1. Ekuma esi Babele batoma sivikila Daniele wa ngunza?

 DANIELE wa ngunza nleke kakala vava esi Babele bankanga se mbakami a vita yo natwa kuna nsi yakala kwandá ye nsi andi. Kansi, Daniele watoma sivikisa awana bankanga. Wantu awaya, ‘ndose kaka batalanga,’ i sia vo, Daniele ‘kakala ye fu ko muna nitu, mpw’ambote kakala yau’ ye mu kanda dia atinu katuka. (1 Sam. 16:7) Muna kuma kiaki, esi Babele batoma longa Daniele yo kunkitula se mosi muna wantu au a mfunu.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Aweyi Yave kabadikilanga Daniele? (Yezekele 14:14)

² Yave watoma zolanga Daniele, ke mu kuma kia mpw’andi ambote ko ngatu mu kuma kia kanda dia atinu katuka, kansi mu kuma kia mpila muntu e toko diadi kakala. Kieleka, Daniele nanga tezo kia mvu 20 kakala miau vava Yave kanyikila kumosi yo Noa yo Yobi, wantu ana batatidila kwikizi kiau muna Nzambi mu mvu miayingi. (Tuku 5:32; 6:9, 10; Yobi 42:16, 17; tanga Yezekele 14:14.) Yave wakwamanana mpe zola Daniele muna zingu kiandi kiawonso.—Dan. 10:11, 19.

3. Nkia mambu tulongoka mu longi diadi?

³ Mu longi diadi, tulongoka fu yole Daniele kasonga eyi yankitula se muntu a mfunu kwa Yave. Entete, tulongoka konso fu ye ntangwa kasonga kio. I bosi, tuvovela diambu diasadisa Daniele mu yima e fu yayi. Kuna mfoko, tubadika una yeto mpe tulenda kuntanginina. Kana una vo e longi diadi dikubikilu mu kuma kia aleke, yeto awonso tulenda longoka diambu muna mbandu a Daniele.

4. Aweyi Daniele kasongela unkabu? Yika e nona.

⁴ Akwa unkabu balenda mona wonga, kansi ke beyambulanga ko vo wonga wau wabakakidila mu vanga mambu mambote. O nleke Daniele wasonga vo nkwa unkabu kikilu kakala. Badika mambu mavangama nkumbu miole mana Daniele kasongela unkabu. Diambu diantete diavangama vioka mvu miole vava esi Babele bafwasa Yerusaleme. Nebukandesa wa ntinu a Babele walota ndozi a teke kiampwena eyi yantokanesanga. Wakanikina nkutu vo akwa ngangu awonso bavondwa muna lûmbu lwandi kumosi yo Daniele, avo ke balendele kunzayisa ko mambu kalota ye nsas’andi. (Dan. 2:3-5) Diavava vo, Daniele kavanga diambu vana vau, kadi e mioyo mia wantu ayingi mu vonza miakala. Dianu vo, Daniele ‘wayenda kuyisunzula kwa ntinu yo lomba kimana kamvana e ntangwa muna zayisa nsas’a ndozi kwa ntinu.’ (Dan. 2:16) E diambu diadi, unkabu ye lukwikilu diavavanga. Kadi ke vakala ye lusansu ko lwasonganga vo Daniele wateka sasila kala e ndozi. Walomba mpe kwa akwandi ana basobwa e nkumbu kwa esi Babele vo, Saderake, Misake yo Abedenengo vo “basamba kwa Nzambi a zulu kabafwila e nkenda mu kuma kia mbumba yayi.” (Dan. 2:18) Yave, wavana e mvutu za sambu yau. Muna lusadisu lwa mwand’a Nzambi, Daniele walenda sasila e ndozi ya Nebukandesa. O moyo a Daniele kumosi ye mioyo mia akwandi, miavuluzua.

5. Nkia diambu diankaka diavangama diavavanga vo Daniele kasonga unkabu?

⁵ Vioka kolo, vava Daniele kasengomona e nsas’a ndozi a teke kiampwena, vabwa diaka diambu diavavanga vo kasonga unkabu. Nebukandesa walota diaka ndozi yankaka yatoma kuntokanesa. Muna ndozi yayi wamona nti ampwena. Kuna unkabu wawonso, Daniele wasasila e ndozi yayi kwa ntinu yo kunzayisa vo okituka se lau yo katulwa vana kunda kiandi kia kimfumu mu fikolo. (Dan. 4:25) O ntinu wafwana badikila Daniele vo mbeni yo kumvondesa nkutu. Kansi, Daniele wasonga unkabu yo sasila e ndozi lembi katikisa.

