1, 2. Adieyi wantu bemonanga mu kuma kia Mbangi za Yave?

WANTU ayingi bemonanga vo Mbangi za Yave baswaswana kikilu ye wantu ankaka. Kasikil’owu, nsoneki mosi una ye nkumbu Anton Gill wasanisina e fu ina Mbangi za Yave basonga muna luyalu lwa Hitler kuna Alemanha. Wasoneka vo: “Mbangi za Yave basiwa kitantu muna luyalu lwa Hitler. . . . Muna mvu wa 1939, tezo kia 6.000 ma Mbangi za Yave bafilwa muna fulu yasadisilwanga salu yangolo.” Wakudikila vo kana una vo Mbangi za Yave mpasi zayingi bamweswa, bazayakana vo akwa ziku, alembami kana nkutu vava babangikwanga, akwa kwikizi muna Nzambi au yo zingila mu kintwadi.

² Ke mvu miayingi ko miviokele, o nkangu kuna África do Sul wamona mpe diambu diaswaswana kwa Mbangi za Yave. Vakala ye ntangwa ina Mbangi za Yave bena ye se kia nitu yaswaswana ke bayambulwanga ko vo balungana vamosi. Kansi, kina kia 18 kia Lumingu kia ngonde ya Desemba ya mvu wa 2011, vioka 78.000 ma Mbangi za Yave za África do Sul ye  za nsi zankaka batuka mu makanda maswaswana, balungana mu lukutakanu lwampwena vana yanzala kiampwena kia tela somba kuna mbanz’a Johannesburg. Mosi muna mfumu za yanzala kiaki wavova vo: “Yeno i wantu nulutidi songa fu yambote muna wantu awonso balungana kala va yanzala kiaki. Yeno awonso nwatoma vuata. Nutomene velelesa e fulu kiaki. Edi disundidi o mfunu, ke luna ye fu kia sia mpambula ko.”

3. Adieyi dikutuswaswanesanga ye buka yankaka?

³ Kana nkutu awana bena vo ke Mbangi za Yave ko, bemonanga kikilu vo e kintwadi kieto kia wan’a ngudi kiaswaswana. (1 Petelo 5:9) Ekuma tuswaswanene ye buka yankaka? E kuma kadi muna lusadisu lwa Nkand’a Nzambi ye mwand’avelela a Nzambi, tusianga ngolo za soba konso diambu ke diyangidikanga Yave ko. ‘Tukatulanga kiwuntu kiankulu’ yo vuata “kiwuntu kiampa.”—Kolosai 3:9, 10.

4. Adieyi tulongoka mu longi diadi? Ekuma?

⁴ Avo tukatwidi kiwuntu kiankulu, divava vo twakwamanana sia ngolo. Mu longi diadi, entete tulongoka una tulenda katulwila kiwuntu kiankulu ye kuma dinina diamfunu. Tumona vo muntu olenda vanga nsobani zampwena muna zingu kiandi, kana nkutu nkia mbi kavanganga. I bosi, tuvovela dina balenda vanga awana bena mu ludi se mvu miayingi mu kwamanana katula kiwuntu kiankulu. Ekuma tuvovela e diambu diadi? Diankenda vo akaka mun’awana basadilanga Yave bayambula kuyikeba. Bayantika yindula yo vanga mambu mana bavanganga vitila bazaya Yave. Konso muntu mu yeto kafwete sungamena lulukisu olu: “Ndiona obenze vo telama katelamene, mbula katoma tala kalembi bwa.”—1 Korinto 10:12.

5. (a) Yika nona kisonganga o mfunu wa katula e kiwuntu kiankulu. (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.) (b) Nkia mavangu mena muna kiwuntu kiankulu masonama muna Kolosai 3:5-9?

⁵ Adieyi ovanga avo omwene vo mvuatu miaku mvindu mina yo yantika tá nsudi? Okatula mio vana vau. Diau dimosi, avo tubakwidi vo mana tuvanganga ke meyangidikanga Yave ko, tufwete soba vana vau. Muna kuma kia mavangu mama mambi, Paulu wavova vo: “Nufwete katula omu yeno mawonso mama.” Yambula twabadika mamole muna mambu mama: zumba ye usafu.—Tanga Kolosai 3:5-9.

