1, 2. (a) Ekuma o badika lusansu lwa Noa, Daniele yo Yobi dilenda kutukasakesela? (b) Nkia ntangwa Yezekele kasoneka e mvovo mina muna Yezekele 14:14?

NGA onuananga ye mpasi za mayela, kondwa kwa nzimbu yovo lubangamu? Nga diampasi dikalanga ezak’e ntangwa mu sadila Yave ye kiese? Avo i wau omonanga, o badika lusansu lwa Noa, Daniele yo Yobi dilenda kukasakesa. Wantu alembi lunga bakala, banuananga mpe ye mpasi nze zina tunuananga zau o unu. Ezak’e ntangwa, e zingu kiau mu vonza kiakalanga. Kana una vo i wau, basikila ye kwikizi muna Yave. Muna kuma kiaki, Yave wabamwenanga vo mbandu ambote ya lukwikilu yo nlemvo.—Tanga Yezekele 14:12-14.

² Yezekele ku Babele kakala vava kasoneka e mvovo mia sono  kiasina kia longi dieto muna mvu wa 612 vitila tandu kieto. * (Tala e mvovo vana yand’a lukaya.) (Yezekele 1:1; 8:1) Mvu miakete kaka miasala vitila lufwasu lwa Yerusaleme muna mvu wa 607. Wantu akete kaka muna Yerusaleme batangininanga lukwikilu yo nlemvo wa Noa, Daniele yo Yobi. Muna kuma kiaki, bavuluka. (Yezekele 9:1-5) Akaka muna wantu awaya i Yeremiya, Baruki, Ebede-meleke ye Anerekabi.

3. Adieyi tulongoka mu longi diadi?

³ Diau dimosi mpe o unu, awana kaka bebadikilwanga kwa Yave vo asongi, ana bena nze Noa, Daniele yo Yobi, besinga vuluka muna lufwasu lwa nza yayi yambi. (Lusengomono 7:9, 14) Muna kuma kiaki, yambula twazaya e kuma Yave kasadila wantu tatu awaya nze mbandu muna wantu ana bavanganga oma mansongi vana meso mandi. Tulongoka (1) e mpasi banuana zau (2) una tulenda tanginina lukwikilu yo nlemvo wau.

4, 5. Nkia mpasi kanuananga zau o Noa? Nkia mambu tufwete sungamena mu kuma kiandi?

⁴ Nkia mpasi kanuananga zau o Noa? Muna lumbu ya Kanoke wa nkak’a Noa, wantu ayingi bavanganga oma mambi. Bavovanga ‘mambu mansoni’ mu kuma kia Yave. (Yuda 14, 15) Tuka wauna, o umpumbulu ova nza mu wokela kaka wina. Muna lumbu ya Noa, ‘e nza yazala ye umpumbulu.’ E mbasi zambi bayiza ova ntoto, bavuata nitu za kimuntu yo sompa akento. O wan’au bakituka abangiki ye avangi a mambu mambi. (Etuku 6:2-4, 11, 12) Kansi, wantu awonso bamonanga vo Noa waswaswana kakala. Nkand’a Nzambi uvovanga vo ‘Noa wamwenwa e dienga muna meso ma Yave.’ Nswaswani yo wantu a tandu kiandi, Noa wavanganga oma mansongi. “Noa wakangala yo Nzambi.”—Etuku 6:8, 9.

⁵ E mvovo miami adieyi misonganga mu kuma kia Noa? Diantete, yindula ulolo wa mvu una Noa kasadila Yave ye kwikizi kiawonso mu nza yayina yazala ye mambu mambi vitila Kizalu. Ke mu mvu 70 kaka ko yovo 80, kansi mu tezo kia 600 za mvu. (Etuku 7:11) Diazole, sungamena vo ke vakala ye nkutakani ko ilenda kunsadisa yo kunkasakesa nze dina divangamanga kwa yeto o unu. Nanga e mpangi zandi mpe ke banyikama ko. *—Tala e mvovo vana yand’a lukaya.

