Tala mambu

Tala ntu mia mambu

1923—Nkama Mvu Miviokele Kala

1923—Nkama Mvu Miviokele Kala

“O MVU wa 1923 wa lukasakeso kikilu ukala.” Mvovo mia Eyingidilu dia 1 kia Yanuali, 1923. “Tuvuidi lau diampwena dia zayisa kwa wantu bebangikwanga vo e lumbu yambote ifinamene.” Muna mvu wa 1923, Alongoki a Bibila bavanga e nsobani muna tukutakanu twau, tukutakanu twa mvivu ye muna salu kia umbangi. Ediadi diatoma siamisa e kintwadi kiau muna nsambila.

TUKUTAKANU TWASIAMISA E KINTWADI KIAU

Manaka makala ye sono ye nomba za nkunga

Muna mvu wauna, e nkubika yavanga e nsobani zasadisa kimana Alongoki a Bibila basiamisa e kintwadi kiau. Eyingidilu diayantika sasila e sono yasadilwanga muna lukutakanu lwa Sambu lwa konso lumingu yo Kembelela Yave. Alongoki a Bibila bavaikisa mpe manaka makala ye sono yasadilwanga muna lukutakanu lwa konso lumingu ye nkunga wayimbilwanga konso lumbu muna longi dia konso muntu ye muna nsambila ya esi nzo.

Muna tukutakanu twau, Alongoki a Bibila bavewanga nswa mu yika mambu bawanananga mau muna salu kia umbangi yo yika e kuma bavutulwilanga matondo kwa Yave, yimbila nkunga yo samba nkutu. Eva Barney ona wavubwa muna mvu wa 1923 vava kakala ye kimbuta kia mvu 15, wavova vo: “Avo ozolele tá kimbangi, olenda telama yo vova vo, ‘Nzolele vutula matondo kwa Mfumu mu kuma kia mambu mawonso mambote kevanganga muna wete diame.’” Mpangi zankaka batoma yangalalanga tá kimbangi. Mpangi Barney wavova diaka vo: “Mpangi Godwin wa nunu, mambu mayingi kakalanga mau muna vutulwila matondo kwa Mfumu. Kansi, vava o nkaz’andi kamonanga vo o mpangi ona wafilanga lukutakanu oyoyele, watuntanga o nkaz’andi muna nzaka, i bosi wabutamanga yo vuanda.”

Muna konso ngonde, konso nkutakani yavanganga lukutakanu lwamfunu muna Samba, Kembelela Yave yo ta Kimbangi. Muna kuma kia lukutakanu lwalu, Eyingidilu dia 1 kia Abidi, 1923 diavova vo: “E ndambu ya lukutakanu ifwete sadilwanga muna yika mambu mamfunu ma salu kia umbangi yo kasakesa asadi. . . . Tuna ye vuvu vo tukutakanu twatu twa lukasakeso tusiamisa e kikundi kia ampangi.”

Charles Martin, nsadi (nteleki a nkutakani) ona wakala ye mvu 19, wa musi Vancouver, Canada, nluta miayingi katambula muna tukutakanu twatu. I bosi wavova vo: “Muna tukutakanu twatu i muna yalongokela mana ndenda vova muna salu kia umbangi muna nzo ke nzo. Ntangwa zawonso vakalanga ye muntu wayikanga mambu kawanana mau muna salu kia umbangi muna nzo ke nzo. Ediadi diansadisanga mu zaya dina yafwana vova ye mpila yavanina e mvutu kwa wantu ayingi batufidisanga e mpaka.”

SALU KIA UMBANGI KIASIAMISA KINTWADI KIAU

Boletim ya kia 1 kia Mayu, 1923

E “salu kia umbangi” kiasiamisanga e kintwadi kiau. Eyingidilu dia 1 kia Abidi, 1923 diazayisa vo: “Muna kala twayikakiana muna salu kiaki . . . , disikidisu vo kina Kiazole kia 1 kia Mayu, 1923 i lumbu yeto awonso tufwete vaika mu salu kia umbangi. Diau dimosi mpe, disikidisu vo e Kiazole kiantete muna konso ngonde i lumbu kia salu . . . Konso muntu muna nkutakani kafwete kuyivananga una ufwene muna salu kia umbangi.”

