1. Nkia diambu divovanga mbasi mosi ye nkia nsasa dina kwa yeto?

 YINDULA vo mbasi mosi wizidi mokena yaku, nga o wá mana kevova? O unu, mbasi mosi ivovanga “kwa zula yawonso, makanda, ndinga ye nkangu.” Nkia diambu ivovanga? “Nuvumina Nzambi yo kumvana nkembo . . . nusambila Ndiona wasema e zulu yo ntoto.” (Lus. 14:6, 7) Yave yandi kaka i Nzambi a ludi ona wantu awonso bafwete sambila. Tuvutulanga matondo wau katuvana e lau dia kunsambila muna tempelo andi ya kimwanda.

2. Nki i tempelo a Yave ya kimwanda? (Tala mpe babu “ Nki ke Isonganga Ko.”)

² Kansi, nki i tempelo ya kimwanda? Akweyi tulenda sololwela e nsas’a tempelo ya kimwanda? E tempelo ya kimwanda ke nzo ya tungwa ko. I nkubika ya nsambila ina Yave ketondanga muna kimenga kia Yesu kia lukûlu. Paulu wa ntumwa wasasila e nkubika yayi muna nkanda kasonekena Akristu Ayibere ana bazingilanga muna Yuda. b

3-4. Nki kiafila Paulu mu soneka nkanda kwa Akristu Ayibere muna Yuda? Aweyi kabasadisila?

³ Ekuma Paulu kasonekena nkand’andi kwa Akristu Ayibere muna Yuda? Nanga kuma yole yamfila. Kiantete, muna kubakasakesa. Ayingi muna yau vitila bakituka Akristu, mu nsambil’a Kiyuda basansukila. Vava bakituka Akristu, e mfumu  za nsambil’a Kiyuda babavezanga. Ekuma? E kuma kadi Akristu ke bakala ye tempelo yatoma tungwa ko muna sambidila Yave. Ke bakala mpe ye ziku ko muna kelela Nzambi yimenga ngatu anganga muna kubasadisa. Mawonso mama madi yoyesa lukwikilu lwa alongoki a Kristu. (Ayib. 2:1; 3:12, 14) Akaka nkutu batontwanga kimana bavutuka muna nsambil’a Kiyuda.

⁴ Kiazole, Paulu wavovela Akristu Ayibere ana ke bavanganga ngolo ko mu bakula malongi mampa yovo malongi masina, i sia vo “madia mangolo” mena muna Diambu dia Nzambi. (Ayib. 5:11-14) Nanga akaka muna yau bakwamanana tatidila o Nsiku a Mose. Ozevo, Paulu wasasila vo e yimenga yalombwanga muna Nsiku ke ilendi katula emvimba masumu ma wantu ko. E kiaki i kuma o Nsiku ‘wakatulwilwa.’ I bosi, Paulu wabalonga mambu masina. Wasungamesa akwandi Akristu “e vuvu kisundidi o wete” kina muna kimenga kia Kristu eki kiadi kubasadisa mu ‘toma finama Nzambi.’—Ayib. 7:18, 19.

5. Nkia mambu tufwete bakula muna Nkand’a Ayibere? Ekuma?

⁵ Paulu wasasila kwa mpangi zandi za Akristu Ayibere e kuma nsambila ya Kikristu isundidi o mfunu ke mu nsambil’a Kiyuda ko. E mambu mavangamanga muna nsambil’a Kiyuda makala se “kini kia mana mekwiza, kansi e ziku kia mambu mama i Kristu.” (Kol. 2:17) E kini fwaniswa kwandi kaka, ke diambu dia ziku ko. Muna kuma kiaki, e mpila ina Ayuda basambidilanga Nzambi kuna nz’ankulu, yakala se kini kia mambu mekwiza. Tufwete bakula e nkubika kavanga o Yave mu kuma kieto muna loloka masumu meto ye kunsambila mu mpila ina ketondanga. Yambula twatezanesa e “kini” (mambu mankulu ma nsambil’a Kiyuda) ye “ziku” (mambu ma nsambila ya Kikristu) nze una disasilwanga muna Ayibere. Ovanga ediadi dikutusadisa mu toma bakula e tempelo ya kimwanda ye mana mevavuanga muna tempelo yayi.