6. Aweyi Noa kasongela unkabu?

⁶ Noa kayindulanga ko vo o kala kaka muntu ambote diafwana kwandi. Kuna unkabu wawonso, wazayisanga kwa wantu akaka oma ma lukwikilu lwandi muna Yave. Nkand’a Nzambi ukunyikilanga vo “nteleki a ndungidi.” (2 Petelo 2:5) Paulu wa ntumwa wavova mu kuma kia Noa vo: “Muna lukwikilu lwalu i katumbila e nza.” (Ayibere 11:7) O wantu bansevanga yo vava kunsima. Nanga bamvumisanga nkutu. Kansi o Noa kamonanga wonga wa wantu ko. (Ngana 29:25) Nkwa lukwikilu kakala. Muna kuma kiaki, Yave wamvana unkabu. Yave ovananga mpe unkabu kwa selo yandi yawonso yakwikizi o unu.

7. Nkia mpasi kanuananga zau o Noa vava katunganga e nzaza?

 ⁷ Vava Yave kamvovesa vo katunga nzaza yampwena, Noa wakikadila ye kwikizi muna Yave se vioka 500 za mvu. E nzaza yayi yadi sadilwa mu vuluza wantu ye bulu muna Kizalu. (Etuku 5:32; 6:14) E salu kia tunga e nzaza kiampasi kikilu kiakala kwa Noa. Wazaya wo vo wantu besakisa kunseva yo kumbangika. Kansi, o Noa wakwikilanga muna Yave yo kunlemvokela. “I una kavanga.”—Etuku 6:22.

8. Aweyi Noa kabundila e vuvu muna Yave mu kuma kia lungisa e nsatu za esi nzo andi?

⁸ Noa wanuana mpe ye mpasi zankaka. Diavavanga vo kadikila nkento yo wan’andi. Vitila Kizalu, diavavanga vo wantu basala kwayingi muna lenda madia. I diau mpe Noa kavanganga. (Etuku 5:28, 29) Kansi, e nsatu za esi nzo andi ke diau ko diasunda o mfunu kuna kwa Noa. O sadila Yave i diambu diasunda o mfunu muna zingu kiandi. Kana una vo Noa wasala e salu kia tunga e nzaza mu tezo kia 40 yovo 50 ma mvu, wasikila ye kwikizi muna Yave. Noa wakwamanana songa e kwikizi muna 350 za mvu mialandila Kizalu. (Etuku 9:28) Kieleka, Noa mbandu ambote kikilu ya lukwikilu yo nlemvo!

9, 10. (a) Aweyi tulenda tanginina lukwikilu yo nlemvo wa Noa? (b) Nkia ziku olenda kala kiau avo okwamanene lemvokela nsiku mia Nzambi?

⁹ Aweyi tulenda tanginina lukwikilu lwa Noa yo nlemvo wandi? Tulenda wo vanga vava tulemvokelanga e nsiku miansongi mia Yave, vava tulembi kuyisianga mu mambu ma nza ya Satana ye vava tusianga salu kia Yave vana fulu kiantete. (Matai 6:33; Yoane 15:19) Muna kuma kia mambu mama, e nza ke ikutuzolanga ko. Kasikil’owu, wau vo tulemvokelanga e nsiku mia Nzambi mu diambu ditadidi vukana ye longo, wantu bevovanga mambu mayingi mambi mu kuma kieto muna nzila za amwangi a nsangu. (Tanga Malaki 3:17, 18.) Nze Noa, ke tuna ye wonga wa wantu ko. Tuvuminanga Yave, tutoma kunzitisanga yo venga vanga mambu mekunkendelekanga. Tuzeye wo vo Yave kaka olenda kutuvana moyo a mvu ya mvu.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Ukiyuvula: ‘Nga ikwamanana vanga oma mansongi vana meso ma Nzambi kana nkutu vo akaka bansevele? Nga ibundanga e vuvu vo Yave olenda lungisa e nsatu za esi nzo ame kana nkutu vava dikalanga diampasi?’ Avo obundidi e vuvu muna Yave yo kunlemvokela nze una Noa kavanga, olenda kala ye ziku vo Yave okulunga-lunga.—Filipi 4:6, 7.