Kana nkutu Alongoki a Bibila ana bakala aleke basalanga e salu kiaki. Hazel Burford ona wakala ye mvu 16 muna kolo kiakina, wavova vo: “E finkanda fiayikilwanga vo Boletim fiakala ye nsunzula (nze ezi tusadilanga o unu) zina twalundanga muna ntu. a Kumosi yo nkaka ame, twakivananga emvimba muna salu kiaki.” Kansi, o mpangi ankento Burford wasivika kikilu mu kuma kia dina kavanga mpangi mosi wanunu. Mpangi Burford wavova vo: “Mpangi mosi wanunu wansima kimana yayambula sila umbangi kwa wantu. Muna kolo kiakina, akaka ke babakulanga ko vo Alongoki a Bibila awonso, kiakala matoko ye ndumba, bafwete kuyivana muna salu kia kembelela o Mvangi eto Anene.” (Nku. 148:12, 13) Kansi, mpangi Burford kayoya ko. Wakota nkutu e kalasi kiazole kia Sikola ya Ngiladi ye wafilwa se missionario kuna Panamá.

TUKUTAKANU TWA MVIVU TWASIAMISA KINTWADI KIA AMPANGI

O tukutakanu twa mvivu twasiamisa mpe kintwadi kia ampangi. Twankaka muna tukutakanu twatu, nze luna lwavangamena muna mbanz’a Winnipeg, Canadá, mwakalanga ye lumbu ya sala e salu kia umbangi. Kasikil’owu, awonso bakala muna lukutakanu lwa mvivu muna mbanz’a Winnipeg bakanikinua vo benda muna salu kia umbangi kina kia 31 kia Malusu. Wantu ayingi basilwa umbangi muna lumbu yayina yo twasa nluta miayingi. Kina kia 5 kia Agositu, tezo kia 7.000 ma wantu bakala diaka muna lukutakanu lwankaka lwa mvivu muna mbanz’a Winnipeg. Muna kokolo kiakina, lwaluna i lukutakanu lwa mvivu lwasunda lutangu lwa wantu kuna Canadá.

O lukutakanu lwa mvivu lwa Mbangi za Yave lwasunda o mfunu muna mvu wa 1923, i luna lwavangama kina kia 18 yakuna kia 26 muna mbanz’a Los Angeles, California. Muna tumingu twavitila lukutakanu lwa mvivu, e zulunalu zazayisanga e nsangu za lukutakanu lwalu. Alongoki a Bibila mpe bakaya vioka 500.000 ma mboka. O tuzayisu twa lukutakanu lwalu zalamikwa muna makalu ma ndonga ye muna makalu ma wantu ankaka.

Lukutakanu lwa Mvivu lwa Alongoki a Bibila muna mvu wa 1923 kuna Los Angeles

Kina kia Sabala, kia 25 kia Agositu, mpangi Rutherford wafila longi diakala yo ntu a diambu vo “Mameme ye Nkombo.” Muna longi diadi watoma sasila vo e “mameme” i ansongi ana bezingila muna paradiso ova ntoto. Mpangi Rutherford wafila e longi diankaka yo tanga e nzengo zakala yo ntu a diambu vo “Lulukisu.” Muna nzengo zazi akwa luzolo lwambote bakasakeswa vo bavaika muna “Babele Anene.” (Lus. 18:2, 4) Muna lumbu yalanda, Alongoki a Bibila akwa vema bakaya ulolo wa yinkanda-nkanda yasonama lulukisu lwalu.

“Tukutakanu twatu twa lukasakeso tuasiamisa e kikundi kia ampangi”

Muna lumbu kiansuka kia lukutakanu lwa mvivu, vioka 30.000 ma wantu bawá e longi dia nkangu wawonso diafilwa kwa mpangi Rutherford. E longi diadi diakala yo ntu a diambu vo: “E Zula Yawonso mu Kwenda ina Kuna Armagedon, Kansi Mafunda ye Mafunda ma Wantu Bezinganga Owau, ke Befwa Diaka Ko.” Wau bazaya vo ndong’ayingi ikala muna lukutakanu lwa mvivu, Alongoki a Bibila bafutila e estádio yampa, Cloliseu de Los Angeles. Muna kala ye ziku vo wantu awonso batoma wá e malongi, ampangi basadila masini ma estádio mawokesanga e ndinga. Muna kolo kiakina, e masini mama ke matoma zayakana ko. Wantu ayingi mu rádio balandila e programa yasyi.

SALU KIA UMBANGI KIALWAKA MU NSI ZAYINGI

Muna mvu wa 1923, e nsangu zambote za lwaka kuna África, Europa Índia ye kuna América do Sul. Kuna Índia, ekolo kalunga-lunganga nkaz’andi ye wan’andi sambanu, o mpangi A. J. Joseph walunga-lunganga mpe e nkanda miasekolwa muna ndinga Hindi, Tamil, Telugu ye Urdu.

