1-3. (a) Nkia ziku tuna kiau vo yeto mpe tulenda kala akundi a Nzambi? (b) Nkia wantu tuvovele mu longi diadi?

MUNA Nkand’a Nzambi, Abarayama nkumbu tatu keyikilwanga vo nkundi a Nzambi. (2 Tusansu 20:7; Yesaya 41:8; Yakobo 2:23) Yandi kaka oyikilwanga vo nkundi a Nzambi muna Bibila. Nga disongele vo Abarayama kaka wakala nkundi a Yave vana vena wantu awonso? Ve. Nkand’a Nzambi usonganga vo yeto awonso tulenda kweto kala ye lau diadi.

² Diambu dia Nzambi diyikanga lusansu lwa wantu ayingi akwa kwikizi ana bavuminanga Yave, basonganga lukwikilu muna yandi yo kituka akundi andi. (Tanga Nkunga 25:14.) Wantu awaya bena muna ‘tuti dianene dia mbangi’ kayika o Paulu. Yau awonso akundi a Nzambi bakala.—Ayibere 12:1.

³ Yambula twavovela atatu muna akundi a Yave beyikwanga mu Nkand’a Nzambi: (1) Rutu, wa mwisi Moabe, wakala vo nkento ansona, (2) Kizekeya wa ntinu ambote a Yuda ye (3) Maria wa ngudi a Yesu. Adieyi tulenda longoka muna mpila ina konso muntu muna yau kakitukila nkundi a Nzambi?

4, 5. Nkia nzengo kanuananga zau Rutu? Ekuma nzengo zazi zakadila zampasi? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

⁴ Naomi yo wan’andi a longo, Rutu yo Orepa, mu nkangalu wandá bakala. Basisa Moabe yo kwenda kuna Isaele. Vava bakala muna nzila, Orepa wabak’e nzengo za vutuka kuna nsi andi, Moabe. Kansi, o Naomi wabak’e nzengo za vutuka kuna Isaele ina vo i nsi andi a kingutukila. Nkia nzengo kabaka o Rutu? Nzengo zampasi zakala. Nga ovutuka kuna Moabe kuna kwazingilanga yitu yandi? Nga okwenda kuna Beteleme yo Naomi wa ngudi andi a longo?—Rutu 1:1-8, 14.

⁵ E yitu ya Rutu ku Moabe bazingilanga. Wafwana vutuka kwa yitu yandi ana badi kunlunga-lunga. Watoma zaya o nkangu, ndinga ye fu ya kisi nsi ya Moabe. Naomi kakala ye ziku ko vo Rutu olenda wana mawonso mama kuna Beteleme. Vana ntandu, Naomi wonga kakala wau kana vo olenda bakila Rutu yakala diankaka. Muna kuma kiaki, Naomi wamvovesa vo kavutuka kuna Moabe. Nze una tumwene, Orepa “wavutuka kwa nkangu andi yo kuna kwa nzambi zandi.” (Rutu 1:9-15) Kansi, Rutu kavutuka ko kwa nkangu andi ngatu kwa nzambi zau zaluvunu.

6. (a) Nkia nzengo zambote kabaka o Rutu? (b) Ekuma Boaze kavovela vo Rutu watinina kuna nsi a mave ma Yave?

⁶ Nanga nkaz’andi yovo Naomi walonga Rutu oma ma Yave. Walongoka vo Yave waswaswana ye nzambi za Moabe. Rutu watoma zolanga Yave. Wabakula vo Yave ofwanukinu zolwa yo sambilwa. Muna kuma kiaki, Rutu wabaka nzengo zambote. Wavovesa Naomi vo: “O nkangu aku i nkangu ame; o Nzambi aku i Nzambi ame.” (Rutu 1:16) Dikutusivikisanga kikilu vava tuyindulanga o zola vana vena Rutu yo Naomi. Kansi, edi ditoma kutusivikisanga i zola kwa Rutu muna Yave. I diau mpe diasivikisa Boaze, ona wansanisina wau ‘katinina kuna nsi a mave ma Yave.’ (Tanga Rutu 2:12.) E mvovo kasadila o Boaze mikutusungamesanga una mwan’a nuni kevavilanga e tininu kunansi a mave ma ngudi andi. (Nkunga 36:7; 91:1-4) Diau dimosi, Yave wataninanga Rutu yo kunsambula mu kuma kia lukwikilu lwandi. Rutu kakala ye kuma ko kia kuyibanza muna nzengo kabaka.

