KANA una vo se mvu miayingi miviokele kala, yakinu sungamena dina diabwa lumbu kimosi kuna mbanza Brookings, Dakota do Sul, Estados Unidos. E kiozi ngolo kiakala muna mene. Yabakula vo ke kolo ko e nsungi a kiozi se iyantika. Vamosi yakala ye buka kiakete kia wantu mu nzo mosi yalundilwanga madia ma twelezi. Yeto awonso twazakamanga ye kiozi. Lukufi twakala ye wulu diazala ye maza manzizi. Muna kusadisa wazaya e kuma twayendela vana fulu kiaki, entete yambula yazingulwila lusansu lwa zingu kiame.

Yawutuka kina kia 7 kia ngonde ya Malusu ya mvu wa 1936. Mase mame wana yá bawuta. Mono i mwan’a nsuka. Ku vata diakete twazingilanga kuna este ya Dakota do Sul. E salu kia mpat’a nsengo ye twela bulu mfunu kiakala kwa yeto. Kansi ke kiau ko kiasunda o mfunu. Mase mame bavubwa nze Mbangi za Yave muna mvu wa 1934. Wau vo bayekola zingu kiau kwa Yave, o vanga luzolo lwandi i diambu diasundanga o mfunu muna zingu kiau. Se diame, Clarence, wasalanga se selo kia nkutakani (owau mfidi a buka kia akuluntu) muna nkutakani yakete twakala kuna Conde, Dakota do Sul. I bosi, se diame dia nleke, Alfred, wavinga vana fulu kiandi.

Yeto awonso muna nzo eto ke twakondwanga ko muna tukutakanu. Twazolanga mpe kwenda sila umbangi mu nzo ke nzo mu zayisa wantu e vuvu kia zingu kia kusentu kina muna Nkand’a Nzambi. E mbandu a mase mame ye mpila batulongelanga yatusadisa mu zola Yave. Mono yo nsang’ame Doroty twakituka ateleki a Kintinu muna kimbuta kia mvu sambanu. Muna mvu wa 1943, yakisonekesa muna Sikola ya Salu kia Kimfumu, eyi yayantika mu mvu wauna.

 Twazolanga kikilu kwenda muna tukutakanu twampwena. Yakinu sungamena lukutakanu lwa mvivu lwakala kuna mbanza Sioux Falls, Dakota do Sul, muna mvu wa 1949. Mpangi Grant Suiter wafila longi diakala yo ntu a diambu vo “E Mbaninu Ifinamene Kikilu!” Watoma dio kiesesa vo Akristu awonso bafwete sadila e zingu kiau muna salu kia samuna e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi. Vava kiavioka lukutakanu, yayekola zingu kiame kwa Yave. Yavubwa muna lukutakanu lwalanda lwavangama kina kia 12 kia ngonde ya Novemba ya mvu wa 1949 kuna mbanza Brookings. E kiaki i kuma yakadila vana fulu kiakina kiakala ye kiozi kiayingi mpovele kuna lubantiku. Wantu yá muna yeto twavingilanga e ntangwa ina tuvubwa.

Kuna kwalanda, yabaka e nzengo za kota muna salu kia kimviti a nzila. Yayantika e salu kiaki kina kia 1 kia ngonde ya Yanuali ya mvu wa 1952, vava yakala ye kimbuta kia mvu 15. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “On’okangala y’akwa ngangu, okal’e ngangu.” Ayingi muna yitu yame akwa ngangu bakala kadi bayikama e nzengo zame za kota muna salu kia kimviti a nzila. (Ngana 13:20) Nkumbu miayingi, yayendanga entwadi muna salu kia umbangi yo ngudi ame ankazi, Julius, wakala ye kimbuta kia mvu 60. Kana una vo twaswaswana muna kimbuta, twazolanga sala entwadi muna salu kia umbangi. Mayingi yalongoka muna mbandu ye umbakuzi wandi. Ke vavioka kolo ko, Dorothy mpe wakituka se mviti a nzila.

Vava yakala nleke, mase mame bazolanga bokela akengi a zunga ye akazi au kuna nzo eto. Akazi mosi batoma kunsadisa i mpangi Jesse yo Lynn Cantwell. Batoma kunzolanga yo kunkasakesa. Vava bakingulanga nkutakani zakala lukufi, ezak’e ntangwa bambokelanga yavaika yau muna salu kia umbangi. Yazolanga kikilu kala yau vamosi. Nze yau, mono mpe yakala ye tima dia kuyivana muna salu kia Yave yo kwamanana muna salu kia kimviti a nzila.

O nkengi a zunga wankaka watukingula i mpangi Bud Miller. Vava kayiza kingula e nkutakani eto kumosi yo nkaz’andi, Joan, kimbuta kia mvu 18 yakala. Muna kolo kiakina, diavava vo ngienda kuyisunzula kwa ayadi ana basolanga awana bafwete kota muna salu kia kisoladi. Bazola vo yasala e salu kina yabadikilanga vo nkanikinu a Yesu  kiakululanga wa lembi kuyisia muna mambu ma tuyalu. E salu yasola i kia samuna e nsangu zambote za Kintinu. (Yoane 15:19) Muna kuma kiaki, yalomba vo yabadikilwa vo selo kia Nzambi.