6, 7. (a) Aweyi e mvovo mia Paulu misongelanga vo ngolo divavanga mu katula kiwuntu kiankulu? (b) Nkia mpil’a zingu kakala kiau o Sakura? Adieyi diamvana o nkuma wa soba kiwuntu kiandi?

⁶ Zumba. Muna Nkand’a Nzambi, o mvovo “zumba” uyikanga muntu ona ovukananga yo yakala yovo nkento ona kakazala yandi vana meso ma luyalu ko. Paulu wavova vo Akristu bafwete ‘fwasa’ e ‘yîkwa’ yau mu diambu ditadidi zumba. Ediadi disongele vo tufwete sia ngolo za venganga zolela yambi. O vanga wo dilenda kala diampasi, kansi tulenda sunda.

 ⁷ Tulenda mona e ziku kia diambu diadi muna nona kia mpangi mosi ankento kuna Japão una ye nkumbu a Sakura. * (Tala mvovo vana yand’a lukaya.) Vava Sakura kakulanga, kinsona kamonanga yo kendalala. Muna fokola kinsona kiandi, wayantika vukana ye wantu ayingi vava kakala ye kimbuta kia mvu 15. Sakura nkumbu ntatu kakatula e vumu. Wavova vo: “Kuna lubantiku, diakiese yamwenanga dio vava yatanga e zumba, yabanzanga vo wantu mfunu bamvuanga yo toma zolwa. Kansi, ekolo yakivananga muna mavangu ma zumba, yayantika kuyimwena nze lekwa kiakondwa mfunu.” Sakura wakwamanana muna mpil’a zingu kiaki yavana kalungisa kimbuta kia 23 dia mvu. I bosi, wayantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave yo yangalela mana kalongokanga. Yave wansadisa mu yambula e zingu kia usafu yo sunda e ngindu za kuyitumba ye za kuyimwena vo kena mfunu ko. O unu, Sakura osalanga se mviti a nzila, ke monanga diaka kinsona ko. Wavova vo: “Ngina kikilu ye kiese kia zolwa kwa Yave lumbu ke lumbu.”

8. Nkia mavangu malenda fila Nzambi mu kutubadikila vo tu akwa usafu?

⁸ Usafu. Muna Nkand’a Nzambi, o mvovo usafu mayingi uyikanga ke mavangu ma zumba kaka ko. Ulenda yika mavangu nze nua fomo yovo vova mvovo miansoni. (2 Korinto 7:1; Efeso 5:3, 4) Ulenda mpe yika mambu mana wantu bevanganga kuna nsweki, nze tanga nkanda mivovelanga mavangu ma zumba yovo tala mavangu ma nsoni. E mambu mama malenda fila muntu mu fu kia usafu kia kuyifisa kiyakala yovo kikento. (Kolosai 3:5) *—Tala mvovo vana yand’a lukaya.

9. Adieyi dilenda bwa avo muntu oyimini “zinu diasaka dia vukana”?

⁹ Wantu ana bena ye fu kia tala mavangu ma zumba, beyimanga “zinu diasaka dia vukana.” Afimpi a mambu bevovanga vo e fu kia tala mavangu ma zumba kina nze muntu una ye fu kia nua malavu yovo lekwa yankolwa. Muna kuma kiaki, ke diasivi ko vo e fu kia tala mavangu ma zumba mfwilu miayingi kitwasanga. Kilenda kitula muntu nkwa nsoni-nsoni, kituka molo, lembi kala ye zingu kia nzo kiakiese, vonda longo yovo kuyivonda nkutu. Vava yakala dimosi kayambula e fu kia tala mavangu ma zumba, wavova vo wayantika diaka kuyizitisa.

