1. O wantu kuna nz’ankulu nkia madia batoma dianga?

 E MBOLO i madia batoma dianga o wantu kuna nz’ankulu. (Tuku 14:18; Luka 4:4) Wau vo e mbolo i madia masunda o mfunu, ezak’e ntangwa Bibila kisadilanga “mbolo” muna yika madia ma mpila zawonso. (Mat. 6:11; Mav. 20:7, nota de estudo) Yesu wasadila mpe mbolo muna masivi mole masunda o mfunu kavanga. (Mat. 16:9, 10) Dimosi muna masivi mama diasonama muna Yoane kapu kia 6. Ekolo tufimpa lusansu lwalu, tumona mambu tulenda longoka o unu.

2. Nkia ntangwa e ndonga ya wantu bavua madia o mfunu?

² Vava ntumwa za Yesu bafokola e nkangalu au wa samuna e nsangu zambote, Yesu wayenda yau muna nzaza kuna simu dia Mbu a Ngalili kimana bavunda. (Maku 6:7, 30-32; Luka 9:10) Vava balwaka vana fulu kia yau kaka muna zunga kia Betesaida, vana vau mafunda ye mafunda ma wantu balwaka vana bakala. Yesu kababembola ko. Kuna ngemba zawonso wayantika kubalonga oma ma Kintinu yo wuka mbevo. Ekolo kuma kwafwa, alongoki bayantika tokana kana e ndonga akweyi badi bakila madia. Akaka muna yau nanga madia makete kaka bakala mau. Kuna kwa akaka diavavanga vo benda muna mavata basumba madia. (Mat. 14:15; Yoa. 6:4, 5) Adieyi Yesu kavanga?

YESU WAWOKESA E MBOLO MU MPILA YASIVI

3. Adieyi Yesu kavovesa ntumwa zandi mu kuma kia ndonga bakala ye nzala? (Tala mpe fwaniswa.)

³ Yesu wavovesa ntumwa zandi vo: “Ke bendi ko; oyeno nubavana  lekwa kia dia.” (Mat. 14:16) Ediadi diampasi kikilu, kadi tezo kia 5.000 ma akala bakala. Avo tutangidi akento yo wana, nanga tezo kia 15.000 ma wantu bakala vo. (Mat. 14:21) Andere wavova vo: “Kindende kimosi kina vava, una ye mbolo tanu ye nzonzi zakete. Kansi, ekiaki nki ova vena e ndonga yayi?” (Yoa. 6:9) E mbolo zavangilwa mu mfumfu a bale asukami batoma zo dianga. E nzonzi tanu zakete nanga zasiwa o mungwa ye zayangwa zakala. Kana una vo i wau, e mbolo ye nzonzi kakala zau kindende kiokio ke zafwana ko muna dikila e ndonga.

4. Nkia mambu tulenda longoka muna Yoane 6:11-13? (Tala mpe mafoto.)

⁴ Wau vo wazola songa e fu kia zola nzenza, Yesu wavovesa nkangu vo bavuanda mu buka-buka vana matiti. (Maku 6:39, 40; tanga Yoane 6:11-13.) I bosi, Yesu wavutula matondo kwa Se diandi mu kuma kia mbolo ye mbizi za maza. Muna vanga ediadi, Yesu wasonga vo madia momo kwa Nzambi matuka. Diambote twalandanga e mbandu katusisila o Yesu muna sambanga vitila twadia, kiakala va fulu kia yeto kaka twina yovo va fulu kia ndonga. I bosi, Yesu wavovesa alongoki andi vo bakaya madia kwa nkangu. Yau awonso badia ye bayukuta. Madia mayingi masuva, o Yesu kazola ko vo mavetwa. Muna diadi, Yesu wavovesa alongoki andi vo bakutika madia mawonso masuva kimana madiwa muna lumbu kialanda. Wasisa e mbandu ambote muna mpila tufwete sadilanga mavua meto. Avo u se, nga ke diambote ko mu sadila lusansu lwalu muna longa wan’aku o mfunu wa samba, fu kia zola nzenza yo kaya?

