1. Adieyi tulenda vova mu kuma kia mpangi zeto za matoko?

MPANGI za matoko, nulenda toma sadilwa muna nkutakani. Ayingi muna yeno nuazala yo nkuma ye kikesa. (Nga. 20:29) Mayingi nuvanganga muna sadisa ampangi muna nkutakani eno. Nanga nuvingilanga ye tima diawonso e ntangwa ina nusinga tumbikwa se selo ya salu. Kansi, nulenda mona vo akaka beyindulanga vo ke nuna ntete ye ntela yafwana ko muna tambula kiyekwa muna nkutakani. Kana una vo nu aleke, vena ye mambu nulenda vanga owau kimana ampangi muna nkutakani banubunda e vuvu.

2. Nkia mambu tuvovela mu longi diadi?

² Mu longi diadi, tuvovela e nona kia Davidi wa Ntinu. Tuvovela mpe mambu mabwa muna zingu kia atinu wole a Yuda, i sia vo, Asa yo Yosafate. Tufimpa mambu mampasi bawanana mau ye dina bavanga muna singika mo. Tufimpa mpe dina mpangi za matoko balenda longoka muna mbandu ya wantu awaya.

3. Aweyi mpangi za matoko balenda sadisila mpangi z’anunu muna nkutakani?

³ Vava kakala toko, Davidi walongoka umbangu una wafila akaka mu kumbunda e vuvu. Kalukatikisu ko vo Davidi ngwizani ambote kakala yau yo Yave. Watoma longoka sika miziki yo sadila umbangu wau muna yangidika Saulu ona watumbikwa  se ntinu kwa Nzambi. (1 Sam. 16:16, 23) Adieyi tuvova mu kuma kiaku e mpangi a toko, nga una yo umbangu ulenda sadisa ampangi muna nkutakani? Ayingi mu yeno nuvuidi umbangu. Kasikil’owu, mpangi z’anunu beyangalalanga vava nukubalonganga una balenda sadila e telefone, tablete ye komputadore zau muna longi dia yau kibeni ye muna tukutakanu. Kieleka, olenda sadisa mpangi zazi z’anunu kadi una yo umbangu wa sadila e salanganu yayi.

4. Aweyi mpangi za matoko balenda tanginina mbandu a Davidi? (Tala e fwaniswa kia fukwa.)

⁴ Muna zingu kiandi kia lumbu ke lumbu, Davidi wasonganga vo wafwanua bundwa e vuvu. Kasikil’owu, vava kakala toko wasala kwayingi muna lunga-lunga mameme ma se diandi. E salu kiaki kia vonza kikilu kiakala. Lumbu kimosi, Davidi wavovesa Saulu wa Ntinu vo: “Selo kiaku vava kakala mvungudi a mameme ma se diandi, lumbu kimosi vezidi nkosi, ibongele mwan’ameme muna kambi. E lumbu kiankaka vezidi use, ivangidi diau dimosi. Ibalende yo kubabaka, nkutumwini e meme muna nu’andi.” (1 Sam. 17:34, 35) Davidi wazaya wo vo mbebe yampwena kakala yau ya lunga-lunga mameme, kuna unkabu wawonso wanuana ye bulu yayi yansisi muna tanina mameme. Mpangi za matoko, nulenda tanginina mbandu a Davidi muna toma lungisanga konso kiyekwa nuvewanga muna nkutakani.

5. Landila e sono kia Nkunga 25:14, nkia diambu disundidi o mfunu balenda vanga mpangi za matoko?

⁵ Vava kakala toko, Davidi ngwizani ambote kakala yau yo Yave. E ngwizani yayi, i yau yasunda o mfunu kwa Davidi ke mu unkabu ko kasonganga yovo umbangu kakala wau wa sika e kokolo. Kuna kwa Davidi, Yave kakala kaka Nzambi andi ko kansi Nkundi mpe, i sia vo, Nkundi akola. (Tanga Nkunga 25:14.) Mpangi za matoko, e diambu disundidi o mfunu nulenda vanga i siamisa e ngwizani eno yo Yave. Avo nuvangidi wo, nutambula yiyekwa yankaka muna nkutakani.

6. Aweyi wantu akaka babadikilanga Davidi?

⁶ Dimosi muna mambu mampasi kanuana mau o Davidi i dia sia vo wantu bambadikilanga vo nleke kwandi yovo kafwanua bundwa vuvu ko. Kasikil’owu, vava Davidi kayisunzula mu nuanisa Ngoleyate, Saulu wa Ntinu wavava kunsima yo kumvovesa vo: “U nleke kwaku.” (1 Sam. 17:31-33) Vitila e diambu diadi diavangama, Davidi wavuninua mambu  kwa mpangi zandi vo salu katina. (1 Sam. 17:26-30) Kansi, o Yave kabadikalanga Davidi ko vo nleke kwandi, ona kafwanua bundwa vuvu ko. Watoma zaya Davidi. Wau vo wabunda e vuvu muna lusadisu lwa Yave wa Nkundi andi, Davidi walenda vonda Ngoleyate.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Adieyi tulenda longoka muna mambu mabwila Davidi?