Yayangalala kikilu vava mpangi Miller kampovesa vo okwenda yame entwadi kuna kwa ayadi. Kamonanga nsoni ko, o wantu mpe ke bamwenanga wonga ko. Umbakuzi wayingi kakala wau wa Nkand’a Nzambi. O kala vana ndambu ame diampana kikilu unkabu. Muna mvu wa 1954, ayadi batambulwila e ndomba yavanga ya badikilwa vo selo kia Nzambi. Ediadi diavangama mu kuma kia mbokena twakala zau. Owau, yakala ye luvevoko lwa kuyivana emvimba muna salu kia Yave.

Ke vavioka kolo ko, yabokelwa ngienda sadila kuna Betele, kuna kwayikilwanga vo Fazenda da Torre de Vigia, kuna Staten Island, Nova York. Tezo kia mvu ntatu yasadila ko. Nsambu zayingi yatambula wau yazayana yo sala entwadi ye mpangi zayingi z’akala ye z’akento akwa ngangu.

Kuna fazenda yayina kuna Staten Island i kwakala mpe e radio eto WBBR. Mbangi za Yave bayantika sadila radio yayi tuka muna mvu wa 1924 yamuna mvu wa 1957. Mpangi 15 yovo 20 kaka za Betel basolwa mu kwenda sadila kuna Fazenda da Torre de Vigia. Ayingi muna yeto aleke twakala, ke twazaya mayingi ko. Kansi, twasalanga entwadi ye mpangi mosi wakuswa muna mwanda wakala ye nkumbu a Eldon Woodworth. Mpangi ndioyo wakala nze se kwa yeto ye watulonga mambu mayingi. Ezak’e ntangwa vava twabakananga diambu ye akaka, mpangi Woodworth watuvovesanga vo: “Mana Yave kevanganga masivi kikilu kana una vo wantu alembi lunga kesadilanga.”

Twasala mpe entwadi yo mpangi Frederick W. Franz. Watusadisa kikilu yeto awonso. Nkwa ngangu kakala ye watoma zaya Nkand’a Nzambi. Wasonga o zola muna yeto awonso. Mpangi Harry Peterson yandi watulambilanga. Twazolanga kumbokelela muna nkumbu yayi ke mu nkumbu andi yankaka ko, Papargyropoulos. Yandi mpe Nkristu akuswa kakala ye watoma zolanga e salu kia umbangi. Mpangi Peterson watoma salanga e salu kiandi kuna Betele, kansi kavezanga salu kia umbangi ko. Konso ngonde, wakayanga ulolo wa yinkanda-nkanda. Wau vo umbakuzi wayingi wa Nkand’a Nzambi kakala wau, wavananga e mvutu za yuvu yayingi twanyuvulanga.

Vava twasadilanga kuna Fazenda da Torre de Vigia, twasianga e bundu ye ndunda muna mbwata. Muna konso mvu, twanatanga tezo kia 42.600 za mbwata za bundu ye ndunda kuna Betele. Yasalanga entwadi yo mpangi ankento Etta Huth. Nkwa ngangu kikilu kakala. Yandi wasikidisanga e mpila tukubikila e bundu ye ndunda. Mpangi zankaka z’akento bayizanga kutusadisa. Mpangi Etta wabasadisanga mpangi zazi mu sala e salu kiau. Kana una vo mpangi Etta watoma zaya e salu kia sia bundu ye ndunda muna mbwata, wazitisanga mpangi z’akala ana bavitanga o ntu. Mbandu ambote kasonganga kwa yeto awonso.

Angela Romano i mpangi ankaka ankento wayiza kutuvana moko kuna Fazenda. Mpangi Etta wanlonga e ludi. Mono yo Angela twakazala muna ngonde ya Abidi ya mvu wa 1958. Se mvu 58 tusalanga entwadi muna salu kia Yave. Muna mvu miami miawonso, e kwikizi kia Angela muna Yave kisiamisanga e nzola muna longo lweto. Wau vo nkwa ngangu, ikumbundanga kikilu e vuvu kana nkutu vava tubwilwanga mambu mampasi.

Vava ampangi bateka e radio WBBR yakala kuna Staten Island muna mvu wa 1957, yayenda sadila kuna Betele ya Brooklyn mu fikolo. Vava mono yo Angela twakazala, twavaika kuna Betele. Mvu ntatu twasala e salu kia kimviti a nzila kuna Staten Island. Mu fikolo, yasala entwadi y’awana basumba e radio eyi bavana e nkumbu a WPOW.

