Yaseva kadi kiazaya wo ko vo o nkundi ame nkwa dibundu kakala. Yanyuvula: “Nkia diambu ozeye mu kuma kia Bibila?” Kavana mvutu mu nzaki ko. I bosi, wampovesa vo ngudi andi Mbangi a Yave ye wansadisa mu bakula maka malongi ma Bibila. Ediadi diatunta e sungididi kiame ye yanlomba vo kandonga maka mambu kazaya.

Muna fuku wauna, twamokena yamuna dingi-dingi. Nkundi ame wampovesa vo e Bibila kivovanga vo Satana oyalanga e nza yayi. (Yoa. 14:30) Nanga o ngeye se kolo wazaya e diambu diadi, kansi kuna kwamono diambu diampa ye dia sivi kikilu diakala. Kadi tuka kileke yalongwa vo o Nzambi a zola yandi oyalanga e nza. Kansi, yakatikisanga e diambu diadi vava yamonanga e mambu mambi mevangamana omu nza. Kimbuta kia mvu 26 kaka yakala miau, kansi mambu mayingi kala yamona matoma kunkendeleka.

O Se diame nati a kumbi dia zulu kakala dia makesa ma Estados Unidos. Muna kuma kiaki, tuka kileke yazaya wo vo konso ntangwa valenda bwa e vita ya nkele ilenda fwasa e nza yawonso (guerra nucliar). E nlembo mia masoladi miakubama miakala muna sika e nkele. E vita yabwa kuna Vietnã yavunzanesa e sikola yatanganga kuna Califórnia, Estados Unidos. Yakota muna buka kia akwame a sikola ana batelamenanga ayadi. Mapolisia bayiza ye purete zau, yeto awonso twatina, ke twatoma monanga diaka ko ye ke twalendanga diaka toma fulumuna ko mu kuma kia muisi wa gás lacrimogêneo. Kolo kia mvuanga kikilu kiakala yo ukolami. Ayadi bavondwanga, ayingi mpe batelamenanga ayadi. Konso muntu wakala ye ngindu zandi.

Muna mvu wa 1970 yasolola e salu kuna Alaska eki kiamvananga nzimbu zayingi. I bosi, yayenda kuna Londres yo sumba mota, yayantika vanga nkangalu lembi zaya kuna yadi kwenda. Vioka ngonde zakete yalwaka ku África. Ekolo yakangalanga yazayana mpe yo wantu ankaka ana bayalukanga mu kwenda vuvika e ngindu zau yo kwenda vavi zingu kiambote.

 Mu kuma kia mana yamona kala yo wá muna zingu kiame, diansadisa mu kwikila muna longi dia Bibilia divovanga vo vena ye vangwa kiambi kia mwanda kitwasanga e mambu mambi ova ntoto. Kansi, yazola zaya e diambu edi: Avo ke Nzambi ko oyalanga e nza, nki kevanganga?

Kuna kwalanda yabaka e mvutu za kiuvu kiaki. Mu zingu kiame kiawonso, izayanga wantu ayingi, akala ye akento ana besikilanga ye kwikizi muna Nzambi a ludi kana una vo bewanananga ye mambu mayingi mampasi.

Vava yavutuka kuna Londres, yavava ngudi a nkundi ame, oyandi wampana e Bibila. I bosi, vava yayenda kuna mbanz’a Amsterdã kuna Holanda, Mbangi a Yave mosi wambona ekolo yatanganga e Bibila muna nzila, wakivana muna kunsadisa kimana yatoma zaya diaka mayingi mu kuma kia Bibila. I bosi, yayenda kuna mbanz’a Dublín kuna Irlanda, kuna kwakala e Betele. Yadodela e kielo kiantwala yo zayana yo mpangi Arthur Matthews ona wakala watoma zikuka. Yalomba vo kalongoka yame e Bibila, yandi mpe watambulwila.

Yatoma sianga e sungididi muna longi diame, yatanganga e nkanda miawonso mia nkubik’a Yave kumosi ye Bibila. Kiese kiayingi yamonanga. Muna tukutakanu yamonanga vo kana nkutu wana akete bazayanga e mvutu za yuvu ina akwa ngangu bayivanganga mu mvu miayingi: Ekuma tumwenanga e mpasi? Nani i Nzambi? Adieyi dibwilanga o muntu avo ofwidi? Akundi ame awonso Mbangi za Yave bakala, kadi kiazaya diaka wantu ankaka ko muna nsi yawonso. Yau bansadisa muna toma zaya Yave yo vanga luzolo lwandi.

