1-3. (a) Nki kilenda kutusadisa mu sikila ye kwikizi muna Nzambi mu lumbu yayi yambaninu? (b) Adieyi tulongoka mu longi diadi?

MU NTANGWA yansuka ya lumbu yambaninu tuzingilanga. E yimpumbulu mu wokela kaka bena. ‘Basakumukini nze titi.’ (Nkunga 92:7) Muna kuma kiaki, ke tusivikanga ko mu mona wantu ayingi bebombolanga mana Nzambi ke badikilanga vo mansongi. Paulu wavovesa Akristu vo: “Nukala se yingiana-ngiana muna mbi; nuzikuka muna umbakuzi.” (1 Korinto 14:20) Aweyi tulenda wo vangila?

² E mvutu zina muna sono kibongelo longi dieto. Kivovanga vo: “Awana betomba Yave, bebakula mawonso.” (Ngana 28:5) Ediadi disongele vo balenda bakula mawonso mavuilu o mfunu muna yangidika Yave. E sono kia Ngana 2:7, 9 kisonganga vo Yave ovananga e ngangu kw’awana bevanganga  oma mambote. Muna kuma kiaki, ‘bebakulanga unsongi ye ndungidi ye ziku, ye nzila zawonso zambote.’

³ Noa, Daniele yo Yobi ngangu za mpila yayi bakala zau. (Yezekele 14:14) Diau dimosi mpe yo nkangu a Nzambi o unu. Adieyi tuvova mu kuma kiaku? Nga una ye ngangu za Nzambi? Muna ‘bakula mawonso’ ovuidi o mfunu muna yangidika Yave, divavanga vo watoma kunzaya. Mu longi diadi, tulongoka (1) una Noa, Daniele yo Yobi bazayila Nzambi, (2) una o zayi wa Nzambi wabasadisila ye (3) una tulenda kadila ye lukwikilu nze luna bakala lwau.

4. Aweyi Noa kazayila Yave? O toma zaya Nzambi aweyi diansadisila?

⁴ Aweyi Noa kazayila Yave? Tuka Adami yo Eva bayantikila wuta wana, wantu belongokanga oma ma Yave mu mpila tatu: muna lekwa kasema, muna lusadisu lwa selo yankaka ya Nzambi, ye vava bemonanga e nluta mia kunlemvokela. (Yesaya 48:18) Wau katalanga o nsema, Noa wamonanga e ziku kiasonganga vo Nzambi una kikilu. Walongokanga mpe e fu ya Yave. Ediadi diasadisa Noa mu zaya vo Yave nkwa nkuma kikilu. Wabakula mpe vo Yave kaka i Nzambi aludi. (Roma 1:20) Muna kuma kiaki, Noa kazaya kaka Nzambi ko, kansi wakala mpe ye lukwikilu lwasikila muna yandi.

5. Aweyi Noa kazayila e kani dia Nzambi mu kuma kia wantu?

⁵ Nkand’a Nzambi uvovanga vo “o lukwikilu lutukanga muna dina kawidi o muntu.” Ediadi disongele vo mana tuwanga kw’akaka malenda kutusadisa mu kala yo lukwikilu. (Roma 10:17) Noa nanga wawá oma ma Yave muna lusadisu lwa yitu yandi. Lameke wa se diandi wakala ye lukwikilu muna Nzambi, wawutuka vitila Adami kafwa. (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.) O nkak’andi i Metuselake. O se dia nkak’andi i Yarede, ona wafwa una vavioka mvu 366 vava Noa kawutuka. *(Tala e mvovo vana yand’a lukaya.) (Luka 3:36, 37) Wantu awaya ye akazi au nanga yau balonga Noa vo Yave wavanga o wantu ye wazola vo bawuta wana, balungila e nza yo kunsadila. Noa nanga walongoka mpe vo Adami yo Eva bakolamena Yave. Noa wamonanga e mfwilu miatwasa e nzengo zau. (Etuku 1:28; 3:16-19, 24) Noa wayangalelanga mana kalongokanga, ediadi diamfila mu sadila Yave.—Etuku 6:9.

6, 7. Aweyi e vuvu kiakumikina lukwikilu lwa Noa?

⁶ E vuvu lukwikilu kikumikanga. Yindula una lukwikilu lwa Noa lwakumikinua vava kazaya vo e nkumbu andi ina ye nsasa “Vundu” yovo “Lufiaulwisu,” vuvu yavananga. (Etuku 5:29) Yave wavumunuina Lameke kavova mu kuma kia mwan’andi Noa vo: “Ondioyo i kutufiaulwisa muna salu kieto, yo muna mfuntu a moko meto, muna diambu  dia ntoto wasibwa kwa Yave.” Muna kuma kiaki, Noa wakala ye vuvu vo Nzambi osinga tomesa e zingu kia wantu. Nze Abele yo Kanoke, Noa wakwikilanga vo e “mbongo a nkento” isinga bosola o ntu a nioka.—Etuku 3:15.

