1. Aweyi tulenda vaninua e longi? Ekuma yeto awonso tuvuididi e longi o mfunu?

 YETO awonso longi tuvuanga o mfunu. Ezak’e ntangwa, yeto kibeni tulombanga e longi kwa muntu tutoma zitisanga. Kansi, ezak’e ntangwa, mpangi mosi ona otokanenanga e wete dieto olenda kwiza yo kutuzayisa vo mu ‘vengomoka twina muna nzila,’ i sia vo, se tuvanga diambu diambi dina tukuyibanzila. (Ngal. 6:1) Tulenda mpe tambula e longi avo tuvangidi kala o vilwa. Kiakala nkia mpila tuvaninu e longi, tufwete dio tambulwila. Ovanga wo diambote kwa yeto ye dilenda vuluza mioyo mieto.—Nga. 6:23.

2. Landila e sono kia Ngana 12:15 ye mvovo vana yanda, ekuma tufwete tambulwilanga e longi?

² E sono kibongelo o ntu a diambu wa longi diadi, kikutukasakesanga vo: “Wá mvovo mia nkwa ngangu.” (Nga. 22:17) Ke vena muntu ko ozeye mambu mawonso. Vekala kaka ye muntu ona utusundidi muna zayi ye ngangu. (Tanga Ngana 12:15 ye mvovo vana yanda.) Muna kuma kiaki, otambulwila e longi i sinsu kisonganga vo tu alembami, tuzeye e tezo kieto ye lusadisu lwa akaka tuvuidi o mfunu muna lungisa makani meto. Solomo wa Ntinu, wa nkwa ngangu, wavumunuinua kwa Yave mu soneka vo: “Vana vena aludiki ayingi o makani mesikilanga.”—Nga. 15:22.

3. Mu nkia mpila tulenda tambulwila e longi?

³ Tulenda tambula e longi mu mpila zole. E mpila yantete, i vava yeto kibeni tutanganga e Bibila yovo nkanda mieto yo solola mo diambu dilenda kutufila mu kuyifimpa yo soba e ngindu ye mavangu meto. (Ayib. 4:12) E mpila yazole, i vava nkuluntu yovo mpangi mosi wazikuka kekutuvovesanga e diambu tufwete  soba yovo singika. Avo mpangi otoma kutuzolanga utuvene e longi ditukidi muna Bibila, tufwete songa luyangalalu lweto muna winikina dina katuvovese yo sadila e longi diandi.

4. Landila e sono kia Kimpovi 7:9, nkia fu tufwete venga vava tuvewanga e longi?

⁴ E ludi kia diambu i kiaki: Diampasi dikalanga mu tonda e longi avo muntu ankaka utuvene dio. Tulenda nkutu funga makasi. Ekuma? Kana una vo tutambulwilanga vo tu wantu alembi lunga, diampasi dikalanga mu tonda e longi avo muntu ankaka utuvovese ye sikididi kiawonso e diambu diambi tuvangidi. (Tanga Kimpovi 7:9.) Nanga tulenda nkutu vava e vakuba. Tulenda mpe katikisa e kuma kifididi o muntu ndioyo mu kutuvana e longi yovo funga makasi mu kuma kia mpila katuvanini e longi. Nanga tulenda kumvovela e mbi yo yindula vo: ‘Kena yo nswa ko wakumpana e longi! Yandi nkutu osundidi vanga o vilwa!’ Vana ntandu, avo longi tuveno ke dituyangidikidi ko, nanga tulenda dio veza yovo vava muntu ankaka kimana katuvana e longi dina dikutuyangidika.

5. Nkia mambu tulongoka mu longi diadi?

⁵ Mu longi diadi, tulongoka e nona ya wantu beyikwanga muna Bibila ana babembola e longi ye awana batambulwila e longi. Tulongoka mpe dina dilenda kutusadisa mu tambulwila e longi ye nluta tulenda vua.