Muna mvu wa 1972 yavubwa. Kuna kwa landa, yayantika sala se mviti a nzila yo yikama nkutakani yakete yakala kuna Newry kuna Irlanda. Yayantika futila nzo imosi yakala vana ndambu a mongo. Vava yakubikanga malongi mame yatalanga e ngombe zakala vana ndambu. Yamonanga vo batoma sianga e sungididi ekolo batafunanga. Dialudi vo ke badi kumvana longi ko muna mana yafwana tomesa, kansi bansadisanga muna talanga o wantu ekolo yafilanga e longi diame. Muna mvu wa 1974 yatumbikwa se mviti a nzila espesiale kumosi yo Nigel Pitt. Twakituka se akundi a kola.

Muna kolo kiakina, “mvuanga” yayingi yakala kuna Irlanda do Norte. Muna kuma kiaki, akaka bayikilanga Irlanda do Norte vo “nsi ya bomba ye nkele.” Nkumbu miayingi twamonanga o wantu banuananga muna babala-bala, banongwanga e nkele, batubanga e granada ye makalu masiwanga e bomba yo bukiswa. O wantu batoma tukisanga e  mvuanga yayi i ayadi ye mfumu za mabundu. Kansi, esi dibundu dia protestante ye Katolika bazaya wo vo Mbangi za Yave ke bekuyisianga mu mambu ma mbumba ko, muna diadi twasilanga umbangi kondwa kwa wonga. O wantu bazayanga e fulu ye lumbu kikala e mvuanga ye batulukisanga.

Kansi vakalanga ye lumbu e mvuanga yawokelanga kikilu. Lumbu kimosi, mono yo Denis Carrigan wakala mpe vo mviti a nzila twasilanga umbangi muna mbanza yakala lukufi ye mbanza twazingilanga ina ke yakala Mbangi za Yave ko ye nkumbu imosi kaka twayenda ko sila umbangi. Nkento mosi watuvunina o mambu vo tu masoladi ma Grã-Bretanha, kadi ke twatoma vovanga ndinga ya Irlanda ko. Ediadi diatumwesa o wonga kadi avo bamwene soladi wamokenanga yo muntu wavondwanga yovo nongwa vana kungunu. Ekolo twavingilanga e autocarro, yeto awole kaka twakala ye kiozi twamonaga. Vana vau twamona e kalu dianingama vana fulu kia nuina kafe vana vakala o nkento ona watusokela o mambu. O nkento wayenda mokena ye wantu wole bakala muna kalu yo kutusonga o nlembo. Wantu awaya badiatisa e kalu malembe malembe yo lwaka vana twakala ye bayantika kutuyuvula e ola ilwaka e autocarro. Vava e autocarro yalwaka bayenda mokena yo nati a autocarro. Kansi ke twalenda bakula ko mana bamokena. Muna autocarro ke mwakala muntu ko, ozevo twabakula vo nkubika bavanganga kimana bakutuvondela kuna mbanzi a mbanza. Kansi ediadi ke diavangama ko. Vava twakulumuka, yayuvula kwa nati a autocarro: “O wantu awana nkia diambu bavovese mu kuma kieto?” Wavutula vo: “Yakubavovesa vo o mono inuzeye. Ke nutokani ko, nuvulukidi kweno.”

Muna mvu wa 1976 muna lukutakanu lwa mvivu lwavangamena kuna Dublin, yazayana yo mpangi Pauline Lomax, mviti a nzila a espesiale ona wayiza kingula e Inglaterra. Watoma zolanga Yave, nkwa lulembamu yo zola. Yandi yo Ray wa mpangi andi ayakala, bazaya e ludi tuka muna kileke kiau. Vioka mvu umosi, mono yo Pauline twakazala yo kwamanana muna salu kia kimviti a nzila espesiale kuna mbanz’a Ballymena, Irlanda do Norte.