6. E saba aweyi kiasadilwanga?

⁶ Nsambil’a Kiyuda kuna nz’ankulu. Paulu wavovela e saba kina Mose katunga muna mvu wa 1512 vitila tandu kieto. (Tala e babu, “Nsambil’a Kiyuda Kuna Nz’ankulu, Ziku kia Nsambil’a Kikristu.”) E saba i sambilu dina Aneyisaele bayalulanga yo nata dio muna fulu ina bayendanga. E sambilu  diadina diasadilwa mu tezo kia 500 za mvu yavana tempelo yatungwa muna Yerusaleme. (Luv. 25:8, 9; Nta. 9:22) Kuna kwa Aneyisaele “e saba kia wananina” kiakala se vula diasina dia nsambila muna finama Nzambi yo tambika yimenga. (Luv. 29:43-46) Kansi, e saba diambu diankaka disundidi o mfunu kiasunzulanga dina diadi lunganena kwa Akristu.

7. Nkia ntangwa e tempelo ya kimwanda yayantika?

⁷ Nsambila ya Ziku ya Akristu. E saba kiankulu kiakala se “kini kia mambu ma zulu.” Tempelo anene ya kimwanda ya Yave kiasunzulanga. Paulu wavova vo “e saba kiaki i kingana kia ntangwa yayi.” (Ayib. 8:5; 9:9) Muna kolo kina Paulu kasoneka nkand’a Ayibere, e tempelo ya kimwanda yakikadila kala vana vena Akristu. E tempelo yayi yayantika muna mvu wa 29 wa tandu kieto. Muna mvu wauna, Yesu wavubwa, wakuswa muna mwand’avelela yo yantika sala se “ngang’ambuta anene” a Yave muna tempelo ya kimwanda. c—Ayib. 4:14; Mav. 10:37, 38.

8-9. Landila Ayibere 7:23-27, nkia nswaswani ampwena ina vana vena nganga zambuta za Isaele ye Yesu Kristu wa Ngang’ambuta?

⁸ Nsambil’a Kiyuda kuna nz’ankulu. Ngang’ambuta wavewa o nswa wasunzula nkangu vana ndose a Nzambi. Arone i ngang’ambuta antete muna Isaele. Watumbikwa kwa Yave vava e saba kiasunzulwa. Kansi, nze una Paulu kasasila, “muna kuma kia lufwa e nganga ke bakwamanananga muna salu kiau ko, ankaka bavinganga vana fulu kiau.” d (Tanga Ayibere 7:23-27.) Wau vo wantu alembi lunga, e nganga zambuta zazina batambikanga mpe yimenga mu kuma kia masumu mau. Ediadi i diau diaswaswanesa e nganga zambuta za Isaele yo Yesu Kristu wa Ngang’ambuta.

⁹ Nsambila ya Ziku ya Akristu. Yesu Kristu wa Ngang’eto Ambuta “i selo . . . kia saba kialudi, kina Yave kasumika, ke muntu ko.” (Ayib. 8:1, 2) Paulu wasasila vo “wau vo Yesu ozinganga yakwele mvu, ke muntu ko ovinga muna kinganga kiandi.” Paulu wakudikila diaka vo nswaswani ye nganga zambuta za Isaele, Yesu “wakondwa usafu, wavambuka asumuki” ye “kavuidi mfunu wa tambika kimenga lumbu ke lumbu ko” mu kuma kia masumu mandi. Owau yambula twabadika e nswaswani ina vana vena e ziku ye yimenga yatambikwanga muna nsambila yankulu ya Kiyuda ye ina yitambikwanga muna nsambila ya ziku ya Akristu.

10. E yimenga ya tambikwanga vana ziku diansongo nki yasonganga?

¹⁰ Nsambil’a Kiyuda kuna nz’ankulu. Vana mwelo a saba vakalanga ye ziku diansongo dina batambikilanga yimenga ya bulu kwa Yave. (Luv. 27:1, 2; 40:29) Kansi, muna yimenga yayina, masumu ma nkangu ke malolokwanga emvimba ko. (Ayib. 10:1-4) E vangu dia kwamanana tambika yimenga muna saba diasonganga vo vena ye kimenga kikula emvimba wantu muna ubundu wa sumu.

