1-2. Mu nkia mpila e zingu kieto kinina e betela ye toko diyikilu muna tini kia 1?

 YINDULA mwan’a toko osanswanga kwa mase ma mvuama. Lumbu kimosi, mase mandi bafwa muna sumbula. O mwana vava katambula e nsangu, watoma kendalala. Kansi, vakala diaka ye nsangu zankaka zambi zamvingilanga. Wayiza bakula vo mase mandi babwisa kinkita kia kanda diau ye badia mfuka yampwena. Vana fulu kia sala yo mavua, wasala ye mfuka ye awana babadevesa e nzimbu, mu lomba bena e nzimbu zau. Ke lenda futa e nzimbu zazi zawonso ko.

² Muna lukufi, e zingu kieto betela kina ye toko diadi. Mase meto mantete, Adami yo Eva wantu alunga bakala ye bazingilanga muna paradiso yambote-mbote. (Tuku 1:27; 2:7-9) Bakala ye vuvu kiakituka se mvuama, i sia vo, zinga yakwele mvu. Kansi, vabwa sumbula kiampwena. Adami yo Eva basumuka. Bavidisa e paradiso ye vuvu kiau kia zinga yakwele mvu. Nkia vua basisila kwa wan’au? E Bibila kikutuvovesanga vo: “Wauna e sumu diakotela ova nza muna muntu mosi, [Adami] o lufwa mpe muna sumu, i nsayana lwasayana o lufwa kwa wantu awonso, e kuma kadi awonso basumuka.” (Roma 5:12) E sumu ditwasanga lufwa i vua katusisila Adami. E vua diadi twasisilwa dina nze mfuka yampwena ina vo ke vena muntu ko mu yeto olenda yo futa.—Nku. 49:8.

3. Ekuma masumu meto malenda tezaneswa ye “mfuka”?

 ³ Yesu watezanesa masumu ye “mfuka.” (Mat. 6:12; Luka 11:4) Vava tusumukanga, tukalanga nze yeto tudidi e mfuka kwa Yave. Divavanga vo twafuta o mfutu wa sumu. Kele vo Yave kavanga diambu ko muna loloka masumu meto, twadi vevoka kaka muna mfuka yayi muna lufwa ye ke twadi kala diaka ye vuvu ko kia vutuka zinga.—Roma 6:7, 23.

4. (a) Kondwa kwa lusadisu, adieyi diadi bwila asumuki awonso? (Nkunga 49:7-9) (b) Muna Bibila nkia mambu meyikilwanga vo “ sumu”? (Tala e babu, “Sumu.”)

⁴ Muna ngolo za yeto kibeni, ke tulendi vua ko yawonso ina Adami yo Eva bavidisa. (Tanga Nkunga 49:7-9.) Kondwa kwa lusadisu, ke twadi kala ye vuvu kia vua moyo a mvu ya mvu ko ngatu vuvu kia lufuluku. Twadi fwanga nze bulu.—Kim. 3:19; 2 Pet. 2:12.

5. O Se dieto dia nzodi nkia lusadisu katuvana mu kuma kia vua dia sumu dina twasisilwa? (Tala fwaniswa.)

⁵ Yindula diaka e toko diyikilu muna tini kiantete. Aweyi kemona kele vo mvuama mosi ukivene muna futa e mfuka zandi zawonso? Kalukatikisu ko vo e toko ovutula matondo yo tambulwila lukau lwalu. Diau dimosi mpe, Yave wa Se dieto dia nzodi watuvana lukau muna futa e mfuka ya sumu twasambukila kwa Adami. Yesu wasasila e diambu diadi mu mpila eyi: “Muna nzola katoma zola o wantu, o Nzambi i kavanina o Mwan’andi mosi kaka, kimana konso ona osonga lukwikilu muna yandi ke fwaswa ko, moyo a mvu ya mvu kevua.” (Yoa. 3:16) Vana ntandu, o lukau lwalu lwaziula e nzila kimana twakala ye ngwizani ambote yo Yave.