Twasala se akengi a zunga mu mvu miakete muna zunga kia Belfast, Londonderry ye zunga yankaka yakala vo yavonza. Twatambulanga kikilu lukasakeso muna zaya una ampangi basongelanga lukwikilu lwasikila muna bembola malongi ma nsambil’a luvunu mana bazaya se kolo, bayambula e fu kia sia mpambula yo lumengo kimana basadila Yave una ufwene. Kieleka, ediadi diabatanina yo kubatwasila nsambu zayingi.

Mvu nkumi yazingila kuna Irlanda. I bosi, muna mvu wa 1981 twabokelwa mu kota e kalasi kia 72 kia Sikola ya Ngiladi. Vava twafokola, twafilwa kuna Weste ya África, Serra Leoa.

Twazingila mu nzo ya zimisionario kumosi ye mpangi 11, wantu ambote kikilu bakala. Twakala ye kuku kimosi, nzo zakete zitatu, nzo za yolwelela zizole, telefone imosi, maquina mamosi masukulwila e mvuatu ye mamosi mayumisina. O luzu nkumbu miayingi lwayendanga. E mpuku ye nioka zatukotelanga mu nzo.

Kana una vo e nzo twazingilanga ke yambote ko, twatoma yangalelanga e salu kia umbangi. O wantu batoma zitisanga e Bibila yo kutuwa ye sungididi kiawonso. Ndonga muna yau batambulwilanga longoka e Bibila yo nungunuka muna mwanda. O wantu muna zunga, batubokelelanga vo, “mfumu Robert” o Pauline “mfumu ankento Robert.” Kuna kwalanda, ntangwa yakete kaka yasilanga umbangi  kadi kuna Betele yasadilanga. Muna kuma kiaki, wantu bayantika bokelela Pauline vo “Mfumu ankento Pauline.” Omono mpe bambokelelanga vo “Mfumu Pauline.” Pauline wayangalelanga e diambu diadi.

Mpangi zayingi mapobele bakala, kansi Yave walunga-lunganga e nsatu zau, ezak’e ntangwa nkutu mu mpila sivi kavangilanga wo. (Mat. 6:33) Nsungamene mpangi mosi wankento ye mwan’andi akete, wakala ye nzimbu za sumbila o madia ma lumbu kiakina kaka, kansi wavana e nzimbu zawonso kwa mpangi a yakala wayelanga muna sumba e nlongo mia malaria. Kuna kwalanda, nkento mosi wayiza kangisa e nsungi kwa mpangi ndioyo yo kumfuta e nzimbu. Diambu diampila yayi nkumbu miayingi diavangamanga.

Mvu vua twasadila kuna Serra Leoa. I bosi, twafilwa kuna Betele dia Nigéria. Owau twakala ku vula diampwena. E salu kiame, kiafwanana ye kina yasalanga kuna Betele dia Serra Leoa, kansi avo i Pauline wa nkaz’ame, nsobani ampwena kikilu kavanga ye diampasi diakala kwa yandi. Ola 130 kasalanga konso ngonde ye alongoki ayingi kakala yau ana banungunukanga. Kansi owau, wavewa e salu kia vangulula e mvuatu mia ampangi. Fikolo fiavioka yavana kakulukilwa. Edi diansadisa, i mona e kiese ampangi bakalanga kiau vava batambulanga e mvuatu miau, kadi batoma yangalelanga e salu kavanganga. Wasadilanga mpe konso lau muna kasakesa esi Betele.

E kisi nsi kia Nigéria kiampa kikilu kiakala kwa yeto, diavavanga vo twalongoka mayingi. Lumbu kimosi mpangi mosi a yakala wayiza ku suku diame dia salu muna sunzula mpangi mosi ankento ona wakala vo wampa ku Betele. Yatambika o koko kwame muna kunkayisa, oyandi wafukama yo kumvumbamena. Yakendalala kikilu. Vana vau yasungamena e sono kia Mavangu 10:25, 26 ye Lusengomono 19:10. Yakiyuvula: ‘Nga mfwete kumvovesa vo kayambula e fu kiaki?’ Vana vau mpe yayindula: Wau vo oyandi obokelo ku betele disongele vo ozeye dina e Bibila kivovanga mu kuma kia diambu diadi!

