1-2. Nkia mambu twalongokele muna longi diaviokele? Nkia mambu tulongoka mu longi diadi?

MUNA longi diaviokele, twalongokele malongi mamfunu mena muna nkand’a Levitiku kapu kia 19. Kasikil’owu, muna tini kia 3, Yave wavovesa Aneyisaele vo bazitisanga mase mau. Twalongokele una yeto mpe o unu tulenda sadila e longi diadi muna sadisanga mase meto nze kubasumbila lekwa bavuidi o mfunu, kubasadisa bakala ye ngwizani ambote yo Yave, kubakasakesa yo kubafiaulwisa. Muna tini kiaki mpe, Nzambi wasungamesa nkangu andi vo balundanga e Lumbu kia Vundu. Kana una vo o unu ke divavuanga ko vo twalunda e Lumbu kia Vundu, tulenda sadila nkanikinu wau muna vaulanga e ntangwa ya sia e sungididi muna mambu ma Nzambi. Muna mpila yayi, tusonga vo tuzolele kala twavauka nze una tukasakeswanga muna Levitiku 19:2 ye 1 Petelo 1:15.

² Mu longi diadi, tukwamanana longoka nkand’a Levitiku kapu kia 19. Tuzaya mambu tulenda longoka muna kapu kiaki mu kuma kia (1) songanga e nkenda kwa ampofo ye afwa matu, (2) kalanga akwa ziku muna kinkita ye (3) songanga o zola kwa akaka. Tuzolele kala twavauka kadi Nzambi wavauka. Muna kuma kiaki, yambula twazaya mana tulenda longoka muna kapu kiaki.

3-4. Landila e sono kia Levitiku 19:14, aweyi tufwete kadilanga ye afwa matu ye ampofo?

³ Tanga Levitiku 19:14. Yave wazolanga vo nkangu andi wasonganga e nkenda kwa afwa matu ye ampofo. Kasikil’owu, wavovesa Aneyisaele vo ke bafwete siba fwa matu ko. E sibu  kiaki i levola yovo vova diambu diambi mu kuma kia fwa matu. Diambu diansoki kikilu. Kadi o fwa matu kawanga ko ekolo kalevolwanga yovo vovelwa e mbi. Muna kuma kiaki, kalendanga kuyitanina ko.

⁴ Muna tini kiaki mpe kia 14, Nzambi wavovesa selo yandi vo ke bafwete ‘sia lekwa kitesesa sakuba ko vana ntwal’a mpofo.’ Nkanda mosi uyikanga e mpasi bemonanga avanguki wavova vo: “Kuna nz’ankulu, nkumbu miayingi wantu babangikanga yo sakanena avanguki.” Nanga nkwa nsoki olenda sia lekwa vana ntwal’a mpofo muna kunlweka yovo muna kunseva. Ekwe vangu diansoki! Muna vana nkanikinu wau, Yave wasadisa nkangu andi mu bakula vo bafwete songanga e nkenda kwa awana bena vo avanguki.

5. Aweyi tulenda songela e nkenda kwa afwa matu ye ampofo?

⁵ Yesu wasonganga e nkenda kwa afwa matu ye ampofo. Yindula e nsangu katwika kwa Yoane wa Mvubi: “Ampofo mu mona bena, e mbevo za malu mu diata zina, akwa wazi mu veleleswa bena, afwa-matu mu wá bena, o mafwa mu fulwa mena.” Vava bamonanga masivi mama ma Yesu, ‘o nkangu awonso basanisini Nzambi.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Akristu bazolele tanginina Yesu muna songanga e nkenda kwa avanguki. Muna kuma kiaki, tusonganga zola, nkenda ye luzindalalu kwa avanguki. Dialudi vo Yave katuvana nkuma wa vanga masivi ko. Kansi, tuna ye lau dia zayisa kwa akaka ye ampofo, kiakala mpofo muna kinitu yovo muna kimwanda e nsangu zambote mu kuma kia paradiso, mûna wantu awonso bekala yo vimpi wambote ye ngwizani ambote yo Nzambi. (Luka 4:18) E nsangu zazi zambote zisadisanga wantu ayingi mu kembelela Nzambi.