6. Nkia mvovo mia Bibila tubadika mu longi diadi? Ekuma?

⁶ Aweyi tulenda vuila nluta muna lukau lwalu yo lolokwa masumu yovo “mfuka” zeto? E mvutu za kiuvu kiaki zina muna mvovo emi mia Bibila: Vutulwisa e ngwizani, lembekelwa, lubakanisu, lukûlu, luvevoko yo badikilwa vo ansongi. Mu longi diadi, tufimpa e mvovo miami ye nsas’andi. Ekolo tubadika e nsas’a mvovo miami, e fu kieto kia vutula matondo mu kuma kia dina Yave kavanga muna loloka masumu meto, kiwokela.

KANI: VUTULWISA E NGWIZANI

7. (a) Nki diaka bavidisa Adami yo Eva? (b) Nki tuvuanga o mfunu yeto mbongo a Adami yo Eva? (Roma 5:10, 11)

⁷ Vana ntandu a vidisa e vuvu kia zinga yakwele mvu, Adami yo Eva bavidisa e ngwizani ambote bakala yau yo Yave wa Se diau. Vitila basumuka, Adami yo Eva mu kanda  dia Nzambi bakala. (Luka 3:38) Vava bakolamena Yave, bayingwa muna kanda diandi. Vava e diambu diadi diavangama, ke bakala ntete yo wana ko. (Tuku 3:23, 24; 4:1) Muna kuma kiaki, wau vo tu mbongo au, divavanga vo twavutulwisa e ngwizani yo Yave. (Tanga Roma 5:10, 11.) Muna mvovo miankaka, tufwete vanganga e ngolo kimana twakala ye ngwizani ambote yo yandi. Nkanda mosi usasilanga vo, o mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo “vutulwisa e ngwizani” una ye nsasa vo “vanga kikundi ye mbeni.” Diasivi kikilu vo Yave yandi wavita o ntu muna vutulwisa e ngwizani yo wantu. Mu nkia mpila?

NKUBIKA: LEMBEKELWA

8. (a) Nki i lembekelwa? (b) Nki i lubakanisu?

⁸ Lembekelwa yovo luyambulwilu lwa masumu i nkubika ina Yave kavanga kimana kavutulwisa e ngwizani ambote yo wantu alembi lunga. Muna baka diaka kina Adami kavidisa, Yave wavanga e nkubika ya vana e lekwa kina betela ye kina Adami kavidisa. E Sono ya Kingerekia ya Kikristu isadilanga e mvovo una ye nsasa yau a imosi ye “lembekelwa,” lubakanisu. (Roma 3:25) Lubakanisu i diambu kevanganga o muntu muna kala mu luvuvamu yo Nzambi yo kala ye ngwizani ambote yo yandi.

9. Nkia nkubika ya kolo kiandwelo kavanga o Yave muna loloka masumu ma Aneyisaele?

⁹ Muna sadisa Aneyisaele bakala ye ngwizani ambote yo yandi, Yave wavanga e nkubika ya kolo kiandwelo kimana kalolokanga masumu mau. Muna Isaele, e Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu kiakembelwanga konso mvu. Muna lumbu kiakina, o ngang’ambuta watambikanga kimenga kia bulu muna wete dia nkangu. Dialudi vo e yimenga ya bulu ke yafokolanga emvimba masumu ma muntu ko, kadi o muntu osundidi e bulu. Kansi, ekolo Aneyisaele ana bavilukanga e ntima bavananga e yimenga ya bulu ina yalombwanga, Yave walolokanga masumu mau. (Ayib. 10:1-4) Vana ntandu, e nkubika yayi ya Lumbu kia Luyambulwilu lwa Masumu, yasungamesanga Aneyisaele vo asumuki kikilu bakala ye lekwa kiankaka kisundidi o mfunu bavavanga muna fuka emvimba masumu mau.

10. Adieyi Yave kavanga muna loloka masumu ma wantu?

¹⁰ Adieyi Yave kavanga muna loloka masumu ma wantu? Wavanga e nkubika kimana o Mwan’andi anzolwa, ‘katambikwa nkumbu mosi kaka kimana kanata masumu ma wantu ayingi.’ (Ayib. 9:28) Yesu wavana “moyo andi se lukûlu lwa wantu ayingi.” (Mat. 20:28) Nki i lukûlu?