⁷ Noa kabakula mawonso ko mena muna nsilu a Nzambi wasonama muna Etuku 3:15. Kansi wabakula vo ungunza wau vuvu kia kusentu uvananga. Kanoke nsangu zau zimosi kasamunanga. Wazayisanga kwa wantu vo Yave ofwasa yimpumbulu. (Yuda 14, 15) Kieleka, e nsangu zina Kanoke kasamuna ezi zilungana emvimba muna Armangedo, zakumika kikilu lukwikilu ye vuvu kia Noa.

8. O toma zaya Nzambi aweyi diasadisila Noa?

⁸ O toma zaya Nzambi aweyi diasadisila Noa? Mana Noa kalongoka mu kuma kia Yave mansadisa mu kala yo lukwikilu ye ngangu za Nzambi. Ediadi diantaninanga mu lembi vanga konso diambu dilenda kendeleka Yave. Mu nkia mpila? Wau vo Noa wazolanga vo kakala nkundi a Yave, wavenganga vanga kikundi ye awana ke bakwikilanga mu Yave ko yo kumbembola. Nswaswani yo wantu awaya, Noa kavukumunua ko kwa nkuya ana bayiza ova ntoto. O wantu basivikanga o nkuma bakala wau e nkuya miami, bavavanga nkutu kubasambila. (Etuku 6:1-4, 9) Vana ntandu, Noa wazaya wo vo Yave kwa wantu kavovesa vo bawuta o wana yo lungila e nza. (Etuku 1:27, 28) Muna kuma kiaki, vava e nkuya basompa akento yo wuta yau o wana, Noa wabakula vo e vangu diadi diambi kikilu. Kadi kuna kwalanda, o wana awaya basunda wana awonso muna ntela yo kituka andangula. I bosi, Yave wavovesa Noa vo kizalu ketwasa kimana kafwasa yimpumbulu yawonso. Wau vo Noa wakwikila muna lulukisu lwa Yave, watunga e nzaza. Yandi ye esi nzo andi bavuluka.—Ayibere 11:7.

9, 10. Aweyi tulenda kadila ye lukwikilu nze lwa Noa?

⁹ Aweyi tulenda kadila ye lukwikilu nze lwa Noa? Diamfunu kikilu twatoma longokanga e Diambu dia Nzambi, zola mana tulongokanga, vanga e nsobani yo baka nzengo zambote muna zingu. (1 Petelo 1:13-15) Muna mpila yayi, lukwikilu ye ngangu za Nzambi zikututanina muna ntambu mia Satana ye muna umpukumuni wa nza yayi. (2 Korinto 2:11) Wantu ayingi ova nza bezolanga mavangu ma nsoki ye ma zumba yo landa e zolela yau yambi. (1 Yoane 2:15, 16) Bevezanga e ngindu za sia vo ke kolo ko e nza yayi yambi se ifwaswa. Avo ke tuna ye lukwikilu ko, tulenda yantika yima e ngindu zazi. Ke tufwete vilakana ko vo vava Yesu katezanesa e lumbu yeto ye lumbu ya Noa, kayika umpumbulu ko ngatu mavangu ma zumba. Yesu wayika e vonza kia fwa e diya yo yambula sadila Nzambi.—Tanga Matai 24:36-39.

¹⁰ Ukiyuvula: ‘Nga isonganga muna zingu  kiame vo ntomene zaya Yave? Nga lukwikilu lwame lukumfilanga mu lemvokela nkanikinu miansongi mia Yave yo longa akaka mana Nzambi kazolele vo bavanga?’ E mvutu zaku muna yuvu yayi zikusadisa mu zaya kana vo mu kangala wina yo Nzambi aludi nze una Noa kavanga.

11. (a) O zola kwa Daniele muna Nzambi adieyi kutulongele mu kuma kia mase mandi? (b) Nkia fu kia Daniele ozolele tanginina?

¹¹ Aweyi Daniele kazayila Yave? Nanga mase mandi banlonga o zola muna Yave ye Diambu diandi. Daniele wasonga o zola kwaku muna zingu kiandi kiawonso. Kana nkutu vava kakituka se nunu, Daniele wakwamanana longoka Nkand’a Nzambi ye sungididi kiawonso. (Daniele 9:1, 2) Daniele watoma zaya Yave. Wazaya mpe mawonso kavanga o Yave kwa Aneyisaele. Tulenda mona e ludi kia diambu diadi muna sambu kiandi kia lulembamu ye ziku kina muna Daniele 9:3-19. Tanga e sambu kiaki yo toma kio fimpa. Ukiyuvula: ‘Adieyi e sambu kiaki kindongele mu kuma kia Daniele?’