11. Nkia mpasi banuananga zau Daniele ye akundi andi tatu vava bakala kuna Babele? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

¹¹ Nkia mpasi kanuananga zau o Daniele? Daniele wanatwa muna kinkole kuna Babele, mbanza yazala ye nzambi zaluvunu ye mavangu ma mpandu. O nkangu a mbanza yayi ke bazolanga Ayuda ko. Babavezanga kumosi yo Yave wa Nzambi au. (Nkunga 137:1, 3) Ediadi diakendelekanga kikilu Daniele ye Ayuda ankaka ana bazolanga Yave. Vana ntandu, wantu ayingi basianga e sungididi muna Daniele ye akundi andi tatu, Kananiya, Misaele yo Azariya kadi balongwanga kimana basadila kuna lumbu lwa ntinu a Babele. Diavavanga vo badia madia ma ntinu makala ye lekwa ina Yave kakanikina nkangu  andi vo ke bafwete yo dia ko. Kansi, Daniele ‘kayisafula ko muna madia ma ntinu.’—Daniele 1:5-8, 14-17.

12. (a) Nkia mpil’a muntu kakala o Daniele? (b) Aweyi Yave kabadikilanga Daniele?

¹² Daniele wanuana mpe ye diambu diankaka dina diamonekanga kuna lubantiku vo ke diampasi ko. Wau vo nkwa ngangu kakala, o ntinu wamvana malau mayingi. (Daniele 1:19, 20) Kana una vo i wau, Daniele kakituka nkwa lulendo ko ngatu yindula vo e ngindu zandi zau kaka zakalanga zambote. Wakwamanana songa lulembamu ye lusakalalu. Wavovanga vo Yave wansadisanga muna konso diambu kavanganga. (Daniele 2:30) Yindul’edi: Yave wayika Daniele kumosi yo Noa yo Yobi muna wantu basonga mbandu ambote ina tufwete landa. Muna kolo kiakina, Noa yo Yobi bayifwila kala, basadila Yave ye kwikizi kiawonso muna zingu kiau. Kansi Daniele toko kakala. Yave vuvu kikilu kakala kiau muna Daniele. E vuvu kiaki ke kiampavala ko, kadi Daniele wasikila ye kwikizi yo lemvokela Nzambi muna zingu kiandi kiawonso. Vava Daniele kakala ye tezo kia 100 mvu, mbasi a Yave wamvovesa kuna ngemba zawonso vo: “E Daniele wa muntu otomene zolwa.”—Daniele 10:11.

13. Ekuma Yave kasadisila Daniele mu kituka mfumu?

¹³ Muna lusadisu lwa Yave, Daniele wakituka mfumu. Entete muna Kintinu kia Babele, i bosi muna Kintinu kia Madai-Parasi. (Daniele 1:21; 6:1, 2) Nanga Yave wakana vo Daniele kakituka mfumu kimana kasadisa nkangu andi, nze una wavanga Yosefe kuna Engipito, Esete yo Modekai kuna Parasa. * (Tala e mvovo vana yand’a lukaya.) (Daniele 2:48) Se yindula una Yezekele ye Ayuda akaka bakala muna kinkole bamona vava Yave kasadila Daniele mu kubasadisa! Ka lukatikisu ko vo ediadi diabakasakesa kikilu.

14, 15. (a) Aweyi e zingu kieto kifwananene ye kina kia Daniele? (b) Adieyi mase balenda longoka muna mbandu a mase ma Daniele?