NTALU: LUKÛLU

11. (a) Muna Bibila, nki i lukûlu? (b) Adieyi diavavuanga kimana o lukûlu lwafutwa?

¹¹ Muna Bibila, o lukûlu i ntalu ifutwanga muna yambulwila masumu yo vutulwisa e ngwizani. a Vana meso ma Yave, o lukûlu i nkubika isadilwanga muna vutulwisa kina kiavila. Mu nkia mpila? Sungamena wo vo Adami yo Eva bavidisa o moyo walunga ye vuvu kia zinga yakwele mvu. Ozevo, diavavanga vo e ntalu a lukûlu ifutwa, yakala betela ye kina kiavila. (1 Tim. 2:6) Diavavanga mpe vo yafutwa kwa muntu una se mbuta ona (1) wakala vo muntu alunga; (2) wakala vo wafwana zinga yakwele mvu ova ntoto; ye (3) wakala wakubama muna kuyivana yovo vana moyo andi muna wete dieto.  O moyo a muntu olungisa mawonso mama wafwana muna futa kina Adami kavidisa.

12. Ekuma Yesu kakadila wafwana muna futa e ntalu a lukûlu yavavuanga?

¹² Badika kuma tatu isonganga vo Yesu wafwana kakala muna futa e ntalu a lukûlu. (1) Yesu muntu alunga kakala, i sia vo, “kasumuka ko.” (1 Pet. 2:22) (2) Muna kuma kiaki, wafwana kakala mu zinga yakwele mvu ova ntoto. (3) Wakubama kakala muna fwa yovo vana moyo andi muna wete dieto. (Ayib. 10:9, 10) Wau vo muntu alunga kakala, Yesu wafwanana kakala yo Adami vitila kasumuka. (1 Kor. 15:45) Muna lufwa lwandi, Yesu walenda fuka e sumu dia Adami, i sia vo, wavingisa kina Adami kavidisa. (Roma 5:19) Muna mpila yayi, Yesu wakituka “Adami wansuka.” Ke diakala diaka mfunu ko vo muntu ankaka alunga keza futa kina Adami kavidisa. Yesu wafwa “emvimba mu nkumbu mosi.”—Ayib. 7:27; 10:12.

13. Nkia ngwizani ina vana vena e nkubik’a luyambulwilu lwa masumu yo lukûlu?

¹³ Nkia ngwizani ina vana vena e nkubik’a luyambulwilu lwa masumu yo lukûlu? E nkubik’a luyambulwilu lwa masumu i dina Yave kavanga muna vutulwisa e ngwizani yo wantu. O lukûlu i ntalu yafutwa muna yambulwila masumu ma wantu alembi lunga. E ntalu a lukûlu i menga mantalu ma Yesu mabunguka muna wete dieto.—Efe. 1:7; Ayib. 9:14.

NSENDO: LUVEVOKO YO BADIKILWA VO ANSONGI

14. Nkia diambu tufimpa? Ekuma?

¹⁴ E nkubik’a luyambulwilu lwa masumu, nkia nsendo itwasanga? Bibila mvovo miayingi kisadilanga muna songa e nsendo mia nkubika yayi. Kana una vo e nsas’a mvovo miami betela ikalanga, konso mvovo usonganga diambu diasikididi muna nkubik’a luyambulwilu lwa masumu ina kavanga o Yave. Ekolo tufimpa e mvovo miami, tumona mpe una milenda simbila e ntima mieto.

15-16. (a) Adieyi Bibila kivovanga mu kuma kia lukûlu? (b) Aweyi tumonanga mu kuma kia lukûlu?

¹⁵ E Bibila kivovanga vo mu kuma kia lukûlu lwafutwa, twakulwa yovo twavevolwa. Petelo wa ntumwa wasasila e diambu diadi mu mpila eyi: “Nuzeye wo vo ke mu lekwa iwolanga ko yovo palata ngatu wolo nuakûdilwa muna mpil’a zingu kiampavala kina nuasambukila kwa mase meno. Kansi muna menga mantalu, nze ma mwan’a meme wakondwa twangu ye tona, mana ma Kristu.”—1 Pet. 1:18, 19.