12-14. (a) Aweyi Daniele kasongela vo ngangu za Nzambi kakala zau? (b) Aweyi Yave kasambulwila unkabu ye kwikizi kia Daniele?

¹² O toma zaya Nzambi aweyi diasadisila Daniele? Diampasi diakala kwa Ayuda akwa kwikizi mu sambila Nzambi ekolo bakala kuna Babele. Kasikil’owu, Yave wavovesa Ayuda vo: “Nutomba luvuvamu lua mbanza ina inuyalulwisi.” (Yeremiya 29:7) Wabakanikina mpe vo yandi kaka bafwete sambila ye nsi a ntima wawonso. (Luvaiku 34:14) Adieyi diasadisa Daniele mu lemvokela nkanikinu miami? E ngangu za Nzambi zasadisa Daniele mu zaya vo kafwete ntete lemvokela Yave, i bosi kelemvokela ayadi. Kuna kwalanda, Yesu walonga mpe nkanikinu wau umosi.—Luka 20:25.

¹³ Yindula dina Daniele kavanga vava kiavewa o nsiku vo ke muntu ko ofwete sambila nzambi yovo muntu ankaka avo ke ntinu ko mu kolo kia 30 ma lumbu. (Tanga Daniele 6:7-10.) Daniele wafwana vava e vakuba yo vova vo: ‘Wau vo mu lumbu 30 kaka, ke vena diambu ko.’ Kansi, Daniele kayambula ko vo nsiku a muntu wasunda o mfunu ke mu sambila Nzambi ko. Daniele wafwana samba kwa Yave kuna sweki. Kansi, wazaya wo vo wantu ayingi bamonanga vava kasambanga e lumbu yawonso. Muna kuma kiaki, kana una vo diavonza diakala, Daniele wakwamanana samba vana kalenda monekena kwa wantu kadi kazola ko vo akaka bayindula vo wayambula sadila Yave.

¹⁴ Yave wasambula unkabu ye kwikizi kia Daniele. Muna mpil’a sivi, wavuluza Daniele kalembi vondwa kwa nkosi. Muna kuma kiaki, o nkangu a zunga yawonso yayalwanga kwa kintinu kia Madai-Aparasi bawá e nsangu mu kuma kia Yave!—Daniele 6:25-27.

15. Aweyi tulenda kadila yo lukwikilu nze lwa Daniele?

¹⁵ Aweyi tulenda kadila yo lukwikilu nze lwa Daniele? Muna kala yo lukwikilu lwasikila, ke mpasi tanga kaka Diambu dia Nzambi ko. Tufwete dio bakulanga. (Matai 13:23) Tufwete vavanga zaya una Yave kebadikilanga e mambu. Tufwete toma fimpanga mana tutanganga. Diamfunu  mpe twasambanga kwa Nzambi, musungula vava tukalanga mu mpasi. Tukala ye vuvu vo Yave okutuvana e ngangu yo nkuma una tulombanga muna sambu.—Yakobo 1:5.

16, 17. Aweyi Yobi kazayila Yave?

¹⁶ Aweyi Yobi kazayila Yave? Yobi kakala mwisi Isaele ko. Kansi, yitu kia Abarayama, Isaki yo Yakobo kakala, ana Yave kalonga mambu mandi ye kani diandi mu kuma kia wantu. Nanga Yobi mpe walongoka e mambu mama. (Yobi 23:12) Wavovesa Yave vo: “Nsamu aku yawa wo muna ngw’a matu.” (Yobi 42:5) Vana ntandu, Yave yandi kibeni wavova vo Yobi wazayisa kw’akaka e ludi mu kuma kiandi.—Yobi 42:7, 8.

¹⁷ Yobi wazaya mpe e fu ya Yave vava katalanga o nsema. (Yobi 12:7-9, 13) Eleyu yo Yave basadila nsema muna longa Yobi vo  wantu bakete kikilu avo batezaneso yo Nzambi. (Yobi 37:14; 38:1-4) E mvovo mia Yave miasimba kikilu o ntim’a Yobi. Kuna lulembamu lwawonso wavova kwa Nzambi vo: “Nzeye vo mambu mawonso melendakan’oko wina, ke vena lukanu luaku ko luna lukakilwa.” Wakudikila vo: ‘Mpilukidi o ntima muna mbundukutu yo ntoto ampolo.’—Yobi 42:2, 6.

18, 19. Aweyi Yobi kasongela vo watoma zaya Yave?