5. Adieyi nkangu bazola vanga vava bamona masivi mana Yesu kavanga muna lumbu kiakina? Adieyi kavanga?

 ⁵ Wantu batoma sivika kadi Yesu nlongi ambote kakala ye wavanganga masivi. Ekolo bazaya wo vo Mose wasia nsilu vo Nzambi wadi kubavana ngunz’a nene, nanga bakiyuvulanga vo: ‘Nga Yesu i ngunza ona okwiza ova nza?’ (Nsi. 18:15-18) Avo i wau, diamonekanga vo nyadi ambote kekala ye wafwana vana madia kwa zula kiawonso. Ozevo, o nkangu wazola baka Yesu “kimana bantumbika se ntinu.” (Yoa. 6:14, 15) Kele vo e diadi diavangama, o Yesu wadi kuyisia muna mambu ma mbumba ya Ayuda ana bakala muna wisa kia esi Roma. Adieyi kavanga? Bibila kivovanga vo Yesu ‘okatukidi vo, wele kuna mongo.’ Kana una vo wakomekenua kwa akaka, Yesu kayikotesa mu mambu ma mbumba ko. Ekwe mbandu ambote katusisila!

6. Aweyi tulenda songela vo tuzolele tanginina e mbandu a Yesu? (Tala mpe fwaniswa.)

⁶ Dialudi vo akaka ke besinga kutulomba ko vo twawokesa e mbolo mu mpila yasivi, wuka yimbevo mu mpila yasivi ngatu vava kutukitula se ntinu yovo ayadi a nza. Kansi, balenda kutukasakesa twayisia muna mambu ma mbumba, twasola e mfumu nengadi yovo yikama o muntu ona beyindulanga vo olenda tomesa o mambu. Yesu wasonga e mbandu ambote muna diambu diadi. Kayisia muna mambu ma mbumba ko. Kuna kwalanda wavova vo: “E  Kintinu kiame ke kia nza yayi ko.” (Yoa. 17:14; 18:36) Wau vo tu Akristu, tufwete tanginina e ngindu ye mbandu a Yesu. Tuyikamanga Kintinu kia Nzambi, tusamunanga kio kwa akaka yo samba kimana kiza. (Mat. 6:10) Yambula twavutuka diaka muna lusansu lwa sivi dia mbolo kavanga o Yesu yo badika mana tulenda longoka diaka muna lusansu lwalu.

“NSAS’A SIVI DIA MBOLO”

7. Adieyi Yesu kavanga? Adieyi ntumwa zandi bavanga ye nkia diambu ke babakula ko? (Yoane 6:16-20)

⁷ Vava kamana dikila e ndonga, Yesu wayambula vo ntumwa zandi babaka e nzaza kimana bavutuka kuna Kafanau. Muna lembi yambula vo o nkangu wankitula se ntinu, okulumukini kuna mongo. (Tanga Yoane 6:16-20.) Vava ntumwa bakala muna nzaza, tembwa kiangolo kiabundumuka yo twasa mavuku mampwena. I bosi, o Yesu wele wanana yau yo kangalela vana ntandu a maza. Ovovese Petelo wa ntumwa kimana kavanga diau dimosi. (Mat. 14:22-31) Vava Yesu kakota muna nzaza, vana vau e tembwa kiafokoka. Ediadi diafila alongoki mu vova vo: “Kieleka, ngeye u Mwan’a Nzambi.” a (Mat. 14:33) Diasivi kikilu vo alongoki bavova e diambu diadi vava bamona Yesu wakangalela vana ntandu a maza, kansi ke bavova dio ko vava bamona e sivi dia mbolo. Maku wakudikila vo: “[Antumwa] basivikidi kikilu, kadi ke babakula e nsas’a sivi dia mbolo ko, e ntima miau miakangama kaka yo lembi bakula.” (Maku 6:50-52) Kieleka, ke babakula ko nkuma wa vanga masivi una Yave kavana kwa Yesu. Kuna nim’a sivi diadi, Yesu vana vau wavovela diaka e sivi dia mbolo ye watulonga diambu diankaka.

8-9. Ekuma o nkangu wayenda vavila Yesu? (Yoane 6:26, 27)

⁸ O nkangu una o Yesu kadikila, e sungididi kiau muna lungisa kaka e nsatu zau za nitu kiakala. Mu nkia mpila? Muna lumbu kialanda, bamona vo Yesu ye ntumwa zandi bayenda kwau. Muna kuma kiaki, o nkangu wakota muna nzaza zankaka zatuka kuna Tiberia yo kwenda kuna Kafanau kimana bawanana yo Yesu. (Yoa. 6:22-24) Nga luzolo lwa wá e nsangu za Kintinu lwabafila? Ve. Edi kaka bavavanga i lungisa e nsatu zau za kinitu. Aweyi tuzayidi wo?

