1, 2. (a) Aweyi longo lwayantikila? (b) Adieyi yakala yo nkento antete bafwana zaya mu kuma kia longo? (Tala fwaniswa va ntandu.)

O SOMPA ke diambu diambi ko. Kansi, aweyi longo lwayantikila? Adieyi i kani dia longo? O zaya e mvutu za yuvu yayi dikutusadisa mu kala ye ngindu zasikila mu kuma kia longo ye nsambu lutwasanga. Nzambi wavanga Adami wa muntu antete yo kumvovesa vo kavana nkumbu kwa bulu yawonso. Adami wamona vo e bulu yawonso koko ye nkento bakala, kansi kuna kwa “yakala, ke vansolokela nsadisi wa nkw’andi ko.” Muna kuma kiaki, Nzambi walekesa Adami wosola kia tulu, wabonga luvati lwa mpati zandi yo vanga o nkento. Yave watwasa nkento kwa Adami, wakituka se nkaz’andi. (Tanga Etuku 2:20-24.) Nze una tumwene, longo i lukau lwa Yave.

² Vioka mvu miayingi, Yesu wavutukila dina Yave kavova muna mpatu a Edene oku vo: “O yakala osisa se diandi yo ngudi andi yo laminina nkaz’andi, yau wole bekala se nitu mosi.” (Matai 19:4, 5) Wau vo Yave wabonga luvati lwa  Adami mu vanga o nkento antete, akazi awaya babakula vo yau nzole bakitukidi se nitu mosi. Yave ke zolanga ko vo yakala yo nkento bavonda longo yovo sompa akento ayingi.

3. Adieyi i kani diantete diasikidisilwa o longo?

³ Adami kiese kiayingi kamona vava kavewa o nkento ona kayikila mu nkumbu a Eva. Nsadisi andi kakala. Adami yo Eva kumosi badi mwena kiese kadi yakala yo nkento bakala. (Etuku 2:18) E kani diantete diasikidisilwa e longo i zadisa o ntoto. (Etuku 1:28) Wan’amakala ye wan’amakento badi zola mase mau. Kansi, kuna kulanda, badi sisa mase mau mu sompa yo wuta wana. O wantu badi zadisa e nza yawonso yo kitula yo se paradiso.

4. Adieyi diabwila longo lwantete?

⁴ E longo lwantete lwafwasakana vava Adami yo Eva bakolamena Yave. “O niok’ankulu,” i sia vo, Satana wa Nkadi ampemba, wavuna Eva yo kumvovesa vo avo odidi e bundu kia “nti a zayila wete yo bi,” ovua zaya wasikila. Satana wavova vo avo Eva odidi e bundu kia nti, okala yo nswa wa baka e nzengo mu kuma kia dina diambote ye dina diambi. Wau vo Adami i ntu muna longo, Eva kazitisa Adami ko vava kabaka e nzengo za dia e bundu lembi dio zayisa ntete kwa Adami. Adami wakolamena Nzambi yo dia e bundu kavewa kwa nkaz’andi.—Lusengomono 12:9; Etuku 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Adieyi tulenda longoka muna mvutu zina Adami yo Eva bavana kwa Yave?

⁵ Vava Yave kabayuvula, Adami wavana e ngielele kwa nkaz’andi. Wavova vo: “O nkento wampana kakala yame, i yandi umpene kio, eki kia nti, ndidi.” Eva wavana e ngielele kwa nioka, wavova vo nioka i wamvuna. (Etuku 3:12, 13) Dina Adami yo Eva bavova mu vava e ndungidi mu kuma kia ukolami wau, ke diakala mu nzila ko. Muna kuma kiaki, Yave wabatumba. Kansi, e nona kiau lulukisu kwa yeto. Muna kala ye longo lwakiese, nkento yo yakala bafwete lemvokelanga Yave yo tambulwila konso mbi bavangidi.

6. Aweyi olenda sasidila e sono kia Etuku 3:15?

⁶ Kana una vo Satana wafwasa e zingu muna Edene, Yave wavanga nkubika yankaka kimana wantu bakala ye vuvu kia kusentu. E vuvu kiaki kina muna ungunza wantete wa Nkand’a Nzambi. (Tanga Etuku 3:15.) O ungunza wau usonganga vo Satana ofwaswa kwa “mbongo” a “nkento.” Ulolo wa vangwa ya mianda bena vo asongi ana besadilanga kuna zulu, ngwizani ambote bena yau yo Nzambi. Yau awonso bena nze nkento kuna kwa Yave. Yave wadi tuma mosi muna vangwa yayi ya mianda mu fwasa Nkadi ampemba. E mbongo yadi ziula e nzila kimana awana besonga o  lemvo bavua e mpil’a zingu kina akazi antete bavidisa. Awana besonga lemvo bekala ye lau dia zinga yakwele mvu ova ntoto nze una Yave kakana.—Yoane 3:16.

