O papa yo mama akwa vema bakala muna dibundu dia katolika dina basambilanga. Kansi, vava balongoka muna Bibila vo Yave i nkumbu a Nzambi, yau awole bakituka se Mbangi za Yave. O papa wayambula e salu kia vala teke ya Yesu. Muna diadi, wasadilanga umbangu wandi wavanga salanganu ya nti muna kitula banga kiantete kia nzo eto se Seka diantete dia Kintinu muna zunga kia San Juan del Monte, zunga kia mapobele muna mbanza Manila, mbanz’a kimfumu kia Filipinas.

Vava yawutuka muna mvu wa 1952, papa yo mama bayantika kundonga mambu ma Yave wauna balongelanga mbuta zame yau nsambwadi, nyá muna yau wan’amakala ye ntatu wan’amakento. Vava yakulanga, o papa wankasakesanga kimana yatanganga kapu kimosi kia Bibila muna konso lumbu. Wasadilanga mpe nkanda miayingi mia nkubik’a Yave muna kundonga. Ezak’e ntangwa, papa yo mama batambulanga akengi a zunga ye asunzudi a vula muna nzo eto. Diakiese ye dialukasakeso kikilu diakalanga mu wá mambu ma lukasakeso mana mpangi zazi batuzayisanga. Ediadi diakasakesa yeto awonso mu sia salu kia samuna e nsangu zambote va fulu kiantete muna zingu kieto.

O lukwikilu i vua diantalu batusisila o papa yo mama. Vava o mama kafwa mu kuma kia kimbevo, o papa yo mono twayantika sala se aviti a nzila muna mvu wa 1971. Kansi, muna mvu wa 1973 vava yakala ye kimbuta kia mvu 20 o papa mpe wafwa. O lufwa lwa mama yo papa lwantwasila ntantu zayingi ye kinsona. Kansi, e vuvu “kia ludi ye kiasikila” kia Bibila kiankumika, tuka muna kinitu ye muna kimwanda. (Ayib. 6:19) Vava papa kafwa, ke vavioka kolo kiayingi ko yatambulwila kiyekwa kia sala se mviti a nzil’a espesiale kuna sanga kia Coron kiakala kwandá, muna mvivu a Palawan.

Mvu 21 yakala miau vava yalwaka kuna Coron. Wau vo mu mbanz’ampwena yasansukila, yatoma sivika vava yamona vo muna sanga kia Coron ke mwakala kura yayingi ko yo makalu. Muna zinzo  ke mwakala mpe ye maza ma torneira ko. Kana una vo mwakala ye ampangi, mono mosi kaka yakala se mviti a nzil’a espesiale. Muna diadi, ezak’e ntangwa mono mosi kaka yavaikanga muna salu kia umbangi. Muna ngonde zantete, viangi kiayingi kia yitu ye akundi ame yamonanga. Vava yatalanga e ntetembwa kuna zulu muna fuku, e kinsanga muna meso mame kiabetomokanga. Yazola yambula e salu kia kimviti a nzila kimana yavutuka kwame.

Muna kolo kiakina kia kinsona, yasambanga kwa Yave ye fululu kiawonso. Yavavanga sungamena mambu malukasakeso mana yatanga muna Bibila ye muna nkanda mieto. Nkumbu miayingi yasungamenanga e sono kia Nkunga 19:14. Yamona vo avo nzolele vo Yave kakala se “Tadi diame yo Nkûdi ame” mfwete badikanga muna mambu mekunyangidikanga, nze mavangu mandi ye fu yandi. E longi dia Eyingidilu diakala yo ntu a diambu vo: “Nunca está sozinho,” a diatoma kunsadisa. Nkumbu miayingi yavutukilanga tanga e longi diadi. Muna vova e ludi, kiakala mono mosi ko, Yave wakalanga yame ntwadi, kadi yasadilanga e lau diadi muna samba kwa yandi, longoka yo badika.

Vava yalwaka kuna Coron, ke vavioka kolo kiayingi ko yatumbikwa se nkuluntu. Wau vo mono mosi kaka yakala se nkuluntu, yayantika fila lukutakanu lwa Sikola ya Salu kia Kimfumu, Lukutakanu lwa Salu, Longi dia Nkanda dia Nkutakani ye Longi dia Eyingidilu. Konso nsuk’a lumingu yafilanga mpe longi dia nkangu. Mu kuma kia mawonso mama, kiakalanga ye ntangwa ya mona kinsona ko.

