1. Ekuma wantu ankaka bafwanukinu o zitu? Adieyi tulongoka mu longi diadi?

AWEYI tuvaninanga zitu kwa wantu? Tuvanganga wo vava tukubavuminanga yo kubalemvokela. Nkumbu miayingi, tuvananga zitu kw’awana bevanganga diambu dimosi dianene yovo awana bena ye kiyekwa kiamfunu. Mu longi diadi, tuzaya awana tufwete vananga zitu ye kuma tufwete wo vangila.

2, 3. (a) Ekuma Yave kafwanukinu tambula o zitu? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.) (b) Nani i “Mwan’a meme” oyikwanga muna Lusengomono 5:13? Ekuma tufwete kumvanina o zitu?

² E sono kia Lusengomono 5:13 kivovanga vo “Ndiona ovuende vana kunda” yo “Mwan’a meme” zitu bafwanukinu. “Ndiona ovuende vana kunda,” i Yave. Muna Lusengomono kapau kia 4, e vangwa ya mwanda kuna zulu bayika e kuma Yave, ‘ona ozinganga yamu mvu ya mvu,’ kafwanukinu tambula zitu. Bavova vo: “E Yave wa Nzambi eto, ngeye ofwene tambula nkembo yo zitu ye ngolo, e kuma kadi ngeye  wasema lekwa yawonso, muna luzolo lwaku inina yo semwa.”—Lusengomono 4:9, 11.

³ O “mwan’a meme” oyikwanga muna Lusengomono 5:13, i Yesu Kristu. Aweyi tuzayidi wo? Vava Yesu kakala ova ntoto, wayikilwa vo “Mwan’a meme a Nzambi, on’okatula e sumu dia nza!” (Yoane 1:29) Nkia ntinu ankaka watambulwila vondwa mu kula nkangu andi? Kieleka, ekiaki i kuma kifwete kutufila mu kumvana o zitu. Yesu ofwanukinu kikilu tambula o zitu kadi “yandi i Ntinu wa atinu ye Mfumu a zimfumu.” (1 Timoteo 6:14-16) Nanga ngeye mpe omonanga nze una umonanga e vangwa ya mwanda kuna zulu ana beyimbilanga vo: “Mwan’a meme ona wavondwa ofwene tambula nkuma yo umvuama ye ngangu ye ngolo yo zitu yo nkembo ye nsambu.”—Lusengomono 5:12.

4. Ekuma dinina diangangu mu vana zitu kwa Yave yo Kristu?

⁴ E sono kia Yoane 5:22, 23 kivovanga vo Yave wavana Kristu kiyekwa kia fundisa wantu awonso. Ekiaki i kuma kiantete tufwete vaninanga o zitu kwa Yesu. Avo tuvangidi wo, tuvana mpe zitu kwa Yave. Avo tuvene zitu kwa Yesu yo Se diandi, tulenda zinga yakwele mvu.—Tanga Nkunga 2:11, 12.

5. Ekuma wantu awonso bafwanukinu nkembo yo zitu?

⁵ O wantu mu ‘fwaniswa kia Nzambi’ bavangilwa. (Etuku 1:27) Ediadi disongele vo wantu ayingi balenda songa e fu nze ina ya Nzambi. Kasikil’owu, o wantu balenda songa zola, ngemba ye nkenda. Wantu bavangwa mpe ye ntona, i sia vo, ngangu za swaswanesa wete yo bi, edi diansongi ye dina dialembi songa, edi diamfunu ye diakondwa mfunu. (Roma 2:14, 15) Wantu ayingi bezolanga e lekwa ina yavelela ye yambote-mbote, bezolanga mpe zingila mu luvuvamu ye akaka. Ediadi ke diasivi ko, kadi Yave ke Nzambi a mavuanga ko, kansi Nzambi a luvuvamu. Wantu awonso bavangwa ye ngangu za tanginina Yave kana mu diambu dimosi. Muna kuma kiaki, tufwete kubavananga kikilu nkembo yo zitu.—Nkunga 8:5.

6, 7. Aweyi Mbangi za Yave baswaswanene ye wantu ayingi mu diambu ditadidi vana o zitu kw’akaka?