Ekolo twamokenanga yatokananga kikilu. I bosi yayenda vavulula. Yabakula vo e mpila kankayisila ngwizani yakala ye kisi nsi muna zunga yankaka ya Nigéria. O wana amakala mpe bakala ye fu kia mvumbama ekolo bakayisanga o wantu. I mpila basongelanga o luzitu kwa wantu. Ekiaki ke fu kia nsambila ko, muna Bibila muna mpe ye nona  ya mpila yayi. (1 Sam. 24:8) Yatoma yangalala kikilu wau vo kiavova diambu ko diadi fusulwisa mpangi ame ankento e nsoni.

Twazaya mpangi zayingi za Nigéria ana besonga e kwikizi mu mvu miayingi. Badika e nona kia mpangi Isaiah Adagbona. a Wazaya e ludi ekolo kakala nleke, i bosi, wabakama kimbevo kia wazi. Wafilwa kuna fulu kiakalanga awana bayelanga e kimbevo kia wazi, yandi kaka i Mbangi a Yave wakala ko. Kana una vo wasiwanga kitantu wasadisa vioka 30 ma wantu bakala ye kimbevo kia wazi mu zaya e ludi yo yantika nkutakani yampa kuna fulu kiakina.

Muna mvu wa 1996, twavutulwa kuna vula dia Quênia. Eyayi i nkumbu antete yavutuka kuna nsi tuka yakatukila ko. Ku Betele twazingilanga. Kuna Betele mpe kwakala ye nkewa. Bayiyanga e bundu. Lumbu kimosi, mpangi mosi ankento, wasisa e zianela ya nzo andi yaziuka. Vava kavutuka kuna nzo, wawana ulolo wa nkewa badianga e madia kasisa muna nzo. Wakaza yo tina kuna mbazi. E nkewa mpe zakaza yo tina vana zianela.

O mono yo Pauline twafilwa muna nkutakani ya nding’a Suaíli. Ke vavioka kolo ko, yavewa e kiyekwa kia fila e Longi dia Nkanda dia Nkutakani (o unu diyikilwanga vo, Longi dia Bibila dia Nkutakani). Kansi kiatoma vovanga nding’a Suaíli ko. Yavanganga e ngolo za teka kubama kimana yalenda tanga kana nkutu yuvu kaka. Kansi vava mpangi kavananga e nkomena ke zakalanga ngwizani ko ye longi, kiabakulanga diaka diambu ko. Diampasi kikilu diakala! Nkenda yamonanga mu kuma kia ampangi. Kansi, yatoma sivikanga wau vo ampangi lembi yindima balemvokela e nkumbika yayi kuna luzindalalu yo lulembamu lwawonso.

Ke twalungisa mvu ko kuna Quênia. I bosi, muna mvu wa 1997 twabokelwa kuna Betele dia Brooklyn, Nova York. Owau twakala muna nsi ina vo o wantu mavua mayingi bakala mau, e diadi mpasi zayingi diadi kubatwasila. (Nga. 30:8, 9) Kansi, kana nkutu muna nsi yayi, ampangi basonganga lukwikilu lwayingi. Besadilanga e ntangwa ye mavua mau ke mu kituka amvuama ko, kansi muna yikama e salu yisalwanga mu nkubik’a Yave.

Mu mvu miami miawonso, tumonanga una e mpangi zeto besongelanga lukwikilu kana una vo benuananga ye mambu ma mpila mu mpila. Kuna Irlanda, twamonana una ampangi basongela lukwikilu kana una vo umpumbula wayingi wakala muna nsi. Kuna África, ampangi besonganga lukwikilu kana una vo bezingilanga muna usukami ye muna fulu ke muna Mbangi za Yave ko. Kuna Estados Unidos, ampangi besonganga lukwikilu kana una vo bena ye mavua mayingi. Kieleka, Yave otoma yangalalanga vava nkangu andi usonganga o zola muna yandi kana una vo benuananga ye mambu ma mpila mu mpila!

E mvu nswalu miviokanga “lutila ntumbu a masini ma tungila nlele.” (Yobi 7:6) Owau tusalanga kumosi ye mpangi zankaka kuna vula dia Sina kuna Warwick, Nova York. Tuna ye kiese kia kwamanana sala kumosi yo wantu betoma zolananga. Kieleka, tuna ye kiese kia vanga mawonso tulenda muna yikama o Ntinu eto Kristu Yesu, una vo ke kolo ko osenda awonso besonganga e kwikizi.—Mat. 25:34.