6. Nki kiasadisa Daniele mu kala nkwa unkabu?

⁶ Nki kiasadisa Daniele mu kala nkwa unkabu muna zingu kiandi kiawonso? Vava kakala nleke, Daniele walongoka mayingi muna  mbandu a se yo ngudi andi. Kalukatikisu ko vo balemvokelanga luludiku luna Yave kavana kwa mase ma Aneyisaele vo balonganga wan’au e Nsiku mia Nzambi. (Nsi. 6:6-9) Daniele kazaya kaka mambu masina ko ma Nsiku nze Nkanikinu Kumi, kansi mpe wazaya mambu mankaka ma Nsiku nze, madia mana Aneyisaele bafwete dia ye mana ke bafwete dia ko. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniele wazaya mpe lusansu lwa nkangu a Nzambi ye mambu mavangama vava ke balemvokelanga nkanikinu mia Yave ko. (Dan. 9:10, 11) Mana Daniele kawanana mau muna zingu kiandi, mamfila mu kala ye ziku vo kiakala nkia diambu dikumbwila, Yave ye mbasi zandi za nkuma zikunsadisa.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Nkia diambu diankaka diasadisa Daniele mu kala ye unkabu? (Tala mpe e fwaniswa.)

⁷ Daniele walongokanga nkanda mia ngunza za Nzambi kumosi yo ungunza wa Yeremiya. Muna kuma kiaki, wabakula vo e kinkole kia Yuda kuna Babele kialwakanga kuna mfoko. (Dan. 9:2) Omona e ndungan’a ungunza wa Bibila, kalukatikisu ko vo diakumika e vuvu kia Daniele muna Yave. Ediadi mpe dilenda kumika awana bebundanga e vuvu kiau kiawonso kwa Nzambi mu songa unkabu. (Tezanesa ye Roma 8:31, 32, 37-39.) Vana ntandu, Daniele nkumbu miayingi kasambanga kwa Se diandi dia zulu. (Dan. 6:10) Wafunguna masumu mandi kwa Yave yo kunzayisa mawonso kamonanga. Wanlomba mpe lusadisu. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniele muntu kakala nze yeto, kawutuka ye unkabu ko. Kansi, wayima fu kiaki muna longoka, samba yo bunda e vuvu kwa Yave.

8. Aweyi tulenda songela unkabu?

⁸ Adieyi tufwete vanga muna kala ye unkabu? Mase meto balenda kutukasakesa vo twakala akwa unkabu, kansi ke balendi kutukitula akwa unkabu ko kana nkutu vo yau bena ye fu kiaki. Okala ye unkabu dina nze longoka ndekwa zampa. E mpila imosi tulenda zayila e ndekwa tuzolele longoka, i toma sia e sungididi kwa nlongi yo tanginina mbandu andi. Diau dimosi mpe, muna longoka e fu kia unkabu, tufwete toma sia sungididi kwa awana besonganga e fu kiaki yo tanginina mbandu au. Ozevo, nkia diambu tulongokele muna mbandu a Daniele? Tufwete toma zaya Diambu dia Nzambi. Tufwete kala se akundi a Yave muna mokenanga yandi nkumbu miayingi yo kunzayisa una tumonanga. Tufwete bunda e vuvu kieto kwa Yave yo kala ye ziku vo okutusadisa mu konso diambu. I bosi, avo lukwikilu lweto lutontelo, tusonga unkabu.

9. Nkia nluta tulenda baka muna songanga unkabu?

⁹ Nluta miayingi tubakanga muna songanga unkabu. Badika nona kia Ben. Muna sikola katangilanga kuna Alemanha, wantu awonso bakwikilanga mu longi dia lunungunuku, e longi dia Bibila dia sia vo e lekwa yawonso semwa yasemwa diabadikilwanga vo dialuvunu. Lumbu kimosi, Ben wavewa elau diakwenda kuna ntwala a kalasi kiawonso yo sasila e kuma kakwikilanga vo moyo semwa wasemwa. Kuna unkabu wawonso wavova mana kakwikilanga. Nkia nluta kabaka? Ben wavova vo: “Nlongi ame watoma sia sungididi yo vanga kopi za nkanda yasadila muna sasila mana ikwikilanga yo vana zo kwa konso nlongoki muna kalasi.” Adieyi akwandi a sikola bavanga? Ben wavova vo: “Ayingi muna  yau basia e sungididi yo toma kunsivika.” E nona kia Ben kisonganga vo nkumbu miayingi akwa unkabu bezitiswanga. Balenda mpe sadisa wantu ankaka bazaya Yave. Kieleka, tuna ye kuma yayingi muna yima unkabu.