6. Adieyi tulongokele muna mpila Rekabame wa Ntinu kabadikila e longi kavewa?

⁶ Yambula twabadika e nona kia Rekabame. Vava kakituka se ntinu a Isaele, o nkangu wayiza kwa yandi yo kunlomba diambu dimosi. Banlomba vo kavevola e vangu kiazitu kina Solomo wa se diandi kabavana. Kieleka, Rekabame diambu diambote kavanga dia kwenda mokena ye ambuta za Isaele mu zaya e mvutu kadi vana kwa nkangu. Ambuta bamvana e longi vo, avo o ntinu ovangidi dina nkangu balombele, bekwamanana kunsadila. (1 Nti. 12:3-7) Kansi, nanga Rekabame kayangalela longi diadi ko. Muna kuma kiaki, wayenda vava luludiku kwa matoko ana bakula yandi. Matoko mama, tezo kia 40 ma mvu bakala miau, nanga mambu mayingi bazaya kala muna zingu. (2 Tus. 12:13) Kansi, muna kolo kiokio, longi diambi bavana kwa Rekabame. Bamvana e longi vo kakudikila e zitu dia nkangu. (1 Nti. 12:8-11) Rekabame malongi mole katambula. Muna kuma kiaki, wadi samba kwa Yave yo kunyuvula kana nkia longi kafwete landa. Kansi, wabak’e nzengo za sadila e longi dina dianyangidika yo wila matoko ana bakula yandi. Ediadi diatwasa e mfwilu kwa Rekabame ye kwa nkangu a Isaele. Kuna kwa yeto, dilenda kala vo e longi batuvene, ke diau ko tuzolele wá. Kana una vo i wau, avo longi diadi mu Bibila ditukidi, tufwete dio tambulwila.

7. Adieyi tulongokele muna nona kia Uziya wa Ntinu?

⁷ Uziya wa Ntinu katambulwila longi ko. Wakota vana fulu kiavauka muna tempelo a Yave, i sia vo, fulu kina vo anganga kaka bakala yo nswa wakota mo yo yoka e ndumbu. Nganga za Yave bamvovesa vo: “E Uziya, ka ngeye ko ofwete yokela Yave e ndumbu! Anganga kaka bafwete yoka e ndumbu.” Aweyi Uziya kabadikila e longi diadi? Kele vo kasonga lulembamu muna tambulwila e longi yo vaika muna tempelo vana vau, Yave wadi kunloloka. Kansi, “Uziya . . . ofungidi makasi.” Ekuma kabembolwela e longi? Edi kayindula vo, wau vo yandi i ntinu, wakala yo nswa wa vanga konso diambu kazolele. Kansi, Yave kayangalela diambu diadi ko. Mu kuma kia lulendo lwandi, Uziya wabakama kwa wazi yo kwamanana kala “ye wazi yamuna lumbu kia lufwa lwandi.” (2 Tus. 26:16-21) E nona kia Uziya kitulongele vo, kiakala nkia kiyekwa tuna kiau, avo tubembwele e  longi ditukidi muna Bibila, tuvidisa e dienga dia Yave.

8. Aweyi Yobi kabadikila e longi?

⁸ Nswaswani ye nona tubadikidi owau, Bibila kiyikanga nona ya wantu ana basambulwa wau batambulwila e longi. Yambula twabadika e nona kia Yobi. Kana una vo Nzambi kavuminanga, Yobi kakala muntu alunga ko. Vava kakala mu mpasi, wayantika songa ngindu zabendomoka. Muna kuma kiaki, wantu wole bamvana e longi diankuma, i sia vo, Eleyu yo Yave. Aweyi Yobi kabadikila e longi kavewa? Kuna lulembamu lwawonso, watambulwila e longi. Wavova vo: “Mpovele mana ndembele bakula . . . Ikibanzidi mu mana mpovele, mvilukidi o ntima muna mbundukutu ye ntoto ampolo.” Yave wasambula Yobi mu kuma kia lulembamu kasonga.—Yobi 42:3-6, 12-17.

9. Nkia mbandu ambote Mose katusisila muna mpila katambulwila e longi kavewa?

⁹ Mose mbandu ambote kasonga wau katambulwila e longi vava kavanga vilwa wampwena. Lumbu kimosi, Mose wafunga makasi yo lembi vana nkembo kwa Yave. Muna kuma kiaki, Mose wavidisa e lau dia kota muna Nsi a Nsilu. (Nta. 20:1-13) Vava Mose kasonga lukendalalu lwandi mu kuma kia nzengo zazi, Yave wamvovesa vo: “Kumpovesa diaka diambu diadi ko.” (Nsi. 3:23-27) Mose kafunga makasi ko. Watambulwila e nzengo za Yave. Muna kuma kiaki, Yave wakwamanana kunsadila se mfidi a nkangu a Isaele. (Nsi. 4:1) Yobi yo Mose batambulwila e longi. Bena se mbandu ambote tulenda tanginina. Yobi wasoba e ngindu zandi, kavava vakuba ko. Mose wasonga vo watambulwila e longi dia Yave wau kakwamanana sala e salu kiandi ye kwikizi kiawonso, kana una vo wavidisa e lau diampwena kakala diau dia kota muna Nsi a Nsilu.