10. Aweyi Ribeiro kasundila e fu kia tala mavangu ma zumba?

¹⁰ Kuna kwa wantu ayingi, diampasi kikilu dikalanga mu yambula e fu kia tala mavangu ma zumba. Kansi, balenda kwau sunda e fu kiaki. Badika nona kia Ribeiro ozingilanga kuna Brasil. Vava kakala nleke, wavaika mu nzo a mase mandi yo yantika sadila mu kompani dimosi diavangululanga papela. Ekolo kasalanga, wayantika mona zulunalu zayingi zavovelanga mavangu ma zumba. Ribeiro wavova vo: “Malembe-malembe, yakituka se mbundu a fu kia tala mavangu ma zumba. Wau vo yakivana kikilu mu vangu diadi, kiavingilanga nkutu ko vo nkento ona yazinganga yandi kavaika muna nzo kimana yatala video za mavangu ma zumba.” Lumbu kimosi kuna salu, Ribeiro watala  vana vakala e papela zivangululwa yo mona o nkanda una yo ntu a diambu Mbumba ya Zingu Kia Nzo ya Kiese. Wabaka nkanda wau yo yantika wo tanga. Mana katanga mamfila mu yantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave. Kansi, ntangwa yayingi diavava kwa Ribeiro mu yambula e fu kia tala mavangu ma zumba. Adieyi diansadisa? Wavova vo: “O samba, longoka Nkand’a Nzambi yo badika mana yalongokanga, diansadisa mu yangalela fu ya Nzambi yo wokesa zola kwame muna Yave lutila zinu yakala diau dia tala mavangu ma zumba. Muna lusadisu lwa Nkand’a Nzambi yo mwand’avelela a Nzambi, Ribeiro wasoba e zingu kiandi yo vubwa. Owau, osalanga se nkuluntu muna nkutakani.

11. Adieyi dilenda sadisa muntu mu kuyivevola muna vangu dia tala mavangu ma zumba?

¹¹ Muna kuyivevola muna mavangu ma zumba, Ribeiro mayingi kavanga ke longoka kaka Nkand’a Nzambi ko. Diavava vo katoma badika mana katanganga muna Nkand’a Nzambi yo yambula vo makota muna ntim’andi. Wasambanga kwa Yave yo kundodokela kimana kansadisa. E mambu mama masadisa Ribeiro mu wokesa zola kwandi muna Nzambi yo sunda e zinu dia tala mavangu ma zumba. Muna kuyivevola muna fu kia tala mavangu ma zumba, yeto mpe tufwete zola Yave ye nsi a ntim’eto yawonso yo menga edi diambi.—Tanga Nkunga 97:10.

12. Adieyi diasadisa Stephen mu yambula fu kia funga makasi mu nzaki yo sadila mvovo mia lutiangu?

¹² Wantu ankaka nzaki befunganga makasi yo vova e mvovo mia lutiangu kw’akaka. Avo diadi divangamene, mpasi ditwasanga kwa esi nzo awonso. Se dimosi una ye nkumbu a Stephen ozingilanga kuna Austrália, wakala ye fu kia vova mvovo mia lutiangu yo funga makasi kana nkutu mu mambu makete. Wavova vo: “Mono yo nkaz’ame nkumbu ntatu twavambana, twayantika nkutu vangisa nkanda mu vonda o longo.” I bosi, bayantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave. Stephen wasia e ngolo za sadila mana kalongokanga. Wavova vo vitila kazaya Yave, wafunganga makasi muna konso diambu dina ke dinyangidikidi ko, wakalanga nze bomba ilenda buka konso ntangwa. Kansi, e mambu masoba vava Stephen kayantika landa malongi ma Nkand’a Nzambi. Wavova vo: “E zingu kia esi nzo eto kiasoba vana vau. Muna lusadisu lwa Yave, owau ngina ye luvuvamu ye ntim’alembama.” O unu, Stephen osalanga se selo kia salu. O nkaz’andi osalanga se mviti a nzila a ngonde ke ngonde se mvu miayingi. Akuluntu muna nkutakani au bavova vo: “Stephen ke vovanga kwayingi ko, nsadi ambote ye nkwa lusakalalu.” Bavova mpe vo ke basidi kumona ko vo makasi kafungidi. Stephen ke kuyisananga ko mu mpila kasobela kiwuntu kiandi. Wavova vo: “Kiadi vua nsambu zazi ko kele vo kiatambulwila lusadisu lwa Yave ko mu soba kiwuntu kiame.”

13. O funga makasi ekuma dinina dia vonza? Nkia lulukisu tuvewanga muna Nkand’a Nzambi?

 ¹³ Nkand’a Nzambi ukutulukisanga vo twavenga makasi, mvovo mia lutiangu yo kazila akaka. (Efeso 4:31) E fu yayi ifilanga muntu mu mavangu ma nsoki. O unu, wantu ayingi ova nza beyindulanga vo o funga makasi yo kala nkwa nsoki ke diambi kwandi ko. Kansi, e fu yayi Mvangi eto ikendelekanga. Ayingi muna mpangi zeto bavanga e ngolo za soba e fu yau yo vuata kiwuntu kiampa.—Tanga Nkunga 37:8-11.