10. Nki i kwikizi?

¹⁰ Muna Bibila, o mvovo wa Kiyibere “kwikizi,” yovo “walakazi,” una ye nsas’a zola kwakieleka, i sia vo, zola kuna Nzambi kesonganga kwa selo yandi. O mvovo wau usonganga mpe zola kuna selo ya Nzambi besongaziananga. (2 Sam. 9:6, 7) Ekolo ntangwa iviokanga, e kwikizi kieto kilenda toma kumama. Tala una diambu diadi diavangamena kwa Daniele.

11. Aweyi kwikizi kia Daniele kiatontelwa muna kinunu kiandi? (Tala e fwaniswa kia fukwa.)

¹¹ E kwikizi kia Daniele muna Yave kiatontwa muna zingu kiandi kiawonso. Kansi, e diambu diasunda e mpasi kabwilwa i vava kakala ye mvu 90. Muna kolo kiakina, Aparasi ye Madai bakutumuna mbanz’a Babele eyi yayalwanga kwa Dareyuse wa Ntinu. E mbanda-mbanda za Kintinu ke bazolanga Daniele ko ngatu zitisa o Nzambi kasambilanga. Muna kuma kiaki, baleka ntambu kimana Daniele kavondwa. Basoka nsiku watonta kwikizi kia Daniele muna Nzambi andi yovo kwa ntinu. Diavavanga vo Daniele kasonga kwikizi kiandi kwa Ntinu yo songa vo wakala nze wantu ankaka muna lembi samba kwa Yave mu lumbu 30. Kansi, Daniele katambulwila diambu diadi ko. Muna kuma kiaki, watubwa muna wulu dia nkosi. Kansi Yave wasenda kwikizi kia Daniele vava kamvuluza muna nua mia nkosi. (Dan. 6:12-15, 20-22) Aweyi tulenda songela kwikizi kiasikila kwa Yave nze una Daniele kavanga?

12. Aweyi Daniele kasiamisina kwikizi kiandi muna Yave?

¹² Nze una tuyikidi kala, muna songa kwikizi kwa Yave, tufwete toma kunzola. Daniele watatidila kwikizi kiandi kwa Yave muna zingu kiandi kiawonso kadi watoma zolanga Se diandi dia zulu. Ke lukatikisu ko vo, Daniele wayima zola kwaku muna badikanga e fu ya Yave yo yindulanga una kasongelanga yo. (Dan. 9:4) Daniele wayindulanga e mambu mawonso mambote mana Yave kavanga kwa yandi ye kwa nkangu andi.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Nkia diambu ditontanga e kwikizi kia aleke eto? Yika nona. (Tala mpe e foto.) (b) Nkia mvutu olenda vana avo bayuvuidi kana vo Mbangi za Yave beyikamanga e fu kia akala belekananga ye akwau akala yovo akento ye akwau akento?

 ¹³ Nze Daniele, aleke bekalanga entwadi yo wantu ana ke bezitisanga Yave ko ngatu lemvokela nkanikinu miandi. Nanga wantu awaya ke bezolanga ko awana bekwikilanga mambu maswaswana yovo bena ye ngindu zaswaswana ye zau. Akaka nkutu bevavanga vukumuna aleke eto kimana bakulula kwikizi kiau muna Yave. Tala diambu diavangama kwa toko dimosi una ye nkumbu Graeme, ona ozingilanga kuna Austrália. Wawanana ye diambu diampasi vava kakala muna sikola zanda. Lumbu kimosi, nlongi andi wayuvula kwa alongoki awonso dina balenda vanga kele vo nkundi au ubavovese vo fu kia leka yo nkwandi yakala yovo nkwandi nkento kena kiau. I bosi, o nlongi wavovesa wana kalasi awonso vo, awana balenda kunyikama benda ku sambu edi ye awana ke balendi kunyikama ko benda ku sambu diankaka. Graeme wavova vo: “Wana kalasi awonso bayenda kuna sambu diayikamanga e fu kiaki, mono kaka ye Mbangi a Yave ankaka ke twayikama fu kiaki ko.” E diambu diabwa kuna kwalanda, diatonta kikilu kwikizi kia Graeme muna Yave. Wavova vo: “Muna ola zawonso zasala, wana kalasi ankaka kumosi yo nlongi batusakanena yo kutufinga. Yavanga mawonso muna sasila mana yakwikilanga muna mpila yambote ye kuna luvuvamu, kansi ke batamba matu ko.” Aweyi Graeme kamona muna ntonta zazi? Wavova vo: “Kiayangalala bangikwa ko, kansi kiese kiayingi yamona wau yatoma sasila mana ikwikilanga yo tatidila kwikizi kiame.” c