10. (a) Landila e sono kia Ngana 4:10-13, nkia nluta tulenda vua avo tutambulwidi e longi? (b) Nkia fu kiambote akaka basonga vava bavewa e longi?

¹⁰ Nluta miayingi tuvua avo tutanginini e mbandu batusisila selo yakwikizi nze Yobi yo Mose. (Tanga Ngana 4:10-13.) Ayingi muna mpangi zeto betangininanga mbandu au. Tala dina mpangi mosi una ye nkumbu Emmanuel, ozingilanga kuna Congo, kavova mu kuma kia lulukisu kavewa. Wavova vo: “Mpangi zazikuka muna nkutakani ame bamona vo ke kolo ko e ngwizani ame yo Yave mu vonza ikala ye bavava kunsadisa. Yasadila e longi bampana, ediadi diansadisa mu venga mambu mayingi mampasi.” * Tala dina Mpangi mosi ankento una ye nkumbu Megan, ozingilanga kuna Canadá ye osalanga se mviti a nzila, kavova mu kuma kia longi kavewa. Wavova vo: “Nkumbu miayingi e longi yavewanga, ke diau ko yayangalelanga owá, kansi i longi yavuanga o mfunu.” Mpangi Marko, ozingilanga kuna Croácia, wavova vo: “Yakatulwa kiyekwa yakala kiau muna nkutakani, kansi vava iyindulanga dina diavangama, ibakulanga vo e longi yavewa diansadisa mu vutulwisa e ngwizani ame yo Yave.”

11. Adieyi mpangi Karl Klein kavova mu kuma kia tambulwila e longi?

¹¹ E nona kiankaka kia muntu ona wavua e nluta wau katambulwila e longi i mpangi Karl Klein, ona wasala se mosi muna Selo Yambuta. Muna lusansu lwandi, mpangi Karl Klein wayika e ntangwa ina kavewa longi diankuma kwa mpangi Joseph F. Rutherford. Mpangi Rutherford nkundi andi kakala. Mpangi Klein wavova vo, kuna lubantiku wafunga makasi vava mpangi Rutherford kamvana e longi. Mpangi Klein wasasila vo: “E lumbu kialanda, vava [mpangi Rutherford] kambona, ye kiese kiawonso wankayisa vo: ‘Kiambote kiaku e Karl!’ Kansi,  wau vo makasi yamfungila, kiamvutulwila kuna ngemba ko. Mpangi Rutherford wampovesa vo: ‘Keba e Karl! O Nkadi ampemba ozolele kubaka!’ Yamona e nsoni yo vutula vo: ‘Oh, e mpangi Rutherford, kifungidi kwame makasi ko.’ Kansi wazaya wo vo makasi kikilu yamfungila. Muna kuma kiaki, wampovesa diaka vo: ‘Ke diambu ko. Kansi, uyikeba. O Nkadi ampemba ozolele kubaka.’ Ndungidi kikilu kakala yau! Kadi vava tufungilanga mpangi mosi makasi, musungula wau katuvovese e diambu kenena yo nswa wakutuvovesa . . . , diasazu mu bwa muna ntambu a Nkadi ampemba.” * (Efe. 4:25-27) Mpangi Klein watambulwila e longi dia mpangi Rutherford yo kwamanana kala nkundi andi.

12. Aweyi lulembamu lulenda kutusadisila mu tambulwila e longi? (Nkunga 141:5)

¹² Nki kilenda kutusadisa mu tambulwila e longi batuvene? Tufwete kalanga alembami yo sungamenanga vo wau vo tu wantu alembi lunga, ezak’e ntagwa tulenda vanga o vilwa. Nze una tubadikidi kala, Yobi ngindu zabendomoka kakala zau. Kansi kuna kwalanda, wasoba e ngindu zandi yo sambulwa kwa Yave. Ekuma? Kadi Yobi wasonga lulembamu. Wasonga vo nlembami kakala muna tambulwila e longi dina Eleyu kamvana, kana una vo Eleyu nleke kakala. (Yobi 32:6, 7) Diau dimosi mpe, lulembamu lulenda kutusadisa mu tambulwila e longi kana nkutu tumwene vo ke tufwanukini longi diadi ko yovo ndiona ovene dio nleke kuna kwa yeto. Nkuluntu mosi kuna Canadá, wavova vo: “Avo ke vena muntu ko okutuvananga e longi, diampasi dikala muna nungunuka.” Kieleka, yeto awonso tuzolele yima e fu ya mbongo a mwanda yo kituka alongi ye ateleki ambote a nsangu zambote.—Tanga Nkunga 141:5.