7. (a) Adieyi dibwilanga longo tuka ukolami wa Adami yo Eva? (b) Adieyi Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia yakala yo nkento?

⁷ O ukolami wa Adami yo Eva wafwasa longo lwau kumosi ye tongo twankaka twalanda. Kasikil’owu, Eva ye akento ankaka mpasi zayingi badi mona muna wuta wana. Akento nsatu zayingi badi kala zau za akazi au. Kansi, akala badi yala akazi au yo kubamwesa nkutu mpasi nze una tumonanga o unu. (Etuku 3:16) Yave ozolanga vo akala bazolanga akazi au. Akento basakalelanga akazi au. (Efeso 5:33) Vava akazi bena vo Akristu besalanga kumosi, dikubasadisanga mu venga ntantani zayingi.

8. Aweyi wakala longo tuka muna lumbu ya Adami yamuna Kizalu?

⁸ Vitila Adami yo Eva bafwa, bawuta wana. (Etuku 5:4) O mwan’au antete, i Kaini ona wasompana yo nleke andi. O Lameke wa mbongo a Kaini, i muntu antete oyikwanga muna Nkand’a Nzambi ona wakala ye akento wole. (Etuku 4:17, 19) Tuka muna lumbu ya Adami ye muna lumbu ya Noa, wantu akete kaka basambilanga Yave. Akaka muna wantu awaya, i Abele, Kanoke, Noa ye esi nzo andi. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Muna lumbu ya Noa, o wan’a Nzambi bamwene wan’amakento a wantu vo miote: bayibongele akazi mun’awonso basolele. E mbasi ke bavangwa ko kimana basompa. E mbasi zazi ye ankento bawuta yimpumbulu ye mabamba ngolo ma wana bayikilwanga vo Anefili. Muna kolo kiakina, ‘o bi wa muntu wawokela ova nza, ye konso mona-mona kia ngindu za ntima kibi kaka, e lumbu yawonso.’—Etuku 6:1-5.

9. Adieyi Yave kavanga kwa wantu ambi muna lumbu ya Noa? Adieyi tulenda longoka mu dina diavangama muna kolo kiakina?

⁹ Yave wavova vo otwasa kizalu kiampwena ova nza mu fwasa wantu awonso ambi. “Noa wa nteleki a ndungidi,” wazayisa wantu awaya mu kuma kia ngiz’a Kizalu. (2 Petelo 2:5) Kansi, ke bawila Noa ko kadi mambu ma zingu kia lumbu ke lumbu batokanenanga kumosi yo sompa. Yesu watezanesa e lumbu ya Noa ye lumbu yeto. (Tanga Matai 24:37-39.) O unu, wantu ayingi ke betambulwilanga ko e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi tusamunanga. Tusamunanga e nsangu zazi vitila e nza yayi yambi yafwaswa. Adieyi tulenda longoka mu dina diavangama muna Kizalu. Ke tufwete yambula ko vo e mambu nze sompa yo wuta wana masunda o mfunu muna zingu kieto yo kutufila mu vilakana vo e lumbu kia Yave kifinamene.

10. (a) Nkia vangu diakituka se zingu kia lumbu ke lumbu mu fu yayingi ya kisi nsi? (b) Aweyi Abarayama yo Sara basongela mbandu ambote muna longo lwau?

¹⁰ Noa nkento mosi kaka kasompa. Wan’andi tatu mpe ke basompa akento wole ko. Kansi, kuna nim’a Kizalu, wantu ayingi basompa akento wole yovo lutila. Mu fu  yayingi ya kisi nsi, o tá zumba diakituka se vangu dia lumbu ke lumbu. Diakasakeswanga nkutu muna mabundu. Vava Abarayama yo Sara bayenda kuna Kana, vamosi bazinganga ye minta-zumba ana ke bazitisanga longo ko. Yave wafwasa mbanz’a Sodomo yo Ngomora wau vo nkangu a mbanza zazi bayivananga mu mavangu ma zumba. Abarayama waswaswana kakala yo wantu awaya. Wasadilanga wisa kiandi mu mpila yambote. Sara mbandu ambote kasisa ya nkento ansakaladi. (Tanga 1 Petelo 3:3-6.) Abarayama wasikidisa vo Isaki kasompa nkento ona wasambilanga Yave. Isaki diau dimosi kavanga kwa mwan’andi Yakobo. Wan’a Yakobo bakituka se akulu a makanda 12 ma Isaele.