14. Nga kimpumbulu olenda kituka nlembami?

¹⁴ Mpangi mosi una ye nkumbu a Hans osalanga se nkuluntu mu nkutakani mosi kuna Áustria. O mfidi a buka kia akuluntu muna nkutakani au wavova vo: “Hans i mosi mun’ampangi ana nzeye bena vo alembami kikilu.” Kansi, entete Hans kasonganga lulembamu ko. Vava kakala nleke, wayantika nua malavu mayingi ma nkolwa yo kituka kimpumbulu. Lumbu kimosi vava kakala kuna nkolwa, wafunga kikilu makasi yo vonda makangu mandi. Hans wasiwa mu pelezo mu mvu 20. Kansi, e pelezo ke yasoba kiwuntu kiandi ko. I bosi, ngudi andi walomba kwa nkuluntu mosi vo kenda kunkingula. Kuna kwalanda, Hans wayantika longoka Nkand’a Nzambi. Wavova vo: “Diampasi kikilu diakala kwa mono mu yambula e kiwuntu kiame kiankulu. E sono ya Nkand’a Nzambi yansadisa i Yesaya 55:7; kivovanga vo: ‘Mbula kimpumbulu kasisa fu yandi’ ye 1 Korinto 6:11 kivovelanga awana babembola e zingu kiambi bakala kiau. Kivovanga vo: ‘Akaka muna yeno i wau nwakala.’ Mu mvu miayingi, Yave kuna luzindalalu lwawonso wasadila mwand’andi avelela  mu kunsadisa kimana yavuata kiwuntu kiampa.” Hans wavubwa ekolo kakala muna pelezo yo vaikiswa una kavanga mvu 17 ye ndambu muna pelezo. Wavova vo: “Ivutulanga kikilu matondo kwa Yave wau kamfwila nkenda yo kundoloka.”

15. Akieyi i fu kiankaka kia kiwuntu kiankulu? Adieyi Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia luvunu?

¹⁵ O luvunu kimosi muna fu kia kiwuntu kiankulu. Kasikil’owu, wantu ayingi bevunanga kimana balembi futa mpaku yovo mu venga e tumbu mu kuma kia mbi bavangidi. Kansi, Yave “Nzambi a ziku” yovo ludi. (Nkunga 31:5) Muna kuma kiaki, ozolele vo asambidi andi awonso ‘bavovanga e ludi,’ ke ‘luvunu ko.’ (Efeso 4:25; Kolosai 3:9) Kieleka, tufwete vovanga e ludi kana nkutu vava dikalanga diampasi mu vanga wo.—Ngana 6:16-19.

16. Nki kilenda kutusadisa mu katula kiwuntu kiankulu?

¹⁶ Ke tulendi katula kiwuntu kiankulu ko mu ngolo za yeto kibeni. Diavavanga vo Sakura, Ribeiro, Stephen yo Hans basia e ngolo mu soba kiwuntu kiau. O nkum’a Diambu dia Nzambi yo mwand’andi avelela i wabasadisa mu sunda. (Luka 11:13; Ayibere 4:12) Muna vua nkuma wau, tufwete tanganga Nkand’a Nzambi lumbu yawonso, badika mana tutanganga, lomba ngangu yo nkuma muna sambu kimana twasadila mana tulongokanga. (Yosua 1:8; Nkunga 119:97; 1 Tesalonika 5:17) Tuvuanga mpe nluta mia Diambu dia Nzambi yo mwand’avelela vava tukubikanga malongi yo lungana muna tukutakanu. (Ayibere 10:24, 25) Vana ntandu, tufwete sadilanga e sadilwa yankaka ina nkubik’a Yave kekutuvananga, nze nkanda mieto, JW Broadcasting, Lundilu dia Nkanda Muna Internete ye jw.org.—Luka 12:42.

17. Adieyi tuvovela muna longi dilanda?

¹⁷ Mavangu mayingi mambi tuvovele mana Akristu bafwete venga muna yangidika Yave. Kansi, vena ye diambu diankaka tufwete vanga. Tufwete vuata kiwuntu kiampa yo kitula kio se mpil’a zingu kieto. Muna longi dilanda, tuvovela una tulenda wo vangila.