13. Aweyi tufwete badikilanga e longi tuvewanga?

¹³ Badikilanga e longi nze sinsu kia zola kwa Nzambi muna ngeye. Yave wete dieto kaka ketokanenanga. (Nga. 4:20-22) Vava kekutuvananga e longi muna sadila e Bibila, nkanda mieto yovo mpangi zazikuka, i sinsu kisonganga vo zola kekutuzolanga. E sono kia Ayibere 12:9, 10, kivovanga vo: “Ovanganga wo muna wete dieto.”

14. Mu nkia diambu tufwete sianga e sungididi vava tuvewanga e longi?

¹⁴ Sia e sungididi muna longi, ke mu mpila ko divaninu e longi. Ezak’e ntangwa tulenda mona vo ke batuvenene longi mu mpila yambote ko. Dialudi vo, konso muntu ovana nkwandi e longi, kafwete dio vanina muna mpila isadisa o muntu mu tambulwila e longi. * (Ngal. 6:1) Kansi,  ngeye ovewanga e longi, sia e sungididi kiaku muna longi, kana nkutu omwene vo e longi ke divaninu mu mpila yambote ko. Ukiyuvula: ‘Kana una vo kiyangalele ko e mpila e longi divaninu, nga vena ye diambu ndenda longoka mu longi diadi? Nga ndenda zima meso muna usumuki wa muntu umvene e longi yo longoka diambu muna longi diandi?’ Diangangu dikala kwa yeto avo tuvavidi e mpila tulenda sadila konso longi batuvene.—Nga. 15:31.

15. Ekuma tufwete lombelanga e longi?

¹⁵ Bibila kikutukasakesanga vo twalombanga e longi kwa akaka. Muna Ngana 13:10 tutanganga vo: “E ngangu zina kw’awana bevavanga luludiku.” Ediadi dialudi kikilu. Awana belombanga longi vana fulu kia vingila vo muntu ankaka keza dio kubavana, nkumbu miayingi betoma nungunukanga lutila awana ke belombanga luludiku ko. Muna kuma kiaki, kalanga ye fu kia lomba e longi.

16. Mu nkia mambu tulenda lombela e longi kwa akaka?

¹⁶ Mu nkia mambu tulenda lombela e longi kwa mpangi zeto? Badika maka mambu. (1) Mpangi ankento olombele kwa mpangi ankaka wankento wazikuka kenda fila yandi longi dia Bibila, kuna mfoko oyuvuidi kwa nteleki ndioyo una kalenda tomesena e ndekwa zandi za longela. (2) Mpangi ankento una vo mpumpa ozolele sumba e mvuatu, olombele luludiku kwa mpangi ankaka wazikuka mu kuma kia mvuatu kasolele. (3) Mpangi ayakala oveno kiyekwa kia fila e longi dia nkangu mu nkumbu antete. Olombele kwa mpangi ankaka una vo mpovi ambote kimana kawinikina ye sungididi ekolo kefila e longi diandi yo kumvana luludiku lwasikididi mu kuma kia una kalenda kitukila se mpovi ambote. Kana nkutu mpangi ona ofilanga malongi mu mvu miayingi, olenda kwandi lomba luludiku kwa mpangi ankaka una vo mpovi ambote yo sadila e longi kevewa.

17. Aweyi tulenda vuila e nluta muna longi tuveno?

¹⁷ Mu tumingu yovo ngonde zikwiza, yeto awonso tuvewa e longi, dilenda kala kwa muntu ankaka yovo yeto kibeni tusolola dio muna Bibila yovo muna nkanda mieto. Vava tuvewa e longi, tuzolele sungamena e mambu tulongokele mu longi diadi. Tuzolele kala alembami. Tuzolele sia e sungididi muna longi tuveno ke mu mpila divaninu ko. Tuzolele vanga mawonso muna sadila e longi tuveno. Ke vena muntu ko owutukanga ye ngangu. Kansi, vava ‘tuwanga luludiku yo tambulwila e longi,’ Diambu dia Nzambi dikutusianga o nsilu vo ‘tukala ye ngangu.’—Nga. 19:20.