⁹ Tala dina diabwa vava o nkangu wasolola Yesu kuna Kafanau. Yesu wabavovesa vo mu kuma kia madia bayenda kumvavila. Kana una vo ‘badia e mbolo yo yukuta,’ Yesu wabavovesa vo ‘madia momo mekuyifwila.’ I bosi wabakasakesa vo basala mu kuma kia “madia mezingila yamuna moyo a mvu ya mvu.” (Tanga Yoane 6:26, 27.) Yesu wavova vo Se diandi wadi kubavana madia mama. Vava o nkangu wawá vo vena ye madia malenda kubavana o moyo a mvu ya mvu, batoma sivika. Nkia madia malenda vana o moyo a mvu ya mvu? O nkangu una wawanga Yesu, aweyi badi mo tambulwila?

10. Adieyi o wantu bafwete vanga muna ‘vua moyo a mvu ya mvu?’

¹⁰ Ayuda awaya bazola zaya dina bafwana vanga muna tambula madia mamana. Nanga bayindula mambu mana balombwanga muna Nsiku a Mose. Kansi, Yesu wabavovesa vo: “Idiau diadi kevavanga Nzambi, nukwikila muna ndiona katuma.” (Yoa. 6:28, 29) Okwikila muna ndiona o Nzambi katuma i diau diavavuanga muna ‘vua moyo a mvu ya mvu.’ Yesu wateka kubavovesa kala e diambu diadi. (Yoa. 3:16-18, 36) Muna kolo kialanda, Yesu wavovela mpe dina tufwete vanga muna vua moyo a mvu ya mvu.—Yoa. 17:3.

11. Aweyi Ayuda basongela vo madia ma kinitu kaka basianga e sungididi? (Nkunga 78:24, 25)

 ¹¹ Ayuda awaya ke batambulwila ko vo bafwete kwikila muna Yesu. Banyuvula vo: “Nkia sinsu ovanga kimana twamona yo kwikila muna ngeye?” (Yoa. 6:30) I bosi, bavova vo akulu au muna lumbu ya Mose batambula mâna muna mpila yasivi. E mâna makala se madia mau ma lumbu ke lumbu. (Nek. 9:15; tanga Nkunga 78:24, 25.) Kieleka, yau basianga kaka e sungididi muna madia ma kinitu. Vava Yesu kabavovesa mu kuma kia “madia maludi matuka kuna zulu,” i sia vo, madia madi kubavana moyo a mvu ya mvu, nswaswani ye mâna, oyau ke bayuvula nkutu ko dina Yesu kazola vova. (Yoa. 6:32) Basianga e sungididi kiasaka muna mambu ma kinitu yo veza e ludi mu kuma kia Nzambi kina Yesu kazola kubalonga. Adieyi tulenda longoka muna lusansu lwalu?

NKIA DIAMBU DIFWETE SUNDA O MFUNU KWA YETO?

12. Aweyi Yesu kasongela e diambu difwete sunda o mfunu?

¹² Tala e diambu disundidi o mfunu tulenda longoka muna Yoane kapu kia 6. Olemvokela Nzambi yo kala ye ngwizani ambote yo yandi i diambu difwete sunda o mfunu kwa yeto. Sungamena wo vo vava katontwa kwa Satana, Yesu wasonga vo olemvokela Yave i diambu diasunda o mfunu ke madia ma nitu ko. (Mat. 4:3, 4) Muna longi diandi vana Mongo, Yesu wasonga o mfunu wakala ye ngwizani ambote yo Nzambi. (Mat. 5:3) Muna kuma kiaki, diambote twakiyuvulanga: ‘Nga e mpila inatinanga e zingu kiame isonganga vo olungisa e nsatu zame za kimwanda i diambu disundidi o mfunu ke mu lungisa e nsatu za kinitu ko?’