¹⁸ O toma zaya Nzambi aweyi diasadisila Yobi? Yobi watoma bakulanga nkanikinu mia Nzambi. O toma zaya Yave diamfila mu vanga oma mansongi. Kasikil’owu, Yobi wazaya wo vo kalendi vova ko vo Nzambi kazolanga avo kasongele ngemba ko kwa wantu ankaka. (Yobi 6:14) Kayibadikilanga ko vo yandi osundidi akaka, kansi wababadikilanga nze yitu yandi kiakala amvuama yovo asukami. Yobi wavova vo: ‘Ndiona wampanga muna vumu, nga ke yandi mpe ko wabavanga?’ (Yobi 31:13-22) Kana nkutu vava kakala ye mavua mayingi ye wisa, Yobi kakituka nkwa lulendo ko ngatu badikila akaka vo ke bena mfunu ko. Ediadi diaswaswana kikilu ye dina amvuama yovo akwa wisa bevanganga o unu.

¹⁹ Yobi kayambula ko vo mavua yovo konso lekwa kiakala vana fulu kiantete ke mu ngwizani andi ko yo Yave. Wazaya wo vo avo diadi divangamene, obembola ‘Nzambi aludi ona wina kuna ntandu.’ (Tanga Yobi 31:24-28.) Yobi mpe wabadikilanga lukazalu vo nsilu avauka vana vena yakala yo nkento. Muna kuma kiaki, wasia nsilu walembi tala nkento angani ye makani mambi. (Yobi 31:1) Ediadi diampasi kikilu diakala kadi e tandu kina Yobi kazinganga i tandu kina Yave kayambulanga vo konso yakala olenda kwandi kala ye akento ayingi. Muna kuma kiaki, Yobi wafwana kwandi kala ye akento wole kele vo wazola wo vanga. Kansi, nanga wasungamenanga vo longo lwantete luna Yave kasikidisa, lwa yakala dimosi yo nkento mosi kaka. Yobi wasola kala yo nkento mosi kaka. * (Tala e mvovo vana yand’a lukaya.) (Etuku 2:18, 24) Vava vavioka 1.600 za mvu, Yesu walonga nkanikinu wau umosi wa sia vo yakala yovo nkento kafwete sompa yo vukana kaka yo nkaz’andi.—Matai 5:28; 19:4, 5. 

20. O toma zaya Yave ye nkanikinu miandi aweyi dilenda kutusadisila mu sola akundi ye nsaka zambote?

²⁰ Aweyi tulenda kadila yo lukwikilu nze lwa Yobi? Entete, tufwete zaya Yave. O zayi wau ufwete fila mawonso tuvanganga. Kasikil’owu, Nkand’a Nzambi uvovanga vo Yave ‘omenganga ndiona ozolanga nsoki.’ Uvovanga mpe vo tufwete venga kala vamosi ye akwa umpuki. (Tanga Nkunga 11:5; 26:4.) Ukiyuvula: ‘Adieyi e sono yole yayi indongele mu kuma kia Yave? Adieyi indongele mu kuma kia mana isianga vana fulu kiantete muna zingu kiame? Adieyi indongele mu kuma kia mana italanga muna Internete, awana ivanganga yau kikundi ye nsaka izolanga?’ E mvutu zaku muna yuvu yayi zilenda kusadisa mu zaya kana vo otomene zaya Yave. Ke tuyambula ko vo e nza yayi yambi yatuvukumuna. Muna kuma kiaki, tufwete longoka sadila o ‘umbakuzi weto,’  i sia vo, tufwete zaya swaswanesa wete yo bi, edi dia ngangu y’edi dia uzowa.—Ayibere 5:14; Efeso 5:15.

21. Adieyi dilenda kutusadisa mu ‘bakula mawonso’ tuvuidi o mfunu muna yangidika Yave?

²¹ Wau vo Noa, Daniele yo Yobi batoma zaya Yave, wabasadisa mu ‘bakula mawonso’ mavavuanga muna kunyangidika. E mbandu au i ziku kisonganga vo o vangila e mambu mun’owu wa luzolo lwa Yave kiese kaka ditwasanga. (Nkunga 1:1-3) Ukiyuvula: ‘Nga ntomene zaya Yave nze una Noa, Daniele yo Yobi banzayila?’ O unu, o zayi tuna wau mu kuma kia Yave ulutidi una akwa kwikizi awaya bakala wau, kadi Yave mayingi kekutulonganga mu kuma kiandi. (Ngana 4:18) Muna kuma kiaki, longokanga Nkand’a Nzambi ye sungididi kiawonso. Toma badikanga mana olongokanga. Lombanga mwand’avelela muna sambu. Avo ovangidi wo, kuvukumunua ko kwa nza yayi yazala ye mambu mambi. Kansi, okala ye ngangu yo siamisa kikundi yo Se diaku kuna zulu.—Ngana 2:4-7.