William R. Brown ye esi nzo andi

Kuna Serra Leoa, Alfred Joseph yo Leonard Blackman ana bakala se Alongoki a Bibila, basoneka e nkanda kuna Vula dia sina kuna Brooklyn, Nova York, mu lomba lusadisu. Kina kia 14 kia Abidi, 1923, e ndomb’au yavaninua e mvutu. Alfred wavova vo: “Kina Kiasabala muna fuku yatambula e mboka ya telefone.” Yawa muntu wangiuvula muna nding’a ngolo vo “Ngeye wasonekene e Sociedade Torre de Vigia mu lomba ateleki?” Alfred wavutula vo, “Ingeta, mono. Kansi, tumwa yatuminu.” O muntu wambokela nkumbu andi William R. Brown. O mpangi William yo nkaz’andi Antonia, yo wan’au a makento Louise yo Lucy, mu lumbu kiakina balwaka tuka kuna Caribe. Ampangi ke bavingila kolo kiayingi ko mu wanana yo mpangi William.

Alfred wavova diaka vo: “Muna lumbu kialanda muna mene, mono yo Leonard twamokenenanga malongi ma Bibila nze una twavanganga konso lumingu. Kuna kinsalukisa twamona muntu wandá watelama vana mwelo. I mpangi William R. Brown. Nkwa vema kikilu kakala muna ludi, wazola nkutu fila longi dia nkangu muna lumbu kialanda.” Muna tezo kia ngonde mosi, mpangi Brown wakaya nkanda miawonso katwasa. I bosi watambula diaka vioka 5.000 ma nkanda ye ke vavioka kolo ko, nkanda miayingi diaka kavuanga o mfunu. Kansi, o mpangi Brown kazayakana ko nze nteki a nkanda. Muna kolo kiawonso kasalanga se selo kia Yave wa nkwa vema, ntangwa zawonso wayikanga e Sono ya Bibila muna malongi mandi. Muna kuma kiaki wavewa e nkumbu vo Bibila Brown.

Betele ya Magdeburg muna mvu mia 1920

Kuna Alemanha ampangi babaka e nzengo za yalula e vula muna mbanz’a Barmen, kadi ke diakala diaka diafwana ko. Vana ntandu, ampangi bawá vo makesa ma França bazola kutumuna e mbanza Barmen. Alongoki a Bibila basolola e vula diampwena muna mbanz’a Magdeburg ye bamona vo e vula diadina diafwana muna nietekena nkanda miau. Kina kia 19 kia Yuni, ampangi bafokola katula masini ma nietekena nkanda ye lekwa yankaka kuna mbanz’a Barmen. Muna kuma kiaki, bayaluka kuna Betele yampa muna mbanz’a Magdeburg. Muna lumbu kina e vula diasina diazayisa vo ampangi kuna Alemanha bafokwele yaluka kuna vula diampa, e zulunalu zazayisa vo makesa ma França bayantikidi nuanisa e mbanz’a Barmen. Ampangi babadikila e nsobani yayi nze nsambu ye lutaninu lwa Yave.

George Young yo Sarah Ferguson (kuna lunene) ye mbut’andi

Kuna Brasil, mpangi George Young ona wakangalanga muna zunga yawonso mu samuna e nsangu zambote, wasikidisa e vula diampa yo yantika vaikisa Eyingidilu muna Kimputu. Muna ngonde zakete kaka, wakaya vioka 7.000 ma nkanda. E ndwak’andi kuna Brasil yavana e lau diampwena kwa Sarah Ferguson. Wayantika tanga Eyingidilu tuka muna mvu wa 1899, kansi kakalanga ye lau ko dia kukiyekola yo vubwa muna maza. Vioka ngonde zakete, mpangi Sarah ye wan’andi yá bakala ye lau dia vubwa.

“NUSADILA NZAMBI KUNA VEMA YE KIESE”

Kuna mfoko a mvu, Eyingidilu dia 15 kia Desemba, 1923 diayika una Alongoki a Bibila bavuila e nluta muna nsobani zavangama muna tukutakanu twa nkutakani, muna salu kia umbangi ye muna tukutakanu twa mvivu. Eyingidilu diavova vo: “Ke diampasi ko mu mona vo ampangi muna nkutakani lukwikilu lwasikila se bena lwau. Yambula twatoma kubama mu wokesa e salu kieto yo kwamanana sadila Nzambi kuna vema ye kiese muna mvu wa 1924.”

O mvu wa 1924 wa lukasakeso mpe wakala kwa Alongoki a Bibila. Ampangi ku Betele basala mu ngonde zayingi mu kubika lupangu lumosi kuna zunga kia Staten Island, lukufi ye vula diasina kuna Brooklyn. E vula diatungwa vana fulu kiakina diafokoka kuna lubantiku lwa mvu wa 1924. E salu kiaki kiasiamisa kintwadi kia ampangi yo sayanesa nsangu zambote mu mpila ina ke bayindulanga ko.

Buka kia atungi muna mbanz’a Staten Island

a Owau fiyikilwanga vo, Nkand’a Malongi—Zingu ye Salu Kieto kia Kikristu.