11. E ziku dina Yesu kayitambikila se kimenga, nki disunzulanga? (Ayibere 10:5-7, 10)

¹¹ Nsambila ya Ziku ya Akristu. Yesu wazaya wo vo Yave wantuma ova ntoto kimana katambika moyo andi muna kûla wantu. (Mat. 20:28) Muna kuma kiaki, muna luvubu lwandi, Yesu wakiyekola kwa Yave mu vanga luzolo  lwandi. (Yoa. 6:38; Ngal. 1:4) E ziku dina Yesu kayitambikila, “luzolo” lwa Nzambi disunzulanga. O luzolo lwa Yave lwakala vo Mwan’andi katambika moyo andi walunga. O moyo a Yesu wavewa “nkumbu mosi kaka” muna luyambulwilu yovo muna fuka emvimba masumu ma wantu awonso ana besonganga lukwikilu muna Kristu. (Tanga Ayibere 10:5-7, 10.) Owau yambula twabadika e lekwa yakala muna kati kwa saba.

12. Aki nani bakala yo nswa wakota muna masuku ma Saba?

¹² Nsambil’a Kiyuda kuna nz’ankulu. E saba kiatoma fwanana muna kati ye tempelo yatungwa muna Yerusaleme kuna kwalanda. Masuku mole makala muna kati. Suku dia “Fulu kiavauka” ye suku dia “Fulu Kisundidi o Vauka.” Vana kati vakala ye rido yavambulanga masuku mama mau mole. (Ayib. 9:2-5; Luv. 26:31-33) Muna Fulu Kiavauka i mwakala zangikilu kia mini kia wolo, yokelwa kia ndumbu yo meza ma mbolo zatumbama. “Nganga zakuswa” kaka bakala yo nswa wakota muna Fulu Kiavauka mu sala e salu kiau kiavauka. (Nta. 3:3, 7, 10) Muna Fulu Kisundidi o Vauka i mwakala nkel’a wolo ya kangu ina yasunzulanga Yave. (Luv. 25:21, 22) Ngang’ambuta kaka wakala yo nswa wavioka kuna nim’a rido mu kota muna Fulu Kisundidi o Vauka. Ediadi nkumbu mosi kaka diavangamanga muna mvu muna lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu. (Lev. 16:2, 17) Mvu ke mvu, wakotanga mo yo menga ma bulu muna lomba luyambulwilu lwa masumu ma yandi  kibeni ye masumu ma zula kiawonso. Kuna kwalanda, Yave muna mwand’andi avelela, wakiesesa e nsas’a kieleka ya lekwa yayi yakala muna saba.—Ayib. 9:6-8. e

13. E Fulu Kiavauka ye Fulu Kisundidi o Vauka nki isunzulanga muna nsambila ya ziku ya Akristu?

¹³ Nsambila ya Ziku ya Akristu. Akete kaka muna alongoki a Kristu bekuswanga muna mwand’avelela ye bena ye ngwizani ambote yo Yave. O lutangu lwau 144.000. Yau besalanga se anganga kumosi yo Yesu kuna zulu. (Lus. 1:6; 14:1) E Fulu Kiavauka muna saba kisonganga vo akuswa batambwilu se wan’a Nzambi muna kimwanda ekolo bakinu ova ntoto. (Roma 8:15-17) E Fulu Kisundidi o Vauka muna saba, kisunzulanga e zulu dina kekalanga o Yave. E “rido” yovo curtina yavambulanga e Fulu Kiavauka ye Fulu Kisundidi o Vauka, nitu a Yesu isunzulanga. Ekolo kakala muna kinitu kafwana tomboka kuna zulu ko, i sia vo kafwana kota muna tempelo ya kimwanda ko nze Ngang’ambuta anene. Vava katambika nitu andi se kimenga muna wete dia wantu, Yesu waziula e nzila kimana Akristu awonso akuswa benda zingila kuna zulu. Oyau mpe muna kwenda tambula o nsendo au kuna zulu, bafwete bembola e nitu zau. (Ayib. 10:19, 20; 1 Kor. 15:50) Vava Yesu kafulwa, wakota muna Fulu Kisundidi o Vauka, i sia vo muna tempelo ya kimwanda. I kuna akuswa awonso bekwenda wananenanga yandi.