6. Aweyi o nkand’a Levitiku kapu kia 19, ukutusadisilanga mu toma bakula Nkanikinu Kumi?

⁶ E tini yankaka ya nkand’a Levitiku kapu kia 19 itoma kutusadisanga mu bakula Nkanikinu Kumi. Kasikil’owu, o nkanikiku wanana uvovanga vo: “Kuyiyi ko.” (Luv. 20:15) O muntu olenda yindula vo, nkanikinu wau kelemvokelanga wau vo okuyikebanga mu lembi  baka lekwa kiangani. Kansi, olenda yiya mu mpila zankaka.

7. Aweyi o nkiti kakululwilanga nkanikinu wanana wa lembi yiya?

⁷ O nkiti olenda kuyisana wau vo ke yiyanga lekwa kiangani ko. Kansi, aweyi kevangilanga kinkita kiandi? Landila e sono kia Levitiku 19:35, 36, Yave wavova vo: “Ke nufwete sadila tezelo ya luvunu ko muna teza o lá, zitu yovo lekwa ya nzonga. Ofwete sadila balanza za ziku, tezelo ya mazitu ya ziku, tezelo ya lekwa yayuma ya ziku ye tezelo ya lekwa ya maza-maza ya ziku.” Ozevo, o nkiti ona wasadilanga e balanza ye tezelo yaluvunu ye kani dia vunginika asumbi, muna vova e ludi, yiya kabayiyanga. E tini yankaka ya nkand’a Levitiku kapu kia 19, itoma kiesesanga e diambu diadi.

8. O mambu mesasilwanga muna Levitiku 19:11-13, aweyi masadisilanga Ayuda mu lemvokela nkanikinu wanana? O nkanikinu wau ulenda kutufila mu vanga nkia diambu?

⁸ Tanga Levitiku 19:11-13. E mvovo miantete mia sono kia Levitiku 19:11 mivovanga vo: “Ke nuyiyi ko.” E tini kia 13 kiyikanga e ngwizani ina vana vena yiya yo lembi kala nkwa ziku muna kinkita muna vova vo: “Kuvunginika nkwaku ko.” Ozevo, ovunginika o nsumbi diau dimosi kwandi yo yiya. O nkanikinu wanana wavovanga vo oyiya diambu diambi. Kansi, mambu mankaka meyikwanga muna nkand’a Levitiku kapu kia 19, masadisanga Ayuda mu bakula una badi lemvokela nkanikinu wau, i sia vo, una badi kadila akwa ziku muna mambu mawonso bavanganga. O nkanikinu wau mpe ulenda kutusadisa mu zaya una Yave kebadikilanga o kondwa kwa ziku yo yiya. Ozevo, tufwete kukiyuvulanga: ‘Vava iyindulanga e sono kia Levitiku 19:11-13, nga vena ye diambu mfwete singika muna zingu kiame, musungula muna mpila ivangilanga kinkita yovo salu kiame?’

9. Aweyi e sono kia Levitiku 19:13 kia taninanga asadi?

⁹ Vena ye diambu diankaka dina o Nkristu una vo mfumu a salu kafwete fimpa. Muna Levitiku 19:13 tutanganga vo: “Kusimbinina mfutu a nsadi ko fuku wawonso yamuna mene.” Kuna Isaele, wantu ayingi mu mpatu basadilanga. Asadi ana bafutwanga e nzimbu, kuna mfoko a konso lumbu kia salu bafutwanga. Ozevo, avo o nsadi kafutilu ko kuna mfoko a lumbu, kakalanga ye nzimbu ko muna dikila esi nzo andi muna lumbu kiakina. Yave wavova vo: “Oyandi nsukami, e zingu kiandi muna mfutu andi kina.”—Nsi. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Nkia diambu diaka tulongokele muna sono kia Levitiku 19:13?

¹⁰ O unu, asadi ayingi ku nsuk’a ngonde befutwanga, kansi ke konso lumbu ko. Kana una vo i wau, o nkanikinu wasonama muna Levitiku 19:13 wakinu o mfunu yamu lumbu yeto. Kansi, mfumu zankaka za salu bevunginikanga asadi au muna kubafuta nzimbu zakete. Kadi bazeye wo vo asadi awaya ke bena kuna benda ko ye bekwamanana muna salu kiau kana una vo nzimbu zakete kaka befutwanga. Muna vova e ludi, e mfumu zazi ‘mfutu a nsadi besimbininanga.’ O Nkristu una vo mfumu a salu kafwete kala ye ziku vo ke vunginikanga asadi andi ko. Owau, yambula twazaya diambu diankaka tulenda longoka muna nkand’a Levitiku kapu kia 19.