11. Aweyi Nsiku a Mose wataninanga Aneyisaele?

¹¹ Kuna kwalanda, Yave wakanga e kangu ye zula kia Isaele. Wabavana Nsiku a Mose una wasadisanga yakala yo nkento mu kwamanana sambila Yave. Kasikil’owu, mwakala ye nsiku wavovelanga oma ma longo kumosi ye fu kia sompa akento ayingi. Aneyisaele ke bayambulwanga ko vo basompana ye awana basambilanga nzambi zaluvunu. (Tanga Nsiku 7:3, 4.) Vava vabwanga ntantani muna longo, akazi bavavanga lusadisu lwa akuluntu. O Nsiku wavovelanga mpe oma ma kondwa kwikizi, kimpala yovo lukatikisu muna nkaz’andi. O vonda longo nswa diavaninwanga, kansi, vakala ye nsiku wataninanga yakala yovo nkento muna diambu diadi. Kasikil’owu, yakala olenda vambana yo nkento andi avo osolwele ‘diambu diambi’ muna yandi. (Nsiku 24:1) Nkand’a Nzambi ke usasilanga ko kana nkia diambu diambi diamonekanga muna nkento, kansi, yakala kayambulwanga ko vo kavambana yo nkaz’andi mu mambu makete-kete.—Fuka 19:18.

12, 13. (a) Aweyi akala akaka bakadilanga ye akazi au muna lumbu ya Malaki? (b) O unu, avo Nkristu otele zumba yo nkaz’angani, nkia mfwilu dilenda kuntwasila?

¹² Muna lumbu ya Malaki wa ngunza, akala ayingi Ayuda bavambananga ye akazi au mu konso diambu. Wantu awaya bavambananga ye akazi au kimana basompa wana ndumba yovo akento ana ke basambilanga Yave ko. Muna lumbu ya Yesu, akala Ayuda bavambananga mpe ye akento au “muna konso diambu.” (Matai 19:3) Yave wa Nzambi wamenganga kikilu e fu kiaki kia vonda o longo, ke kiakala ngwizani ko ye nsiku.—Tanga Malaki 2:13-16.

¹³ O unu, o kondwa kwikizi muna longo ke kutondakananga ko vana vena nkangu a Yave. Diatutu kikilu dikalanga. Yindula vo Nkristu wasompa otele zumba yo vonda longo kimana kasompa muntu ankaka. Avo muntu ndioyo kavilukidi o ntima ko, kafwete vaikiswa mu nkutakani kimana e nkutakani yakwamanana kala yavelela. (1 Korinto 5:11-13) O muntu ndioyo kafwete ‘songa mavangu ma luviluku lwa ntima’ vitila kavutuka muna nkutakani. (Luka 3:8; 2 Korinto 2:5-10) Ke vena ntangwa yasikidiswa ko ina muntu ndioyo kafwete vanga mu vutuka muna nkutakani. Muna kuma kiaki, valenda vioka mvu mosi  yovo lutila kimana muntu ndioyo kasonga vo ovilukidi kikilu o ntima yo vutuka diaka muna nkutakani. Kana nkutu vo ovilukidi o ntima, divava vo ‘katelama vana kunda kia lufundisu kia Nzambi.’ —Roma 14:10-12; tala Eyingidilu dia 15 Novemba, 1979, lukaya lwa 31-32.

14. Aweyi o Nsiku a Mose wasadisila nkangu a Nzambi kuna nz’ankulu?

¹⁴ Aneyisaele ku nsi a Nsiku a Mose bakala vioka 1500 za mvu. E Nsiku wasadisa nkangu a Nzambi mu mpila zayingi. Kasikil’owu, wavana nkangu nkanikinu miabasadisanga mu singika e ntantani muna nzo. E nkanikinu miami miabasadisanga mu lemvokela Nzambi yamuna ngiz’a Masia. (Ngalatia 3:23, 24) Vava Yesu kafwa, o Nsiku wafokoka. Nzambi wavanga nkubika yankaka. (Ayibere 8:6) Muna kuma kiaki, mambu mankaka mana mayambulwilwanga muna Nsiku a Mose, Akristu ke bevanganga mo diaka ko.

15. (a) Nkia nsiku Akristu bafwete landanga mu kuma kia longo? (b) Nkia mambu kafwete teka fimpa o Nkristu vitila kabaka e nzengo za vonda longo?