⁶ Tuzeye wo vo tufwete vananga o zitu kwa wantu ankaka. Kansi, dilenda kala diampasi mu zaya e mpil’a zitu tufwete kubavana ye mu nkia tezo. Ekuma? E kuma kadi wantu ayingi bevukumunuanga kwa ngindu za nza ya Satana. Wantu ayingi bekitulanga akala yovo akento nze nzambi zau. Vana fulu kia kubavana o zitu nze una Yave kazolele, o wantu bevananga zitu wasaka kw’akaka yo kubabadikila nze nzambi. Balenda tanginina e mpila ya vuatila, mavangu ye fu ya mfumu za tuyalu ye za mabundu ye akwa tunda.

⁷ Akristu akieleka bazeye wo vo diambi mu vana zitu wa mpila yayi kwa muntu. Muna wantu awonso bazinga kala, Yesu kaka tufwete tanginina muna mawonso. (1 Petelo 2:21) Tufwete sungamenanga vo “awonso basumuka yo funga mu songa nkembo a Nzambi.” (Roma 3:23) Ke vena muntu ko ofwete sambilwa. Vava tuvananga wantu o zitu lutila una tufwete kubavana, Yave okendalalanga.

8, 9. (a) Aweyi Mbangi za Yave bebadikilanga ayadi? (b) Nkia ntangwa ke tulendi lemvokela ayadi ko?

 ⁸ Vena ye wantu ankaka bafwanukinu tambula o zitu mu kuma kia salu besalanga. Kasikil’owu, yindula e mfumu za luyalu ye mana bevanganga mu kuma kiaku. Besadisanga kimana twazingila mu luvuvamu ye mfinangani zeto ye belungisanga e nsatu za nkangu a nsi au. Vena ye nluta miayingi mitukanga muna salu kiau. Paulu wa ntumwa wavova vo tufwete badikilanga ayadi awaya nze “akwa wisa.” Wavova mpe vo tufwete lemvokelanga nsiku miau: “Nuvana kw’awonso kina kibafwene: mpaku, kuna kwa ndiona ofwene mpaku” ye “zitu, kuna kwa ndiona ofwene o zitu.”—Roma 13:1, 7.

⁹ Wau vo tu Mbangi za Yave, tuvanganga mawonso tulenda mu songa kw’ayadi vo tukubazitisanga. Kieleka, konso nsi ivuidi fu yandi ya kisi nsi. Muna kuma kiaki, mana ayadi a nsi eto balenda kutulomba malenda swaswana ye nsi zankaka. Kana una vo i wau, tufwete zitisanga ayadi ekolo besalanga e salu kiau. Kansi, avo batulombele vo twavanga diambu dikutufila mu kolamena Yave, ke tulendi dio vanga ko. Muna diambu diadi, tufwete lemvokela yo zitisa Yave ke mu wantu ko.—Tanga 1 Petelo 2:13-17.

10. Aweyi selo ya Yave kuna nz’ankulu batusisila mbandu ambote?

¹⁰ Tulenda longoka diambu muna mbandu ya selo ya Yave kuna nz’ankulu ana bazitisa e mfumu za tuyalu. Yosefe yo Maria mbandu ambote basonga. Vava esi Roma bazola zaya lutangu lwa wantu bazingilanga muna nsi au, Yosefe yo Maria bayenda kuna Beteleme mu kuyisonekesa kana una vo lumbu yakete kaka yasala kimana Maria kawuta. (Luka 2:1-5) Paulu wa ntumwa i mbandu yankaka mun’awana bazitisa ayadi. Vava bamvunina mambu vo diambu diambi kavanga, kuna luzitu lwawonso wakitanina vana ntadisi a Ntinu Erodi Angeripa yo Feseto wa nyadi a zunga kia Yuda kiakala muna lutumu lwa Roma.—Mavangu 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Ekuma ke tuvaninanga zitu wasaka ko kwa mfumu za mabundu? (b) Adieyi diabwa vava mpangi mosi kuna Áustria kavana zitu kwa mfumu a luyalu?