E salu kiame kia samuna e nsangu zambote kuna Coron nluta miayingi kiatwasa. Akaka muna alongoki ame banungunuka yo vubwa. Ezak’e ntangwa muna lwaka muna zunga yankaka, diavavanga vo yakangala ndambu a lumbu ye kiazayanga ko kana nkia fulu ilwakila yo leka. Muna zunga kia nkutakani mwakala ye sanga yayingi yakete. Muna lwaka muna sanga yayi, kanele vo kiazaya siensia ko, nkumbu miayingi yakangalelanga muna nzaza yakete vana kati kwa tembwa kiangolo muna mbu. Yave wantaninanga yo kunsikina muna mpasi zazi zawonso. I bosi, yabakula vo Yave kubika kankubikanga mu kuma kia fulu kiasunda e mpasi yafilwa kuna sentu.

Muna mvu wa 1978, yafilwa kuna Papua Nova Guiné, kuna node ya Austrália. E nsi a Papua Nova Guiné yazala ye miongo, yafwanana fioti ye Espanha muna vonga. Yatoma sivika vava yabakula vo tezo kia milhões 3 za wantu muna nsi, vioka 800 za ndinga bavovanga. Diakiese vo ndonga muna nkangu nding’a Pidgin-Melanésio bavovanga eyi yitoma yikilwanga vo Tok Pisin.

Yasiwa mu nkutakani ya Kingelezo mu fikolo, muna mbanz’a Port Moresby, mbanz’a kimfumu kia nsi. Kansi, vava yafilwa muna nkutakani ya Tok Pisin yakota mu sikola ya longoka e ndinga. Muna salu kia umbangi yasadilanga mana yalongokanga kuna sikola. Ediadi diansadisa mu yantika vova ndinga Tok Pisin mu nzaki. Ke vavioka kolo ko, yayantika fila longi dia nkangu muna Tok Pisin. Yatoma sivika, kadi kana una vo kialungisa mvu wamvimba ko tuka yalwakila kuna Papua Nova Guiné, yatumbikwa se nkengi a zunga muna nkutakani za nding’a Tok Pisin. Ediadi diavavanga vo ya kingula e nkutakani za ndinga yayi muna mvivu miayingi.

Wau vo e nkutakani kwanda zakalanga, diavavanga vo yakubika tukutakanu twayingi twa zunga yo vanga nkangalu miayingi. Kuna lubantiku kinsona  yamonanga, kadi mu nsi a kinzenza yakala, wantu ndinga zankaka bavovanga, e fu yau ya kisi nsi mpe yaswaswana ye yame. Wau vo e nzila zazala ye miongo ye mayenga, kiakangalelanga mu makumbi ma ntoto ko. Mu ndeki yakangalelanga muna konso lumingu. Ezak’e ntangwa, mono kaka yakalanga muna ndeki zakete zazala ye mvindu. E nkangalu miamina miampasi kikilu miakala, yamonanga nze mono yakangalelanga muna nlungu.

Wantu akete kaka bakala ye telefone. Muna diadi, nkanda kaka yasadilanga muna zayisa konso diambu kwa ampangi muna nkutakani. Nkumbu miayingi mono yavitanga lwaka ke mu nkanda ko mina yatwikanga. Ozevo, muna solola ampangi diavavanga vo yayuvula kwa wantu. Kansi, vava yasololanga ampangi, batoma kuntambulanga yo vutula matondo. Ediadi diansungamesanga e kuma yavangilanga e ngolo muna kubakingula. Yatambulanga lusadisu lwa Yave mu mpila zayingi. Muna kuma kiaki, e kikundi kiame yo Yave kiatoma kumama.

Vava yakingula o nlambu wa sanga kiayikilwanga vo Bougainville, muna lukutakanu lwantete mpangi mosi ayakala yo nkaz’andi ye kiese kiawonso bafinama ye bangiuvula: “Nga utusungamene?” Yasungamena vo mono yabasila umbangi vava yalwaka mu nkumbu antete muna mbanz’a Port Moresby. Yayantika longoka yau e Bibila, i bosi yabavana kwa mpangi ana bakala vo ntungi. Owau yau awole bavubwa. E zazi i zimosi muna nsambu zayingi yatambula muna mvu tatu yasadila kuna Papua Nova Guiné.