¹⁵ Lumbu kimosi, Afarisi bayuvula Yesu kiuvu mu kuma kia longo. Yesu wabavovesa vo muna Nsiku a Mose, Nzambi wayambulanga vo Aneyisaele bavonda o longo kana una vo ke diau ko kasikidisa tuka kuna lubantiku. E mvutu za Yesu zasonga vo dina Yave kakana tuka kuna lubantiku mu kuma kia longo, i diau bafwete landanga Akristu. (1 Timoteo 3:2, 12) Wau vo “nitu mosi,” divavanga vo akazi basikila muna longo lwau. O zola kwau muna Nzambi ye kwa muntu yo nkwandi kukubasadisanga mu kala kintwadi. Ona ovambana yo nkaz’andi avo ke mu diambu dia zumba ko, kafwete sompa diaka ko. (Matai 19:9) Yakala yovo nkento olenda baka e nzengo za loloka nkaz’andi ona otele zumba, avo ovilukidi o ntima. I diau diavangama vava Osea wa ngunza kaloloka nkento andi Ngome ona watá zumba ye vava Yave kaloloka Aneyisaele ana baviluka o ntima. (Osea 3:1-5) Vana ntandu, avo muntu obakwidi vo nkaz’andi zumba katele, muntu ndioyo obakidi e nzengo za vukana yo nkaz’andi, disongele vo ololokele nkaz’andi ona otele zumba. Ke vena diaka kuma ko muna vonda longo mun’owu wa Nkand’a Nzambi.

16. Adieyi Yesu kavova mu kuma kia kimpumpa?

¹⁶ Yesu wavova vo kuna kwa Akristu akieleka, e zumba i vangu dimosi kaka dilenda kubafila mu vonda longo. I bosi, wayika awana “bavewa lukau” lwa zinga nze ampumpa. Yesu wavova vo: “Ona olenda wo vanga, yambula kavanga wo.” Ayingi besolanga e zingu kia kimpumpa kadi bazolele sadila Yave kondwa nkakalakani. Wantu awaya bafwete sanisinwanga mu kuma kia nzengo babaka.

17. Adieyi dilenda sadisa Nkristu mu baka e nzengo za sompa yovo lembi sompa?

¹⁷ Adieyi dilenda sadisa muntu mu baka e nzengo za sompa yovo lembi sompa? O muntu kafwete vava zaya kana vo lukau lwa kimpumpa kena lwau. Paulu wa ntumwa wasanisina kimpumpa. Kansi, wavova mpe vo: “Muna kuma kia zumba iwokele, konso yakala yambula kakala yo nkento andi ye konso nkento mpe yambula kakala yo yakala diandi.” Paulu  wakudikila vo: “Avo ke bena ye volo ko, yambula basompa, kadi o sompa kusundidi o wete ke mu lakukw’o moyo ko.” Muna kuma kiaki, o muntu olenda baka e nzengo za sompa mu venga e fu kia kuyifisa kiyakala yovo kikento (Masturbação) yovo tá zumba mu kuma kia nsatu zangolo za vukana. Kansi, ampumpa bafwete kuyifimpa kana vo balweke kikilu mu ntela ya sompa. Paulu wavova vo: “Avo muntu obenze vo ovanganga owu walembi songa muna kimpumpa, avo wakola kwandi, ozevo owu difwete vangamena: Yambula kavanga dina kazolele; kasumukini ko. Yambula basompa.” (1 Korinto 7:2, 9, 36; 1 Timoteo 4:1-3) O muntu kafwete kasakeswa ko vo kasompa kaka mu kuma kia nsatu zangolo za vukana kena zau zina wantu ayingi bekalanga zau muna kileke. Muntu ndioyo nanga kena kikilu wakubama ko mu lungisa mana mevavuanga muna longo.

18, 19. (a) O Nkristu nani kafwete sompana yandi? (b) Adieyi tubadika muna longi dilanda?

¹⁸ O Nkristu kafwete sompana kaka ye yakala yovo nkento wavubwa ona ozolanga Yave ye nsi a ntim’andi yawonso. Bafwete mpe songananga e nzola yakieleka kadi bazolele zinga entwadi. Yave okubasambula kadi balemvokele o nkanikinu wa sompela “muna mfumu kaka.” (1 Korinto 7:39) Longo lwau lusikila avo bakwamanene lemvokela malongi ma Nkand’a Nzambi.

¹⁹ O unu, mu “lumbu yambaninu” tuzingilanga, wantu ayingi bakondelo e fu ivavuanga mu kala ye longo lwakiese. (2 Timoteo 3:1-5) Muna longi dilanda, tubadika nkanikinu miamfunu mia Nkand’a Nzambi milenda sadisa Akristu mu kala ye longo lwasikila ye lwakiese kana una vo benwananga ye mpasi zayingi. Ediadi dikubasadisa mu kwamanana kangalela muna nzila ifilanga ku moyo a mvu ya mvu.—Matai 7:13, 14.