7. Adieyi dilenda sadisa awana bekatikisanga yekola zingu kiau kwa Yave?

⁷ Wantu ayingi belongokanga oma Yave, kansi ke bekunkitulanga tininu diau ko. Lukatikisu bekalanga lwau lwa yekola zingu kiau kwa yandi yo vubwa. Avo ngeye mpe lukatikisu okalanga lwau, vava zaya e kuma. Konso muntu una ye nzambi kesambilanga. (Yosua 24:15) E nzengo zambote tufwete baka i sadila Nzambi aludi. Avo ukiyekwele kwa Yave, osonga vo okwikilanga vo Yave olenda kala se tininu diaku. Yave okusadisa kimana wakwamanana kunsadila kana nkutu nkia mpasi olenda wanana zau. I diau Nzambi kavanga kwa Rutu.

8. Yika una wakala e nsansuk’a Kizekeya.

⁸ E nsansuk’a Kizekeya yaswaswana kikilu ye ina ya Rutu. Mu kanda dina diakiyekola kala kwa Nzambi kawutukila. Kansi,  ke Aneyisaele awonso ko basikila ye kwikizi muna Nzambi. O Akazi wa se dia Kizekeya muntu ambi kikilu kakala. Kazitisanga tempelo a Nzambi ko yo fila nkangu mu sambila nzambi zankaka. Walwaka yamu tezo kia yoka wan’andi e kimenga kwa nzambi zaluvunu. Kizekeya kasansuka nsansuk’ambote ko.—2 Ntinu 16:2-4, 10-17; 2 Tusansu 28:1-3.

9, 10. (a) Adieyi diafwana fila Kizekeya mu fungila Nzambi makasi? (b) Ekuma ke tufwete fungila Nzambi makasi ko? (c) Ekuma ke tufwete yindulwila ko vo e mpila twasansukila yau ikutukitulanga wantu ambote yovo ambi?

⁹ E mbandu ambi ya Akazi yafwana fila mwan’andi Kizekeya mu fungila Yave makasi. O unu, akaka ke bemonanga mpasi zayingi ko nze zina Kizekeya kamona, kansi balenda yindula vo kuma kiasikila bena kiau mu ‘fungila Yave makasi’ yovo nkubik’andi. (Ngana 19:3) Akaka beyindulanga vo e mbandu ambi a mase mau ilenda fwasa zingu kiau yovo kubafila mu vutukila vilwa wa mase mau. (Yezekele 18:2, 3) Nga diadi dialudi?

¹⁰ E zingu kia Kizekeya kisonganga vo ke dialudi ko. Ke tuna ye kuma kiasikila ko kifwete kutufila mu fungila Yave makasi. Nzambi ke mwesanga wantu mpasi ko. (Yobi 34:10) Dialudi vo mase balenda longa wan’au fu yambote yovo yambi. (Ngana 22:6; Kolosai 3:21) Kansi, ke disongele ko vo e mpila twasansilwa kwa mase meto, yau ifilanga muntu mu kala ye fu yambote yovo yambi. Ekuma? E kuma kadi Yave watuvana nswa wa kuyisolela, i sia vo, bak’e nzengo za vanga edi diambote yovo edi diambi. (Nsiku 30:19) Aweyi Kizekeya kasadila lukau lwalu lwamfunu?