14. Aweyi tulenda kadila ye kwikizi kiasikila muna Yave?

¹⁴ Avo tuna yo zola kwakieleka muna Yave tutatidila kwikizi kieto nze Daniele. Tulenda kala yo zola kwaku muna longokanga fu ya Yave. Kasikil’owu, tulenda yantika longoka e lekwa ina Nzambi kavanga. (Roma 1:20) Avo ozolele wokesa zola kwaku yo toma zitisa Yave, olenda tanga e longi diankufi dina yo ntu a diambu vo “Teve um Projeto?” yovo tala video. Olenda mpe tanga finkanda, A Vida—Teve um Criador? ye A Origem da Vida Cinco Perguntas Que Merecem Resposta. Tala dina mpangi mosi una ye nkumbu Ester ona ozingilanga kuna Dinamarca kavova mu kuma kia nkanda mieto. Wavova vo: “E ngindu zina muna nkanda miami zambote. E nkanda miami ke mikuzayisa mana ofwete kwikila ko, kansi misonganga mambu ye ziku kiawonso yo yambula vo ngeye kibeni wabaka nzengo.” Ben ona oyikilu kala wavova vo: “E malongi ma nkanda miami mekumikanga lukwikilu lwame. Mansonga ye ziku kiawonso vo Nzambi i Mvangi a moyo.” Kuna mfoko a tanga malongi mama, kieleka okwikila muna dina Bibila kivovanga: “E Yave wa Nzambi eto, ngeye ofwene tambula nkembo yo zitu ye ngolo, e kuma kadi ngeye wasema lekwa yawonso, muna luzolo lwaku inina yo semwa.”—Lus. 4:11. d

15. Nkia mpila yankaka tulenda kadila ye ngwizani ambote yo Yave?

¹⁵ E mpila yankaka tulenda siamisina o zola kweto muna Yave, itoma fimpa e mpila zingu kia Yesu wa Mwan’andi. Mpangi mosi ankento una ye nkumbu Samira ona ozingilanga kuna Alemanha, i diau kavanga. Wavova vo: “E mbandu a Yesu yatoma kunsadisa mu toma  zaya Yave.” Vava kakala kindende, Samira wakiyuvulanga una Yave kalenda kadila nkundi andi yo kunzola. Kansi, obakula lusansu lwa Yesu diatoma kunsadisa. Wavova diaka vo: “Yazolanga Yesu kadi nkwa ngemba kakala ye wazolanga wan’akete.” Ekolo kalongokanga mambu mayingi mu kuma kia Yesu, diansadisa mu toma zola Yave. Ekuma? Samira wavova vo: “Malembe-malembe yabakula vo Yesu otangininanga Se diandi muna mpila yalunga. Bafwanana mu mpila zayingi. Yabakula vo kimosi muna kuma Yave katumina Yesu ova ntoto, i sadisa wantu kimana batoma zaya Yave.” (Yoa. 14:9) Avo ozolele siamisa ngwizani aku yo Yave, ekuma olembi vaulwila e ntangwa muna longoka mayingi mu kuma kia Yesu? Avo ovangidi wo, osiamisa zola ye kwikizi kiaku muna Yave.

16. Nkia nluta tubakanga wau tusonganga kwikizi? (Nkunga 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Awana besonganga kwikizi kwa Yave, nkumbu miayingi bekalanga ye kikundi kiakola yo yandi. (Rute 1:14-17) Vana ntandu, awana betatidilanga kwikizi kiau muna Yave bena ye kuma kiambote mu kala ye luvuvamu lwa ntima. Ekuma? Kadi Yave osianga nsilu vo osonga kwikizi kwa awana bekunsonganga kwikizi. (Tanga Nkunga 18:25; Mika 6:8.) Yindula e lau diadi diampwena, o Mvangi wa Mpungu-ngolo una ye luzolo lwakala se nkundi eto akola. Kavena lubangamu ko ngatu mbeni, kana nkutu lufwa lulenda fwasa kikundi kiaki. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Roma 8:38, 39) Ozevo, diambote mu tanginina mbandu a Daniele yo tatidila kwikizi kieto kwa Yave.

17-18. Nkia mambu mankaka tulenda longoka muna mbandu a Daniele?

¹⁷ Mu longi diadi, fu yole kaka ya Daniele tulongokele. Kansi, vena ye mambu mayingi tulenda longoka muna yandi. Muna bonga e nona, Yave wasonga mona-meso yayingi kwa Daniele yo kunlotesa ndozi. Wamvana mpe ngangu za sasila ungunza wau. Wayingi muna ungunza wau walungana kala. Ungunza wankaka uyikanga mambu mebwa kuna sentu oma mesoba e zingu kia konso muntu.

¹⁸ Muna longi dilanda, tufimpa ungunza wole wasonekwa kwa Daniele. Otoma bakula ungunza wau, disadisa yeto awonso, kiakala aleke yovo ambuta mu baka nzengo zambote owau. Ungunza wau mpe ulenda siamisa unkabu ye kwikizi kieto kimana twakala twakubama mu ntonta zikutulwakila kuna ntwala.