Zende koyikaramo

Zende koyikaramo

Likunga konombudi doyimpempa

Likunga konombudi doyimpempa

 Ngesi ureru kugwana nombudi, nombudi edi na di kuvatera o kare ono kanguka nokulipopera koyiponga, nye simpe twa hepa kutakamesa nombudi doyimpempa ngwendi:

 Pasihonena, posiruwo souvera woKorona, Hamutjanga gombunga zelipakerero kwa rondwere kuhamena nombudi doyimpempa. Age kwa uyungire asi: “Vantu kuna kuhanesa nombudi doyimpempa kuhamena uhaku nonomutji doyimpempa. Koradio nokotv kwa kugava ko nombudi doyimpempa. Vantu kuna kuhanesa nombudi doyimpempa kointaneta. Ngesi ureru kutuma nombudi delitondororo nedi donyengo kovantu ndi kombunga zovantu.”

 Yimo, kapisi sikando sokuhova da ku kara ko nombudi doyimpempa. Nye Bibeli kwa pumba asi pomazuva getu ndi posiruwo esi tuna kuparuka, “vadinikarunga novakumbageli, udona wawo ngau pitakanena, awo ngava va pukisa ntani nawo ngava pukisa wopeke.” (2 Timoteusa 3:1, 13) Ose kugwana usimbu nombudi morwa intaneta ntani ose kuhanesa usimbu ntani noureru nombudi edi a di moneka ngwendi nombudi dousili. Ngoyitundwamo, ose kugwana noemail ntani nombudi edi da kara asi kapisi usili.

 Ngapi omu no likunga konombudi doyimpempa nokonombudi doyimpempa kuhamena mbunga zongandi? Tara nompango domoBibeli edi na di kuvatera.

  •   Wa ha pura nkenye eyi ono kumona ndi ono kuzuvha

     Eyi azi uyunga Bibeli: “Mugova kupura nkenye eyi, nye vanandunge kutakamesa nontambo dawo.”—Yisewe 14:15.

     Kuvhura va tu kumbagere usimbu nsene kapi tuna kutakamesa. Pasihonena, mafano aga ava faneke nokutjanga ko yuma ntani nonovidiyo edi vana kutura kointaneta, ngwendi eyi vana kutumbura asi memes. Muntu kuvhura a guse mafano ndi vidiyo nokutjanga ko yininke yoyimpempa. Ntani vantu kuvhura va ninke vidiyo zovantu noku zi ninka ndi ku zi edita zi kare ngwendi oyo yininke vana kurugana ndi vana kuuyunga movidiyo googo muntu ana kara movidiyo yige ana ku yi rugana ndi yige ana ku yi uyunga.

     “Sinzi sava ava papara nombudi doyimpempa va gwana asi sinzi somafano nonovidiyo edi ava tura kointaneta kuna kara mafano tupu nye kapisi vidiyo nazinye, ngwendi nomemes.”—Axios Media.

     Lipura asi: ‘Ezi kuna kara mbudi zousili ndi kwa yi tota po tupu?’

  •   Tara asi kupi zina tundilire mbudi ntani yisinke ka yi hamenene mo

     Eyi azi uyunga Bibeli: “Konakoneni nayinye.”—1 Vatesaronika 5:21.

     Komeho o pure mbudi ezi vana kutumine ndi komeho o zi tume, nampili mbudi ezi vana kuuyunga sinzi sovantu ndi ezi vana ku saya kombudi, divilisa pomuhowo asi azo mbudi zousili. Ngapi no yi rugana?

     Tarurura o tare oku zina tundu ntani nsene kuvhura o zi huguvare. Vagavi nombudi kuvhura va gave mbudi kuliza nomu vana yi harere yininke yi kare ndi kuliza nombunga politika zawo. Hetakanesa eyi vana kuuyunga konombudi dapeke. Pamwe, vakaume vetu kuvhura va ture nombudi doyimpempa kointaneta ndi va di tu tumine koemail. Yipo nye, wa ha pura nkenye mbudi, pomuhowo diva oku zina tundu.

     Divilisa asi eyi vana zogere kuna kara erapoto lyepe ntani alyo usili. Tara mazuva aga va zi pwagesa, zi konakona o tare nsene usili ntani papara maumbangi aga gana kulikida asi azo usili. Takamesa nsene mbudi zoudigu vana zi toroka monkedi zoureru ndi nsene kwa zi pwagesa monkedi zokuninkisa vantu va kumburure ko.

     “Ngesi, kudivilisa asi ezi mbudi ono gwana usili kuna kara nomulyo unene ngwendi moomu tupu ya kara nomulyo kukuhwa mawoko goge.”—Sridhar Dharmapuri, Senior Food Safety and Nutrition Officer for the U.N.

     Lipura asi: ‘Ezi mbudi kuna kuninkisa yi moneke ngwendi magano govantu usili ndi kwa kugava tupu mbudi ezi vana gava koruha rumwe ndi?’

  •   Demenena kousili nye kapisi komuntu ogu ana zi gava

     Eyi azi uyunga Bibeli: “Ugova unene kukwama magazaro gaamoge.”—Yisewe 28:26.

     Ose kwa hara kupura nombudi edi twa hara kuzuvha. Ntani nokampani edi adi rugana kointaneta ku tu tumina nombudi kuliza neyi twa hara ntani neyi a tu papara kointaneta. Nye eyi twa hara kuzuvha kapisi ngano yiyo twa hepa kuzuvha.

     “Vantu kugazadara ko nye eyi twa hara, neyi a tu ndindire, noutjirwe ou twa kara nawo kutuninkisa tu tambure yininke eyi tuna hara kupura.”—Peter Ditto, social psychologist.

     Lipura asi: ‘Ame kwa kupura ezi mbudi morwa yiyo nina hara kupura ndi?’

  •   Hageka kuhanesa nombudi doyimpempa

     Eyi azi uyunga Bibeli: “Walye omu hanesa nombudi doyimpempa.”—Exodus 23:1.

     Diworoka asi nombudi edi ono kuhanesa kovakweni kuvhura kuva kundama pomalizuvho ntani kuvhura kukundama matokoro gawo. Nampili kwa gava mbudi zepuko wa hana ku yi divira, kuvhura zi ka rete yitundwamo yoyidona.

     “Somuhowo esi no rugana kuna kara kulitura, teda ko ntani lipura asi ‘Na gwana mauzera nagenye kuhamena mbudi ezi nina hara kutuma ndi?’ Nsene nkenye ogu a yi rugana oyo, kapi nga ku kara kointaneta nombudi doyimpempa dononzi.”— Peter Adams, a senior vice president of the News Literacy Project.

     Lipura asi: ‘Ame kwa kutuma ezi mbudi morwa azo usili ndi?’