11-12. Nkia diambu Yesu katoma kiesesa diasonama muna Levitiku 19:17, 18?

¹¹ Nzambi ozolele vo twakadilanga yo wantu mu mpila yambote ke venga kaka kubakendeleka ko. E sono kia Levitiku 19:17, 18, (Tanga.) kitoma kiesesanga e diambu diadi. Muna sono kiaki Yave watoma kiesesa vo: “Ofwete zola o nkwaku wauna okuyizolelanga.”  O Nkristu ozolele yangidika Nzambi, kafwete lemvokela nkanikinu wau.

¹² Yesu watoma kiesesa vo o nkanikinu wasonama muna Levitiku 19:18 mfunu kikilu wina. Lumbu kimosi, Mfarisi mosi wayuvula Yesu vo: “Nkia nkanikinu wanene muna Nsiku?” Yesu wavutula vo, o “nkanikinu wanene ye wantete mpe” i zola Yave muna ntim’aku wawonso, muna moyo aku wawonso ye muna nyindu aku wawonso. I bosi, Yesu wayika e sono kia Levitiku 19:18 oku vo: “Owu wanzole ufwanane y’owu wantete, i wau wuwu: ‘Ofwete zola o nkwaku wauna okuyizolelanga.’” (Mat. 22:35-40) Vena ye mpila zayingi tulenda songela o zola kwa akaka. Tulenda longoka ezak’e mpila muna nkand’a Levitiku kapu kia 19.

13. Aweyi e sono kia Levitiku 19:18 kikutusadisilanga mu toma bakula lusansu lwa Yosefe?

¹³ Imosi muna mpila tulenda songela o zola kwa mfinangani zeto, i sadila e longi dina muna Levitiku 19:18. Muna sono kiaki, tutanganga vo: “Kulandi wan’a nkangu aku kunda ko.” Ndonga mu yeto tuzeye muntu wafunga makasi mu mvu miayingi mu kuma kia nkwandi a salu, a sikola yovo yitu kiandi. Sungamena vo e mpangi kumi za Yosefe bamfungila makasi yamu tezo kia kunkota nsoki. (Tuku 37:2-8, 25-28) Kansi, Yosefe kakadila yau mu mpila yambi ko. Vava kakala ye lau dia landa mpangi zandi e kunda, kavanga wo ko. Kabalundila makasi ko, kansi wabafwila e nkenda. Kuna kwalanda, dina kavanga ngwizani diakaka ye dina diasonama muna Levitiku 19:18.—Tuku 50:19-21.

14. Nki kisonganga vo o nkanikinu una muna Levitiku 19:18 wakinu o mfunu yamu unu?

¹⁴ O unu, Akristu ana bazolele yangidika Nzambi bafwete tangininanga e mbandu a Yosefe ona waloloka e mpangi zandi yo lembi kubafungila makasi, kana una vo mbi bamvanga. Muna sambu kia Se dieto, Yesu mpe wayika o mfunu wa lolokanga awana bekutuvanganga e mbi. (Mat. 6:9, 12) Paulo wa ntumwa mpe wavana e longi diau dimosi kwa akwandi Akristu, vava kavova vo: “Azolwa, ke nulandi kunda ko.” (Roma 12:19) Wabakasakesa mpe vo: “Nuvezananga mambu yo loloka muntu yo  nkwandi kuna mvevo, kana nkutu vo muntu obakidi nkwandi diambu.” (Kol. 3:13) E nkanikinu mia Yave ke misobanga ko. Muna kuma kiaki, o nkanikinu wasonama muna Levitiku 19:18 wakinu o mfunu yamu unu.