Vitila yakatuka kuna Coron muna mvu wa 1978, yazayana yo mpangi mosi ankento watoma vienga ye nkwa ntim’amvevo wayikilwanga vo Adel. Mviti a nzil’a ngonde ke ngonde kakala ye wasansanga wan’andi wole, Samuel yo Shirley. Muna kolo kiakina walunga-lunganga mpe ngudi andi wanunu. Muna ngonde a Mayu ya mvu wa 1981, yavutuka kuna Filipinas mu kazala yo Adel. Kuna nim’a lukazalu lweto, twayantika sala se aviti a nzila ye twalunga-lunganga entwadi esi nzo eto.

Kana una vo kiyekwa kia lunga-lunga esi nzo yakala kiau, muna mvu wa 1983 yatumbikwa diaka se mviti a nzil’a espesiale kuna sanga kia Linapacan muna mvivu wa Palawan. Yeto awonso muna nzo twayaluka yo kwenda kuna sanga kiakina ke kiakala ye Mbangi za Yave ko. Vioka mvu mosi, ngudi Adel wafwa. Kana una vo i wau, twakwamanana kuyivana emvimba muna salu kia samuna e nsangu zambote. Ediadi diatusadisa mu zizidila e ntantu za fwilwa. Twayantika longoka e Bibila yo wantu ayingi ana bakala ye luzolo lwa lungana muna tukutakanu. Muna diadi, twamona vo Seka dia Kintinu diakete twavuanga o mfunu muna Linapacan. Muna kuma kiaki, yeto kibeni twatunga Seka dia Kintinu diakete. Vioka mvu tatu tuka twalwakila muna zunga kiakina, wantu 110 balungana muna Luyindulu. Vava twayaluka, ayingi muna yau basala nungunuka yo vubwa.

Muna mvu wa 1986, yafilwa kuna Culion, sanga kiakalanga akwa wazi. Muna mvu mialanda, Adel mpe watumbikwa se mviti a nzil’a espesiale. Kuna lubantiku twakalanga yo wonga mu sila umbangi kwa wantu bamana vanguka mu kuma kia wazi. Kansi, ateleki ana bazingilanga mu zunga kiaki batuzayisa vo diampasi mu sambukila wazi kwa awana batambula kala mawuku. Akaka muna akwa wazi balungananga muna tukutakanu muna nzo ya mpangi  mosi ankento. Ke vavioka kolo ko twamesana ye twatoma yangalelanga samuna e ludi kia Bibila kwa wantu awaya bamonanga vo babembolwa kwa Nzambi yo wantu. Diakiese kikilu diakala mu mona una wantu ana bakala ye kimbevo kia wazi bayangalelanga longoka vo vekala ye lumbu kina bekituka se wantu alunga.—Luka 5:12, 13.

O wan’eto aweyi bavangila nsobani muna zingu kiau kuna Culion? Mbo, omono yo Adel twabokelesa mpangi zole za ndumba kuna Coron kimana wan’eto bakalanga ye akundi ambote. O Samuel, Shirley ye mpangi zazi za ndumba, batoma yangalelanga sadisa akaka bazaya e ludi. Ekolo mono yo Adel twalongokanga yo mase, oyau balongokanga yo wan’au. Vakala ye ntangwa twalongokanga ye esi nzo 11. Wau vo wantu ayingi ana twalongokanga yau Bibila bayantika nungunuka, twabaka e nzengo za ziula nkutakani yampa.

Kuna lubantiku, mono kaka yakala se nkuluntu muna zunga kiawonso. Muna diadi, ampangi kuna vula balomba vo yavitanga o ntu muna lukutakanu lwa kati kwa lumingu muna buka kia ateleki nana bakala muna Culion ye muna buka kia ateleki vua bakala muna vata diayikilwanga vo Marily. Tuka kuna Culion, ola tatu twadiatanga mu lwaka kuna Marily. Kuna mfoko a konso lukutakanu kuna Marily, twadiatanga ola zayingi muna zunga kia miongo mu kwenda longoka Bibila ye alongoki eto muna vata diayikilwanga vo Halsey.

Kuna kwalanda, twayantika kutika mbongo ayingi muna vata dia Marily ye Halsey. Muna kuma kiaki, twatunga Maseka ma Kintinu muna mavata mama mau mole. Nze dina diavangama kuna Linapacan, ampangi ye alongoki a Bibila yau kibeni batunga Maseka mama. E seka dia Marily diafwana lungana 200 za wantu. I bosi, twavongesa dio kimana mwavangamenanga lukutakanu lwa zunga.

