Muna mvu wa 2012, asatuludi a lekwa yankulu basolola belengenze ya kinzu kia tuma kiavangwa se vioka 3.000 ma mvu. Asatuludi awaya bayangalala kikilu. Ekuma? Ke mu kuma kia belengenze ya kinzu kiakina kaka ko, kansi mu kuma kia nkumbu yasonama muna kinzu.

Vava asatuludi babundakesa e belengenze yayi, balenda tanga e masono ma ndinga ya esi Kenani makala muna kinzu. Mwasonama vo: “Eshba’al Ben Beda.” E mvovo miami mina ye nsasa vo “Esebale wa mwan’a Beda.” Owau, i nkumbu antete asatuludi basolola e nkumbu yayi yasonama muna lekwa kiankulu.

Vena yo muntu una ye nkumbu a Esebale oyikwanga muna Nkand’a Nzambi. Mosi muna wan’a Ntinu Saulu kakala. (1 Tusansu 8:33; 9:39) Yosef Garfinkel, mosi muna asatuludi ana basolola e kinzu kiaki wavova vo: “Diasivi kikilu mu mona vo e nkumbu Esebale yasonama muna Nkand’a Nzambi, owau imonekene mpe mu lekwa yankulu, muna kolo kia kiau kimosi kia luyalu lwa Ntinu Davidi.” Ekiaki i nona kiankaka kisonganga una lekwa yankulu isolokanga iyikamenanga lusansu lwa Nkand’a Nzambi.

Muna Nkand’a Nzambi, o Esebale wa mwan’a Saulu oyikilwanga mpe vo Isi-bosete. (2 Samuele 2:10) Ekuma e nkumbu “bale” yasobelwa vo “bosete”? Afimpi a mambu bevovanga vo nkanda Wanzole wa Samuele nanga ke wasadila nkumbu a Esebale ko kadi wasungamesanga Aneyisaele Bale wa nzambi a tembwa ona esi Kenani basambilanga. Kansi, muna nkand’antete wa Tusansu, tulenda mo solola e nkumbu a Esebale yamu unu.