11. Adieyi diakitula Kizekeya mosi muna atinu ambote a Yuda?

¹¹ Kana nkutu vo se diandi mosi muna atinu a Yuda basunda o bi, Kizekeya wakituka mosi muna atinu ambote. (Tanga 2 Ntinu 18:5, 6.) Kalanda mbandu ambi ya se diandi ko. Kansi, wasianga sungididi muna mvovo mia ngunza za Yave, nze Yesaya, Mika yo Osea. Walemvokelanga malongi mau. Ediadi diamfila mu singika vilwa wayingi una se diandi kavanga. Wavelelesa tempelo, wasamba kwa Yave kimana kaloloka masumu ma nkangu yo  kosomona teke yakala muna nsi. (2 Tusansu 29:1-11, 18-24; 31:1) Kuna kwalanda, vava Sankerebe wa ntinu a Asuri kazola nuanisa Yerusaleme, Kizekeya wasonga unkabu yo lukwikilu. Wabund’e vuvu muna lutaninu lwa Yave yo kumika nkangu. (2 Tusansu 32:7, 8) Kuna kwalanda wakituka nkwa lulendo, kansi vava Yave kansingika, wayikulula. (2 Tusansu 32:24-26) Kieleka, Kizekeya mbandu ambote katusisila tufwete tanginina. Kayambula ko vo e mpila kasansukila yafwasa zingu kiandi. Wasonga vo nkundi a Yave kakala.

12. Nze Kizekeya, aweyi wantu ayingi besongelanga vo akundi a Yave?

¹² E nza tuzingilanga yazala ye mavangu mansoki ye wantu bakondwa o zola. Muna kuma kiaki, wana ayingi besanswanga kwa mase makondwa zola. (2 Timoteo 3:1-5) Kana una vo Akristu ayingi o unu ke basanswa kwa mase mambote ko, babak’e nzengo za kala akundi a Yave. Nze Kizekeya, besonganga ziku vo e mpila kasansukila o muntu ke yau ko isonganga e mpil’a muntu kekala kuna sentu. Nzambi watuvana nswa wa kuyisolela. Muna kuma kiaki, tulenda sola kunsadila yo kunkembelela, nze una Kizekeya kavanga.

13, 14. Ekuma kiyekwa katambula Maria kiakadila kiampasi? Nkia mvutu kavana kwa mbasi Ngambiele?

¹³ Vioka mvu miayingi vava Kizekeya kafwa, vakala ye ndumba mosi nkumbu andi Maria, wakituka nkundi a Yave yo vewa kiyekwa kiamfunu. Wayimita, wawuta yo sansa Mwan’a Nzambi. Yave wazolanga kikilu Maria yo kumbund’e vuvu. Kiaki i kuma kamvanina kiyekwa kiaki kiamfunu. Aweyi Maria kamona vava kavewa kiyekwa kiaki?

¹⁴ Nkumbu miayingi tuvovelanga e lau diampwena kavewa o Maria. Kansi, nanga wonga kakala wau. Kasikil’owu, o mbasi Ngambiele wamvovesa vo oyimita lembi vukana yo yakala. O Ngambiele kazayisa yitu ya Maria ko ngatu mfinangani zandi una keyimitina. Adieyi badi yindula? Adieyi kadi vova mu kwikidisa Yosefe vo kavukana yo yakala ko? Vana ntandu, wavewa kiyekwa kiampwena kia sansa Mwan’a Nzambi. Ke tuzeye mawonso ko matokanesanga Maria. Kansi, tuzeye dina kavova vava mbasi Ngambiele kanzayisa e nsangu. Maria wavova vo: “Tala, omono i ntaudi a Yave! Yambula diambu diaku diavangama omu mono.”—Luka 1:26-38.