14. Nze una tutangidi muna Ayibere 9:12, 24-26, ekuma tempelo a Yave ya kimwanda isundidi?

¹⁴ Ovava tulenda mona vo e nkubik’a nsambil’avelela ina o Yave kasikidisa muna kimenga kia lukûlu ye kinganga kia Yesu Kristu, isundidi. O ngang’ambuta kuna Isaele wakotanga muna Fulu Kisundidi o Vauka kiatungwa kwa wantu yo menga ma bulu, kansi Yesu “kuna zulu kikilu kakota” kimana kamoneka vana ndose a Yave. Vana ndose a Nzambi, Yesu watambika ntalu a moyo andi alunga muna wete dieto. Muna vanga ediadi Yesu ‘wakatula masumu muna kuyitambika yandi kibeni.’ (Tanga Ayibere 9:12, 24-26.) Kimenga kia Yesu kaka kilenda katula e sumu yakwele mvu. Nze una tumona, kiakala vo vuvu kia kwenda kuna zulu tuna kiau yovo kia zingila ova ntoto, yeto awonso tulenda sambila Yave muna tempelo ya kimwanda.

15. Aki nani basadilanga vana yanzala kia saba?

¹⁵ Nsambil’a Kiyuda kuna nz’ankulu. Yanzala kimosi kiakala vana saba, i sia vo, fulu kiasanzuka ye kiazungwa eyaka kina anganga basadilanga e salu yau. E ziku diampwena diansongo diayokelwanga yimenga, vana yanzala mpe diakalanga kumosi ye longa diampwena diansongo diakala ye maza mana anganga bayisukulwilanga vitila basala e salu yau yavauka. (Luv. 30:17-20; 40:6-8) E tempelo ina yatungwa muna mvu mialanda, yakala mpe ye yanzala kimosi kia mbazi. Awana ke bakala anganga ko i vana basambidilanga Nzambi.

16. Aki nani besadilanga vana konso yanzala muna tempelo ya kimwanda?

¹⁶ Nsambila ya Ziku ya Akristu. Vitila benda kuna zulu mu sala kumosi yo Yesu se anganga, akuswa bakinu ova ntoto besalanga ye kwikizi kiawonso vana yanzala kiakati kia tempelo ya kimwanda. E longa diampwena dia maza diakala vana yanzala kia saba ye muna tempelo ditoma sungamesanga akuswa kumosi ye Akristu awonso vo bafwete kalanga  bavelela muna nkal’au ye muna kimwanda. E “ndong’ayingi” ana beyikamanga ye kwikizi e mpangi za Kristu, akweyi besambidilanga Yave? Yoane wa ntumwa wabamona vo ‘batelamene vana ntadisi a kunda.’ I sia vo ova ntoto vana yanzala, i vana ‘besadilanga Nzambi e salu kiavauka fuku yo mwini muna tempelo andi.’ (Lus. 7:9, 13-15) Ekwe kiese tuna kiau wau vo tuvuidi e fulu muna nsambil’avelela ina Yave kasikidisa!

17. Nkia lau tuna diau diavananga tukau kwa Yave?

¹⁷ O unu Akristu awonso bavuidi lau dia sadila e ntangw’au, ngolo zau ye mavua mau muna kembelela Yave yo yikama e salu kia Kintinu kia Nzambi. Nze una Paulu wa ntumwa kavovesa Akristu Ayibere, oyeto tulenda ‘kwamanana tambika lukau lwa lusanisinu kwa Nzambi, i sia vo, mbongo a nua mieto mina mivovelanga e nkumbu andi kw’akaka.’ (Ayib. 13:15) Muna songa vo tuyangalelanga e lau dieto dia sambila Yave, tufwete kumvananga tukau tuna tusundidi o wete.

18. Landila Ayibere 10:22-25, nkia mambu ke tufwete vezanga ko? Nkia mambu ke tufwete vilakana ko?

¹⁸ Tanga Ayibere 10:22-25. Kuna mfoko a nkand’andi kwa Ayibere, Paulu wavovela mambu mayingi ma nsambil’eto mana ke tufwete vezanga ko. Mankaka muna mambu mama i samba kwa Yave, samuna e nsangu zambote kwa akaka, lungana muna tukutakanu yo kasakesanga muntu yo nkwandi “yo siamanana wo vanga, musungula wau tumwene vo e lumbu [kia Yave] mu finama kaka kina.” Kuna mfoko a lusansu lwa Lusengomono, mbasi a Yave wavova e diambu edi: “Sambila Nzambi.” (Lus. 19:10; 22:9) Yambula twavanganga mawonso tulenda mu lembi vilakana e mambu masina tulongokele mu kuma kia tempelo anene a Yave ya kimwanda yo yangalelanga e lau tuna diau dia sambila Nzambi eto anene!