Muna mvu wa 1993 vava wan’eto bakituka se ambuta, o mono yo Adel twayantika sala e salu kia kinkengi a zunga kuna Filipinas. I bosi, muna mvu wa 2000 yakota Sikola ya Nkubama ya Uselo kimana yalongwa se nlongi a sikola. Yamona vo kiafwana ko muna kiyekwa kiaki, kansi Adel ntangwa zawonso wankasakesanga. Wansungamesa vo Yave okunkumika muna lenda sala e salu kiaki kiampa. (Fili. 4:13) Adel wazaya wo vo ediadi dialudi, kadi muna  kolo kiakina walendanga sala e salu kiandi kana una vo wanuananga ye mpasi za mayela.

Muna mvu wa 2006 ekolo yasalanga se nlongi, Adel wasoloka ye kimbevo kiampasi muna tomfo. Twatoma kendalala! Vava yavova vo mfwete yambula e salu kia nlongi kimana yanlunga-lunganga, Adel wavutula vo: “Dodokolo vava dotolo ona olenda kunsadisa, kadi nzeye wo vo Yave okusadisa mu kwamanana sala e salu kiaku.” Muna mvu sambanu mialanda, Adel wakwamanana sadila Yave lembi yidima. Muna kolo kina kalendanga diata ko, wasilanga umbangi vana kunda kiandi kia makoka. Vava diakalanga vo diampasi muna vova, wavananga mvutu za mvovo umosi yovo mvovo miole muna tukutakanu. Mpangi zayingi batwikilanga Adel mensagem mu kuma kia mbandu andi ya luzindalalu yavana kafwa muna mvu wa 2013. Mvu 30 ya sala entwadi yo Adel wa nkaz’ame ona yatoma zolanga. Vava kafwa, yabakama diaka kinsona ye ntantu zayingi.

Adel wazola vo yakwamanana mu salu kiame, i diau mpe yavanga. Yasalanga ye fululu kiawonso, ediadi diansadisa mu zizidila kinsona. Tuka muna mvu wa 2014 yakuna 2017, yavewa kiyekwa kia kingula e nkutakani za ndinga Tagalog muna nsi zakala vo e salu kieto kiasimwa. I bosi, yavewa diaka kiyekwa kia kingula e nkutakani za Tagalog kuna Taiwan, Estados Unidos ye Canadá. Muna mvu wa 2019 yakala se nlongi a Sikola ya Ateleki a Kintinu muna Kingelezo kuna Índia ye Tailândia. Kiese kiayingi ikalanga kiau muna sala e salu yayi yawonso. Okuyivana emvimba muna salu kia Yave i diambu dilutanga kumpana e kiese.

Muna konso zunga kiampa yafilwanga, yatoma zolanga ampangi ana yawanananga yau. Muna kuma kiaki, okanana yau i diambu diatoma kuntwasilanga e mpasi. Muna ntangw’a kanana ye ampangi, diavavanga vo yabunda emvimba e vuvu kwa Yave. Wau vo ntangwa zawonso yatambulanga lusadisu lwandi, diansadisanga mu tambulwila konso nsobani ye nsi a ntima yawonso. Owau isalanga se mviti a nzil’a espesiale kwaku Filipinas. Itoma yangalelanga lusadisu lwa ampangi mu nkutakani ame yampa eyi yakituka se kanda diame. Kiese kiayingi mpe ikalanga kiau mu mona Samuel yo Shirley betoma tangininanga lukwikilu lwa ngudi au.—3 Yoa. 4.

Kieleka, mambu mayingi mampasi yawanana mau mu zingu kiame, musungula vava yamonanga o nkaz’ame ona yatoma zolanga kanuananga ye mpasi za mayela yavana kafwa. Vakala mpe ye ntangwa diavavanga vo yamesana ye mambu mampa. Kana una vo i wau, yamonanga vo Yave ‘kavavukidi konso muntu ko omu yeto.’ (Mav. 17:27) Wau vo koko kwa Yave “ke kwankufi ko,” oyikamanga yo kumika selo yandi, kana nkutu ana bena muna zunga ina kwanda. (Yes. 59:1) Ivutulanga funda dia matondo kwa Yave wa Tadi diame, kadi okalanga yame mu zingu kiame kiawonso. Kieleka, kisidi kala mono mosi ko.