¹⁴ Aweyi tulenda tanginina lukwikilu lwa Daniele yo nlemvo wandi? E nza tuzingilanga yazala ye mavangu ma zumba ye nsambila zaluvunu. Wantu ayingi bevukumunuanga kwa Babele Anene, ina vo, i kintwadi kia nsambila zawonso zaluvunu ova  nza. Nkand’a Nzambi uyikilanga Babele vo “fulu kia nkuya.” (Lusengomono 18:2) Kansi, oyeto tuna nze minduti a nzila mu nza yayi. Muna kuma kiaki, o wantu bekutumwenanga vo twaswaswana. Ediadi dilenda kubafila mu kutumenga. (Maku 13:13) Nze Daniele, diambote twafinamanga Yave wa Nzambi eto. Avo tukala alembami yo bunda e vuvu muna Yave yo kunlemvokela, yeto mpe tutondakana kwa yandi.—Kangai 2:7.

¹⁵ Mase balenda longoka mayingi muna mbandu a mase ma Daniele. Vava Daniele kakala nleke kuna Yuda, ayingi bavanganga oma mambi. Kana una vo i wau, Daniele wayima o zola muna Yave. Nga ku kinsalukisa diavangamena? Ve. Nanga mase mandi banlonga oma ma Yave. (Ngana 22:6) E nkumbu a Daniele eyi ina ye nsasa vo “Nzambi i Mfundisi Ame,” isonganga vo mase mandi Yave bazolanga. (Daniele 1:6) Mase, nufwete kalanga yo luzindalalu vava nulonganga wan’eno oma ma Yave. Ke nuyoyi ko. (Efeso 6:4) Nusambanga entwadi yo wan’eno. Nusambanga mu kuma kiau. Nuvanga mawonso nulenda mu longa wan’eno bazola mana Yave kebadikilanga vo mansongi. Avo nuvangidi wo, Yave okunusambula.—Nkunga 37:5.

16, 17. Nkia mpasi kanuana zau o Yobi muna zingu kiandi?

¹⁶ Nkia mpasi kanuana zau o Yobi? Yobi mpasi zayingi kanuana zau muna zingu kiandi. Kuna lubantiku, Yobi i ‘wasunda o nene muna wantu awonso kuna Este.’ (Yobi 1:3) Yobi mavua mayingi kakala mau, watoma zayakana yo zitiswa kwa wantu. (Yobi 29:7-16) Kana una vo i wau, Yobi kayibadikilanga ko vo osundidi akaka ngatu yindula vo kavuanga Nzambi mfunu ko. Tuna ye ziku kia diambu diadi kadi Yave wanyikila vo “ntaudi ame” yo vova mu kuma kiandi vo: “Nkwa ziku yo unsongi, wa mumpumina Nzambi, kavengomokanga muna bi.”—Yobi 1:8.

¹⁷ Kuna kwalanda, e zingu kia Yobi kiasoba emvimba. Wavidisa yawonso kakala yau. Yobi wakendalala kikilu yo zola vo kafwa kwandi. O unu, tuzeye wo vo Satana wantwasila e mpasi zazi. Satana wavova vo Yobi wasadilanga Yave mu kuma kia mavua kakala mau. (Tanga Yobi 1:9, 10.) Ediadi ke diayangidika Yave ko. Adieyi kavanga mu songa vo Satana nkwa luvunu? Wavana Yobi e lau dia songa kwikizi kiandi muna Nzambi yo songa vo mu zola kansadilanga.

18. (a) Adieyi dikusivikisanga mu kuma kia Yobi? (b) Adieyi tulongokele mu kuma kia Yave muna mpila ina kakadila yo Yobi?

¹⁸ Satana nkumbu miayingi katonta Yobi. Wamfila mu yindula vo e mpasi kamonanga kwa Nzambi zatukanga. (Yobi 1:13-21) I bosi, wantu tatu ana bakiyikila vo akundi a Yobi bayantika vova mambu mambi mu kuma kia Yobi. Bavova vo Yobi muntu ambi ye Nzambi wantumbanga. (Yobi 2:11; 22:1, 5-10) Muna mawonso mama, Yobi wasikila ye kwikizi muna Yave. Dialudi vo ezak’e ntangwa Yobi wavovanga mambu malembi songa. (Yobi 6:1-3) Kansi, Yave wabakula vo Yobi wavovanga mambu mama mu kuma kia mpasi yo lukendalalu. Yave wamona vo Yobi kambembola ko. Kana una vo i wau, Satana wakwamanana mwesa Yobi e mpasi. Vava e ntonta zazi zafokoka, Yave wavana Yobi lutila ina kateka kala yau yo kunzingisa diaka 140 ma mvu. (Yakobo 5:11) Muna kolo kiaki  mpe, Yobi wakwamanana sadila Yave ye nsi a ntima wawonso. Aweyi tuzayidi wo? Tuzeye wo kadi e sono kia Yezekele 14:14 kina vo i sono kiasina kia longi dieto, kiasonekwa una vavioka mafunda ma mvu vava Yobi kafwa.