13. (a) Ekuma tulenda vovela vo ke diambi kwandi ko mu yangalelanga madia? (b) Nkia lulukisu tufwete lemvokela? (1 Korinto 10:6, 7, 11)

¹³ Ke diambi kwandi ko mu lomba lekwa ya kinitu muna sambu yo yangalela yo. (Luka 11:3) Bibila kivovanga vo diambote kwa muntu mu “dia yo nua yo mona e kiese muna salu kiandi kiangolo” kadi “va koko kwa Nzambi aludi ditukidi.” (Kim. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Kansi, tufwete kebanga kimana e lekwa ya kinitu yalembi kituka se diambu disundidi o mfunu muna zingu kieto. Paulu wa ntumwa watoma kiesesa e diambu diadi vava kasonekena Akristu ana bazingilanga kuna mfoko a tandu kia Ayuda. Wayika mbandu ambi basonga Aneyisaele vava bakala muna makanga kumosi ye dina bavanga vava bakala lukufi yo Mongo a Sinai. Paulu walukisa Akristu vo ‘balembi zola mambu mambi wauna oyau [Aneyisaele] bazolela mo.’ (Tanga 1 Korinto 10:6, 7, 11.) Mu kuma kia loko dia madia, Aneyisaele babadikila madia mana Yave kabavananga muna mpila yasivi se ‘lekwa kiambi.’ (Nta. 11:4-6, 31-34) Vana ntandu a sambila e teke kia mwan’a ngombe, badia, nua yo yangalala. (Luv. 32:4-6) Paulu wavova vo dina diababwila diakala se lulukisu kwa Akristu ana bazingilanga kuna mfoko a tandu kia Ayuda vitila lufwasu lwa Yerusaleme ye tempelo. Oyeto mpe, wau vo mu lumbu yambaninu a nza yayi tuzingilanga, tufwete lemvokelanga e longi diadi dia Paulu.

14. Adieyi Bibila kivovanga mu kuma kia madia muna nz’ampa?

¹⁴ Vava Yesu katuvovesa vo twalombanga “o dia kweto kwa unu” muna sambu, watulonga mpe vo twalombanga kimana luzolo lwa Nzambi lwavangama “ova ntoto nze koko zulu.” (Mat. 6:9-11) Yindula una ukala e nza muna kolo kiakina! Bibila kivovanga vo ulolo wa madia ukala ova ntoto vava  luzolo lwa Nzambi luvangama ova ntoto. E sono kia Yesaya 25:6-8 kivovanga vo muna Kintinu kia Nzambi mukala ye ulolo wa madia mambote mu kuma kia wantu. Muna Nkunga 72:16 tutanganga vo: “Vekala ye ulolo wa masa ova ntoto; yamuna nsuka za miongo. E mbongo a ntinu ivuembeta nze muna Lebanone.” Nga ovingilanga e ntangwa ina osadila masa mama muna vanga e mbolo otoma zolanga yovo madia mankaka? Vana ntandu, oyangalela mpe kuna mpatu aku a vinyu yo dia bundu yandi. (Yes. 65:21, 22) Wantu awonso ova ntoto bekala ye ulolo wa madia mambote.

15. Nkia diambu belongoka awana befuluka? (Yoane 6:35)

¹⁵ Tanga Yoane 6:35. Yindula diaka wantu ana badia mbolo ye mbizi za maza zina Yesu kawokesa mu mpila yasivi. Kana una vo ayingi ke basonga lukwikilu ko muna Yesu, nanga besinga fuluka ye owanana ye akaka muna yau. (Yoa. 5:28, 29) Belongoka e nsas’a mvovo emi mia Yesu: “Mono i madia ma moyo. Ndiona okwiza kwa mono, kefwa nkutu nzala ko.” Divava vo bakala yo lukwikilu muna kimenga kia lukûlu lwa Yesu, i sia vo, bafwete kwikila vo Yesu wavana moyo andi muna wete diau. Muna kolo kiakina, mukala ye salu kia longa mambu ma Nzambi kwa awana befuluka, nanga yo wana ana bewutuka. O sadisa akaka bakala ye ngwizani ambote yo Yave i diambu diluta kututwasila e kiese ke mu madia mambote ko mekala muna nz’ampa.

16. Nkia diambu tubadika muna longi dilanda?

¹⁶ Tubadikidi ndambu a lusansu luna muna Yoane kapu kia 6, kansi Yesu mayingi kalonga mu kuma kia “moyo a mvu ya mvu.” Diavavanga vo Ayuda basia e sungididi muna mana Yesu kavova, i diau mpe divavuanga kwa yeto o unu. Muna longi dilanda, tukwamanana badika Yoane kapu kia 6.