¹¹ Adieyi tuvova mu kuma kia mfumu za mabundu? Nga tufwete kubavananga zitu? Tukubazitisanga nze una tuzitisilanga wantu awonso. Kansi, diambi mu kubavana zitu wasaka kana nkutu vo i diau bazolele. Ekuma? E kuma kadi mabundu maluvunu ke melonganga ludi ko mu kuma kia Nzambi ye Diambu diandi. Yesu watumba afidi a nsambil’a luvunu yo kubayikila vo akwa kivunina ye afidi ambi. (Matai 23:23, 24) Kuna diak’e sambu, ke diambi ko mu vumina yo lemvokela ayadi. Wau vo tukubalemvokelanga, ezak’e ntangwa bekutusadisanga.

¹² Mosi muna ayadi awaya i Heinrich Gleissner, mfumu a luyalu kuna Áustria. Muna kolo kia Vita Yanzole ya Nz’Amvimba, wasiwa mu pelezo kwa makesa ma Hitler. Vava kasiwa muna kumbi dia ntoto yo natwa kuna kwasadisilwanga wantu e salu yangolo, wawanana yo mpangi Leopold Engleitner, ona watoma zayakana kuna Áustria mu kuma kia vema kwandi. O mpangi Engleitner kuna luzitu lwawonso wazayisa mana kakwikilanga kwa Gleissner, ona watoma kuntamba matu. Vava e vita  yafokoka, Gleissner wasadilanga wisa kiandi mu sadisa Mbangi za Yave kuna Áustria. Nanga ozeye nona yankaka ya mambu mambote mavangama mu kuma kia zitu bevananga Akristu kwa mfumu za tuyalu.

13. Aki nani tufwete luta zitisanga? Ekuma?

¹³ E mpangi zeto zitu weto bafwanukinu. Musungula ampangi ana bevitanga o ntu nze akuluntu, akengi a zunga, Afidi a Mavula ye ampangi za Buka kia Selo Yambuta. (Tanga 1 Timoteo 5:17.) Yau awonso belungisanga e nsatu za nkangu a Nzambi. Nkand’a Nzambi uyikilanga e selo yayi vo ‘tukau twa wantu.’ (Efeso 4:8) Muna kuma kiaki, diambote kikilu mu kubazitisanga, kiakala nkia nsi batuka, tezo kia sikola batanga, amvuama yovo asukami. Akristu a tandu kiantete mbandu ambote batusisila. Bazitisanga awana bavitanga o ntu. Yeto mpe i wau tuvanganga o unu. Vava tukalanga vamosi ye mpangi zazi, ke tukubabadikilanga ko nze ambasi, i sia vo, basundidi wantu ankaka. Kansi, tukubazitisanga mu kuma kia salu kiayingi besalanga yo lulembamu besonganga.—Tanga 2 Korinto 1:24; Lusengomono 19:10.

14, 15. Aweyi akuluntu baswaswanene ye mfumu zayingi za mabundu?

¹⁴ Akuluntu awaya bena nze avungudi alembami. Ke bezolanga ko vo babadikilwa nze akwa tunda. Muna kuma kiaki, baswaswana kikilu ye mfumu zayingi za mabundu o unu ye mfumu za mabundu za lumbu ya Yesu. Yesu wavova mu kuma kiau vo: “Bazola fulu y’akwa tunda muna malambu  ye kunda yantete muna masambilu, yo kayiswa muna mazandu.”—Matai 23:6, 7.

¹⁵ Akuluntu Akristu belemvokelanga e mvovo mia Yesu vo: “Ke nuyikilwa ko vo Rabi, kadi mosi kaka i Nlongi eno, yeno awonso nu ampangi. Ke nuyikila muntu ko ova ntoto vo se dieno, kadi vena ye mosi kaka wa Se dieno kuna zulu. Ke nuyikilwa ko vo mfumu, kadi mosi kaka i Mfumu eno, Kristu. Kansi, ona wanene vovo nwina kafwete kala selo kieno. Konso ona okuyitundidika, okululwa, konso ona okuyikulula, otundidikwa.” (Matai 23:8-12) Avo akuluntu a nkutakani zawonso basongele lulembamu yo lemvokela e mvovo mia Yesu, e mpangi zau bekubazola, kubavumina yo kubavana o zitu.