¹⁶ Mu kuma kia kimenga kia lukûlu, tulenda vevolwa muna sumu yo lufwa lutwasanga ulolo wa mpasi. (Roma 5:21) Tuvutulanga funda dia matondo kwa Yave yo Yesu wau twavevolwa muna menga mantalu ma Yesu.—1 Kor. 15:22.

17-18. (a) O badikilwa vo ansongi, aweyi disongele? (b) Nkia nluta tuvuanga wau vo Yave okutubadikilanga vo ansongi?

¹⁷ Bibila kivovanga vo selo ya Yave bebadikilwanga vo ansongi. Ediadi disongele vo, ke tutumbwa diaka ko mu kuma kia masumu mana twavola. Ediadi ke disongele ko vo Yave nkanikinu miandi miansongi kekululanga. Yave ke mu ngolo za yeto kibeni ko kekutubadikilanga vo ansongi. Vana ntandu, Yave ke tondanga sumu ko. Kansi mu kuma kia lukwikilu lweto muna nkubik’a luyambulwilu lwa masumu ye ntalu a lukûlu yafutwa, Yave una ye kuma kia vunzuna mfuka eto.—Roma 3:24; Ngal. 2:16.

¹⁸ Nkia nluta tuvuanga wau vo Yave okutubadikilanga vo ansongi? Awana basolwa mu yala yo Yesu kuna zulu, babadikilwa kala vo  ansongi ye wan’a Nzambi. (Tito 3:7; 1 Yoa. 3:1) Masumu mau malolokwa. Dina nze vika sia vo ke bavola masumu mamana ko. Muna diadi, bafwana kota muna Kintinu. (Roma 8:1, 2, 30) Akaka ana bebadikilwanga vo ansongi, bezingila ova ntoto yakwele mvu. Yave ololokanga masumu mau ye bekitukanga se akundi andi. (Yak. 2:21-23) E ndong’ayingi ana bevuluka muna Armangedo, bena ye vuvu kia vua moyo a mvu ya mvu. (Yoa. 11:26) “Ansongi” ye awana bena vo “ke ansongi ko” ana bafwa befuluka. (Mav. 24:15; Yoa. 5:28, 29) I bosi, e selo yawonso ya Yave ova ntoto ana besonga nlemvo, ‘bevua luvevoko lwa nkembo a wan’a Nzambi.’ (Roma 8:21) Ekwe nsambu tuvua muna nkubika ya luyambulwilu lwa masumu, i sia vo, e ngwizani eto yo Yave wa Se dieto ivutuka emvimba!

19. Aweyi e zingu kieto kiasobela? (Tala mpe babu, “ Adieyi Yave Kavanga Muna Loloka Masumu Meto?”)

¹⁹ Kieleka, e zingu kieto kiakala nze kia toko diyikilu kuna lubantiku ona wavidisa yawonso yo sala ye mfuka ina kadi lenda futa ko. Kansi, diamatondo vo Yave watusadisa. Muna kuma kia nkubika ya luyambulwilu lwa masumu ye lukûlu lwafutwa, e zingu kieto kiasoba. O lukwikilu lweto muna Yesu Kristu lukutuvananga e lau dia kûlwa yovo vevolwa muna tumbu kia sumu yo lufwa. Vava Yave kelolokanga masumu meto, dikalanga nze vika sia vo ke twavola masumu mamana ko. Edi disundidi o mfunu, owau tuna ye ngwizani ambote yo Yave wa Se dieto dia zulu.

20. Nkia diambu tubadika muna longi dilanda?

²⁰ Ekolo tubadikanga mana Yave yo Yesu bevanganga muna wete dieto, tutoma kubavutulanga e funda dia matondo. (2 Kor. 5:15) Kondwa kwa lusadisu lwau ke twadi kala ye vuvu ko. Kansi, o luloloko lwa Yave nkia nsasa lwina kwa konso muntu mu yeto? Ediadi i diambu tubadika muna longi dilanda.