15. Nkia nona kilenda kutusadisa mu bakula o mfunu wa vezananga mambu yo loloka?

¹⁵ Badika e nona eki. O funga makasi yovo kendalala, kulenda tezaneswa ye mputa muna nitu. E mputa zankaka zilenda kala zafioti, zankaka zanene. Kasikil’owu, vava tuzenganga e ndunda nanga tulenda lwala muna nlembo. Tulenda mona e mpasi, kansi ke mpasi za kolo kiandá ko. Nanga vava kivioka lumbu kimosi yovo yole, kuzaya wo diaka ko vo lwala walwele. Diau dimosi mpe wantu ankaka balenda kutuvanga diambu diambi, kansi diambu diakete kwandi. Kasikil’owu, o nkundi eto olenda vova yovo vanga diambu dilenda kutukendeleka, kansi tufwete kunloloka vana vau. Kansi, avo e mputa yanene tulwele, nanga dotolo olenda yo tunga yovo kanga yo tenda. Avo okwamanene nikuna yovo tununa e mputa, diampasi dikala muna sasuka. Diankenda vo i diau mpe kalenda vanga o muntu ovangilu diambu diambi vava ketoma kendalalanga. Nanga olenda kwamanana yindula e diambu diambi kamvangilu ye una dinkendelekele. Kansi, awana belundanga makasi yau kibeni bemonanga e mpasi. Muna kuma kiaki, diambote mu lemvokelanga e longi dina muna Levitiku 19:18!

16. Landila e sono kia Levitiku 19:33, 34, aweyi Yave kazola vo Aneyisaele bakadilanga ye anzenza? Adieyi tulenda longoka?

¹⁶ Vava Yave kakanikina vo Aneyisaele bazolanga akwau, ke disongele ko vo bafwete zolanga kaka akwau Aneyisaele. Bavoveswa mpe vo bazolanga anzenza bakala vana kati kwau. E sono kia Levitiku 19:33, 34, (Tanga.) kitoma kiesesanga e diambu diadi. Diavavanga vo Aneyisaele babadikila nzenza “nga mungutukila” yo ‘kunzola’ wauna bayizolelanga. Kasikil’owu, Aneyisaele bayambulanga vo anzenza ye asukami bawonzolola muna mpatu zau. (Lev. 19:9, 10) O unu, Akristu mpe bafwete lemvokelanga o nkanikinu wau wa zola anzenza. (Luka 10:30-37) Aweyi tulenda wo vangila? O unu, mafunda ye mafunda ma wantu omu nza beyalukanga yo kwenda zingila mu nsi zankaka, akaka nkutu lukufi bezingilanga yaku. Ozevo, diamfunu kikilu kwa yeto mu songanga luzitu kwa anzenza, diakala vo akala, akento ye wan’akete.

17-18. (a) E sono kia Levitiku 19:2 ye 1 Petelo 1:15, nkia diambu ikutukasakesanga mu vanga? (b) Nkia salu kiamfunu Petelo wa ntumwa kekutukasakesanga mu vanga?

¹⁷ E sono kia Levitiku 19:2 ye 1 Petelo 1:15, ikasakesanga nkangu a Nzambi mu kala wavauka. Kansi, e tini yankaka muna nkand’a Levitiku kapu kia 19 ikutusadisanga mu zaya dina tufwete vanga mu vua dienga dia Yave. E tini yayi tufimpidi, itusadisi mu zaya mambu mambote tufwete vanga ye mambu mambi tufwete venga. * E Sono ya Kingerekia ya Kikristu isonganga vo, yamu unu Yave ozolele vo twasadila e nkanikinu miami muna zingu kieto. Kansi, Petelo wa ntumwa diambu diankaka kakudikila.

¹⁸ Osambila Yave yo sadisa akaka, mambu mamfunu kikilu. Kansi, Petelo wakasakesa Akristu mu vanga diambu diankaka diamfunu. Vitila Petelo katukasakesa mu kala twavauka muna nkal’eto yawonso, wavova vo: “Nukubika ngindu zeno mu kuma kia salu.” (1 Pet. 1:13, 15) Nkia salu kavovelanga? Petelo wavova vo Akristu akuswa bafwete ‘samuna mwawonso mana mansongi ma Ndiona wababokela.’ (1 Pet. 2:9) O unu, Akristu awonso bena ye lau diasala e salu kiaki kisundidi o mfunu, kisadisanga o wantu ke mu salu kiankaka ko. Ekwe lau diampwena tuna diau mu kala nkangu a Nzambi ana besamunanga e nsangu zambote yo longa wantu kuna vema kwawonso! (Maku 13:10) Muna kuma kiaki, vava tuvanganga mawonso muna sadila e nkanikinu mina muna nkand’a Levitiku kapu kia 19, tusonganga vo tuzolanga Nzambi ye mfinangani zeto. Tusonga mpe vo tuzolele ‘kala twavauka’ muna nkal’eto yawonso.