19, 20. (a) Aweyi tulenda tanginina lukwikilu lwa Yobi yo nlemvo wandi? (b) Aweyi tulenda songela e ngemba kwa akaka nze una Yave kevanganga?

¹⁹ Aweyi tulenda tanginina lukwikilu lwa Yobi yo nlemvo wandi? Kiakala nkia mpil’a zingu tuna kiau, tuzolele sia Yave vana fulu kiantete muna zingu kieto. Tufwete kumbund’e vuvu yo kunlemvokela ye nsi a ntima wawonso. Tuvuidi kuma yayingi ya vanga wo lutila nkutu ina Yobi kakala yau. Yindula mana tuzeye o unu. Mayingi tuzeye mu kuma kia Satana ye ndekwa kesadilanga. (2 Korinto 2:11) O Nkand’a Nzambi, musungula o nkand’a Yobi, ukutuzayisanga e kuma Nzambi keyambulwilanga e mpasi. Muna lusadisu lwa ungunza wa Daniele, tuzeye wo vo Kintinu kia Nzambi luyalu lwakieleka, luna muna wisa kia Yesu Kristu. (Daniele 7:13, 14) Tuzeye wo vo ke kolo ko e Kintinu kia Nzambi kiyala e nza yawonso yo fokola e mpasi.

²⁰ Lusansu lwa Yobi lukutulonganga mpe o mfunu wa songa e ngemba kwa mpangi zeto vava bekalanga mu mpasi. Nze Yobi, e mpangi zazi balenda vova mambu malembi songa. (Kimpovi 7:7) Kansi, ke tufwete kala ye ngindu zambi ko muna yau ngatu yindula vo diambu diambi bavanga. Diambote twayisianga vana fulu kiau. Avo tuvangidi wo, tutanginina Yave wa Se dieto, una vo nkwa zola ye nkenda.—Nkunga 103:8.

21. Adieyi e mvovo mia 1 Petelo 5:10 mikutusungamesanga mu kuma kia lusansu lwa Noa, Daniele yo Yobi?

²¹ Noa, Daniele yo Yobi mu kolo yaswaswana bazinga, e mpil’a zingu kiau mpe kiaswaswana kiakala. Kana una vo i wau, yau awonso bazizidila e mambu mampasi bawanana mau. Lusansu lwau lukutusungamesanga dina Petelo kavova: “Avo numwene mpasi mu kolo kiandwelo, o Nzambi a nsambu zawonso . . . yandi kibeni okunukubika. Okunusikidisa, okunukumika yo toma kunusiamisa.”—1 Petelo 5:10.

22. Adieyi tulongoka muna longi dilanda?

²² E mvovo mia 1 Petelo 5:10 mialudi mpe kwa nkangu a Nzambi o unu. Yave okutusianga nsilu vo osadisa selo yandi kimana basikila yo kumama muna mwanda. Yeto awonso tuzolanga vo Yave katukumika. Tuzolele sikila ye kwikizi muna yandi. Ekiaki i kuma tuzolele tanginina lukwikilu yo nlemvo wa Noa, Daniele yo Yobi. Muna longi dilanda, tulongoka vo wantu awaya basikila ye kwikizi muna Yave kadi batoma kunzaya. Elo, “babakula mawonso” mana Yave kazola vo bavanga. (Ngana 28:5) Yeto mpe tulenda vanga diau dimosi.