15. Ekuma tulenda vovela vo Maria lukwikilu lwasikila kakala lwau?

¹⁵ Kieleka, Maria lukwikilu lwasikila kakala  lwau. Nze ntaudi, Maria wakubama kakala mu vanga konso dina bekunlomba. Wakala ye vuvu vo Yave okunlunga-lunga yo kuntanina. Adieyi diasadisa Maria mu kala yo lukwikilu lwa mpila yayi? Ke tuwutukanga yo lukwikilu ko. Kana una vo i wau, tulenda kala yo lukwikilu avo tulombele kwa Nzambi kasambula ngolo tuvanganga za kala yo lukwikilu. (Ngalatia 5:22; Efeso 2:8) Maria ngolo kavanga mu kumika lukwikilu lwandi. Aweyi tuzayidi wo? Yambula twabadika una kasilanga sungididi mu mana kavoveswanga ye mana katoma vovelanga.

16. Nkia mambu mesonganga vo Maria wasianga e sungididi mu mana kavoveswanga?

¹⁶ Maria wasianga e sungididi. Nkand’a Nzambi uvovanga vo tufwete ‘kala ye nzaki za wá, kansi ke tukadi ye nzaki za vova ko.’ (Yakobo 1:19) Maria watoma tambanga matu mu mana kavoveswanga. Nkand’a Nzambi usonganga vo Maria wasianga e sungididi mu mana kavoveswanga, musungula mana kalongokanga mu kuma kia Yave. Wavaulanga e ntangwa ya badika mambu mama mamfunu. Muna bong’e nona, vava Yesu kawutuka, avungudi bavovesa Maria e nsangu bazayiswa kwa mbasi. I bosi, vava Yesu kalungisa kimbuta kia mvu 12, wavova diambu dimosi diasivikisa Maria. Muna mambu mole mama, Maria watoma winikina, wasungamena yo badika mana kawá.—Tanga Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Adieyi tulenda longoka mu mana kavovelanga o Maria?

¹⁷ Mana Maria kavovelanga. Nkand’a Nzambi ke uyikanga mayingi ko mu kuma kia mana Maria kavova. Miakaka muna mvovo miandi miasonama muna Luka 1:46-55. E mvovo miami misonganga vo Maria watoma zaya e Sono ya Kiyibere. Aweyi tuzayidi wo? E mvovo mia Maria miafwanana ye sambu kia Kana wa ngudi a Samuele. (1 Samuele 2:1-10) Maria nanga nkumbu 20 kayika mana masonama muna sono ya Kiyibere. Diadi disongele vo Maria wazolanga vovela mana kalongokanga mu kuma Yave wa Nkundi andi.

18. Aweyi tulenda tanginina lukwikilu lwa Maria?

¹⁸ Nze Maria, ezak’e ntangwa Yave olenda kutuvana kiyekwa tulenda badikila vo kiampasi. Avo i wau, diambote twatanginina mbandu a Maria yo tambulwila kiyekwa kiaki. Tufwete bundanga e vuvu muna lusadisu lwa Yave. Tulenda mpe tanginina lukwikilu lwa Maria muna sianga e sungididi mu mana Yave kekutuvovesanga yo badika mana tulongokanga mu kuma kiandi ye kani diandi. Muna mpila yayi, tukala ye kiese kia zayisa akaka mana tulongokanga.—Nkunga 77:11, 12; Luka 8:18; Roma 10:15.

19. Avo tukwamanene tanginina akwa kwikizi beyikwanga muna Nkand’a Nzambi, nkia lau tuvua?

¹⁹ Tumwene vo Rutu, Kizekeya yo Maria akundi a Yave kikilu bakala, nze Abarayama. Vana ntandu, wantu awaya amosi muna ‘tuti dianene dia mbangi’ ana bakala ye lau dia kala akundi a Nzambi. Yambula twakwamanana tanginina akwa kwikizi awaya. (Ayibere 6:11, 12) Avo tuvangidi wo, tuvua e lau dia kala akundi a Yave yakwele mvu.