgia, kwa uyunga ko kuhamena nonkango odo asi: “Mokumona asi edina YHWH kwa li ruganesa yikando yoyinzi, kulikida asi ayo kwa kere nomulyo. . . . Nonkango edi kulikida asi YHWH kwa kere mulyo koVaisraeli nokoVajuda.” Eyi kukwatesa ko Bibeli, omu mwa moneka edina lyaKarunga yikando yoyinzi, eli va tjanga monondanda doRuhebeli, YHWH. Ntani hena, madina gamwe nago kwa moneka mo kukwatera mo edina lyaKarunga.
Nonkango edi asi “Yahweh Sabaot,” kutanta asi “Jehova, mupitisili govakwayita vemeguru.” Eyi kulikida asi kapisi edina lyaKarunga tupu lyelike ngava ruganesa, nye hena nononkango edi asi “Jehova, mupitisili govakwayita vemeguru,” nado ngava di ruganesa unene. Ayo hena kukwatesa ko nonkango edi va ruganesa moBibeli asi “Jehova, mupitisili govakwayita vemeguru.” Nonkango odo kwa moneka yikando 283 moMatjangwa goRuhebeli, unene po momatjangwa gaJesaya naJeremiya ntani naSakaliya.