16. Ekuma tufwete silanga ngolo mu zitisa akaka?

¹⁶ Ntangwa divavanga mu longoka una tulenda vanina zitu kw’akaka. I diau diabwila Akristu a tandu kiantete. (Mavangu 10:22-26; 3 Yoane 9, 10) Kansi, e ngolo tuvanganga ke zankatu ko. Avo tuzitisa akaka nze una Yave kazolele, nsambu zayingi tuvua.

17. Nkia nluta tuvuanga vava tuzitisanga awana bena ye wisa?

¹⁷ Vava tuvananga o zitu kw’awana bena ye wisa muna zunga kieto, bekutusadisanga mu sila umbangi kondwa nkaku. Dilenda nkutu kubafila mu vova mambu mambote mu kuma kia salu kieto kia umbangi. I diau diavangama se vioka mvu miayingi kuna Alemanha, vava mpangi Birgit wakala vo mviti a nzila kayenda fila mwan’andi mu tambula nkanda mia sikola. Alongi bavovesa mpangi Birgit vo batoma yangalala kikilu wau vo bakala ye wan’a Mbangi za Yave muna sikola. Bamona vo wan’a Mbangi za Yave bakitula e sikola se fulu kiambote. Mpangi Birgit wabavovesa vo: “O wan’eto belongwanga vo balandanga nkanikinu mia Nzambi mia nkal’ambote nze zitisa alongi yo kubalemvokela.” Nlongi mosi wavova vo kele vo wana awonso bakala nze Mbangi za Yave, e salu kia longa ke kiadi kala mpasi ko. Wau vo betoma yangalelanga Mbangi za Yave, ke vavioka tumingu twayingi ko, mosi muna alongi wayenda muna lukutakanu lwa mvivu.

18, 19. Adieyi tufwete sungamenanga vava tuvananga o zitu kwa akuluntu?

¹⁸ E nkanikinu mina muna Diambu dia Nzambi milenda kutusadisa mu bakula una tulenda vanina zitu kw’akuluntu a nkutakani. (Tanga Ayibere 13:7, 17.) Tufwete kubasanisinanga mu kuma kia salu kiayingi besalanga. Vava tulandanga luludiku bekutuvananga, disadisanga akuluntu mu sala e salu kiau kuna kiese.  Nkand’a Nzambi uvovanga vo tufwete mpe tanginina lukwikilu lwau. Kansi, ediadi ke disongele ko vo tufwete tangininanga e mpila ina o nkuluntu kevuatilanga, kevovelanga yovo longa. Avo tuvangidi wo, dikala nze yeto tulandanga wantu vana fulu kia landa Kristu. Ke tufwete vilakana ko vo akuluntu wantu alembi lunga nze yeto.

¹⁹ Vava tulemvokelanga yo zitisa akuluntu yo lembi kubabadikila nze akwa tunda, dikubasadisa. Mu nkia mpila? Diasazu dikala kwa yau mu songa lulembamu yo lembi yindula vo basundidi akaka yovo yindula vo mana bevanganga mambote kaka mekalanga.

20. Nkia nluta tuvuanga vava tuvananga zitu kw’akaka?

²⁰ O vana zitu kw’akaka dikutusadisanga mu venga e fu kia loko yo kwamanana songa lulembamu vava bekutuvananga o zitu. Dikututaninanga mpe kadi dikutusadisanga mu lembi tá sakuba avo muntu ona tuzitisanga utuvangidi diambu diambi. Dikutusadisanga mpe mu tatidila kintwadi muna nkubik’a Yave. E nkubik’a Yave ke ivananga zitu wasaka ko kwa muntu, kiakala vo mpangi eto yovo mundembi kwikila.

21. Nkia nluta usundidi tuvuanga vava tuzitisanga akaka?

²¹ O nluta usundidi tuvuanga vava tuzitisanga akaka i yangidika Nzambi. Tukwamanana vanga mana kazolele vo twavanga yo sikila ye kwikizi muna yandi. Yave olenda vana mvutu kwa Satana ona wavova vo ke vena muntu ko olenda sikila ye kwikizi. (Ngana 27:11) Wantu ayingi mu nza ke bebakulanga ko una balenda vanina zitu kw’akaka mu mpila yambote. Tuvutulanga kikilu matondo kadi tuzeye una tulenda vanina zitu kwa wantu mu mpila ina Yave kezolanga.