Mono yo Angela twavevola e zingu kieto kimana twakala twakubama mu kwenda sadila konso kuna bekututuma. Muna kuma kiaki, muna mvu wa 1961, twatambulwila e mboka ya kwenda sala se aviti a nzila a espesiale kuna mbanza Falls City, Nebraska. Kansi, ke vavioka kolo ko, twafilwa kuna South Lansing, Nova York, mu kota Sikola ya Salu kia Kintinu. Twayangalelanga mana twalongokanga. Twabanzanga vo ku Nebraska tuvutuka vava tufokola sikola. Muna kuma kiaki, twasivika kikilu vava twafilwa ku nsi yankaka. Twafilwa muna salu kia kimisionario kuna Camboja. Ekolo twakala kuna nsi yayi yambote-mbote, twamona, twawá yo yeleka lekwa yayingi yakala vo ya kinzenza kwa yeto. Twakala kikilu ye tima dia zayisa kwa nkangu a nsi yayi e nsangu zambote za Kintinu.

Kansi, e mvuanga yakota muna mambu ma luyalu kuna Camboja. Muna kuma kiaki, twayenda kuna Vietnã do Sul. Diankenda vo vioka mvu miole, yabakama kimbevo kiangolo yo vutuka kuna Estados Unidos. Ntangwa yayingi yavioka muna toma sasuka. Vava kimbevo kiafokoka, twavutuka muna salu kia kimviti a nzila.

Muna ngonde ya Malusu ya mvu wa 1965, twayantika e salu kia kinkengi a zunga. Mono yo Angela mvu 33 twavanga muna salu kia kinkengi a zunga ye mvivu. Twavananga moko muna kubika tukutakanu twa mvivu. Yatoma yangalelanga salu kiaki kadi kuna kwa mono lukutakanu lwa mvivu ntangwa yakiese kikilu ikalanga. Mu mvu miayingi, twakingulanga nkutakani za mbanza Nova York. Nkumbu miayingi, kuna Yankee Stadium twavangilanga tukutakanu twa mvivu.

Mono yo Angela salu yayingi yampasi twavewanga. Muna mvu wa 1995, yavewa kiyekwa kia kala nlongi a Sikola ya Nkubama ya Uselo. Vioka mvu ntatu, twabokelwa kuna Betele. Vioka mvu 40, yayangalala kikilu wau yavutuka diaka sadila kuna Betele, kuna yayantikila e salu kia ntangwa ke ntwangwa. Yasadila mu fikolo kuna Departamento de Serviço yo longa sikola zayingi. Muna mvu wa 2007, e Buka kia Selo Yambuta basikidisa e Departamento za Sikola za Kimfumu mu kubika sikola zawonso zivangamenanga kuna Betele. Mvu miayingi, mono yakala nkengi a departamento yayi.

Mu mvu miviokele, nsobani zayingi zavangama mu kuma kia sikola zivangamenanga kuna Betele. E Sikola mu Kuma kia Akuluntu a Nkutakani yayantika muna mvu wa 2008. Muna mvu miole mialanda, vioka 12.000 ma akuluntu bakota sikola yayi kuna Patterson ye kuna Betele ya Brooklyn. Owau, e sikola yayi mu fulu yayingi ivangamenanga. Muna mvu wa 2010, e nkumbu a Sikola ya Nkubama ya Uselo yasobwa yo yantika yikilwa vo Sikola ya Nkand’a Nzambi mu Kuma kia Mpangi z’akala Ampumpa. Vasikidiswa mpe sikola yampa yayikilwanga vo Sikola ya Nkand’a Nzambi mu Kuma kia Akristu Asompa.

Muna ngonde ya Setemba 2014, e sikola zole zazi zabundakeswa mu sikola mosi iyikilwanga vo Sikola ya Ateleki a Kintinu. Awana bekotanga sikola yayi balenda kala akazi, mpangi z’akala ye z’akento bena vo ampumpa. Mpangi zayingi mu nz’amvimba bayangalala vava bawá vo e sikola yayi ivangama mpe muna nsi zau. Diakiese mu mona vo mpangi zayingi balenda vua lau dia kota sikola yayi. Ngina ye kiese mu zayana ye mpangi zayingi bavanga e nsobani muna zingu kiau kimana bakota sikola yayi.

Vava iyindulanga e zingu kiame tuka yavubilwa muna maza mamana manzizi, ivutulanga matondo kwa Yave wau kampana e lau dia zayana ye mpangi zayingi akwa ngangu. E mpangi zazi zansadisa mu toma zaya Yave yo kunsadila una ufwene. Akaka aleke kwa mono, akaka ambuta. Ayingi batuka mu nsi zankaka, e fu yau mpe ya kisi nsi yaswaswana ye yame. Kansi, muna mvovo ye mavangu mau, yabakula vo zola kikilu bakala kwau muna Yave. Ngina ye kiese kia zayana ye akundi ayingi angangu vana vena nkangu a Yave yo longoka muna mbandu au.