⁷ Adieyi tulenda longoka muna mambu mabwila Davidi? Edi tulongokele vo tufwete kalanga yo luzindalalu. Ntangwa divavanga kwa awana batomene kuzaya tuka muna kileke mu yantika kubadikila vo owau se u mbuta. Kansi, kala ye ziku vo Yave ke talanga ndose ko. Otomene kuzaya ye ozeye mana olenda vanga. (1 Sam. 16:7) Muna kuma kiaki, kumika e ngwizani aku yo Nzambi. I diau mpe kavanga o Davidi muna talanga e lekwa ina Yave kasema. Vava katalanga e lekwa yayi walongokanga diambu mu kuma kia Mvangi eto. (Nku. 8:3, 4; 139:14; Roma 1:20) E diambu diankaka olenda vanga, i lomba o nkuma kwa Yave. Kasikil’owu, nga akaka muna akwaku a sikola seva bekusevanga wau vo u Mbangi a Yave? Avo i wau, lomba lusadisu kwa Yave kimana wazizidila e ntonta zazi. Muna kuma kiaki, sadilanga malongi osololanga muna Bibila, muna nkanda mieto ye muna video. Konso ntangwa omona una Yave kasadisidi mu zizidila e ntonta, o lukwikilu lwaku muna yandi lukumama. Vana ntandu, vava ampangi bemona vo obundanga e vuvu muna Yave, oyau mpe bekubunda e vuvu.

8-9. Nki kiasadisa Davidi mu vingila kuna luzindalalu lwawonso yavana kakituka se ntinu? Adieyi mpangi za matoko balenda longoka muna mbandu andi?

⁸ Owau, tala diambu diankaka diampasi kanuana diau o Davidi. Vava Davidi kakuswa se ntinu, diavava vo kavingila kolo kiayingi muna yantika yala se ntinu a Yuda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Muna kolo kiokio, nki kiasadisa Davidi mu vingila kuna luzindalalu lwawonso? Vana fulu kia sia e sungididi muna mambu mankendeleka, Davidi wasia e sungididi mu dina kalenda vanga. Kasikil’owu, vava katinina kuna zunga kia Afelesetia, Davidi wasadila ekolo kiakina muna nuanisa e mbeni za Isaele. Muna vanga wo, watanina e mingilu mia zunga kia Yuda.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Adieyi mpangi za matoko balenda longoka muna mbandu a Davidi? Vanga mawonso olenda muna sadila ampangi muna nkutakani. Tala dina diavangama kwa mpangi Ricardo. * Tuka muna kileke, wakala ye tima dia sala se mviti a nzil’a ngonde ke ngonde. Kansi, akuluntu bamvovesa vo kakala wafwana ko. Vana fulu kia kendalala yovo funga makasi, mpangi Ricardo wawokesa e salu kiandi kia umbangi. Wavova vo: “Vava iyindulanga dina bampovesa, ibakulanga vo diambote bavanga, kadi ediadi diansadisa mu tomesa e salu kia umbangi. Yasianga e ngolo za vutuka kingula konso muntu wasonganga luzolo lwambote yo toma kubika mana yavovanga muna konso nkingula. Yalenda nkutu longoka Bibila yo muntu. Ekolo yawokesanga e salu kiame kia umbangi, kiamonanga diaka wonga ko.” Owau, mpangi Ricardo osalanga se selo kia salu ye mviti a nzila a ngonde ke ngonde yo vema kwawonso.

10. Adieyi Davidi kavanga vitila kabak’e nzengo zamfunu?

¹⁰ Tala e diambu diankaka diavangama muna zingu kia Davidi. Vava Davidi yo wantu andi batinanga Saulu muna zunga kia Afelesetia, basisa esi nzo zau yo kwenda nuana e vita. Ekolo bayenda muna vita, e mbeni zayiza, zakota muna nzo yo baka akento yo wan’au yo kubanata muna kinkole. Davidi nanga wadi yindula, wau vo watoma zaya nuana e  vita, wafwana sadila e ndekwa zambote muna vuluza o nkangu una wanatwa muna kinkole. Kansi, Davidi walomba luludiku kwa Yave. Muna lusadisu lwa Abiata wa nganga, Davidi wayuvula Yave vo: “Nga mfwete lakama asanzi awaya?” Yave wavovesa Davidi kenda yo kunsikidisa vo ovuluza nkangu wawonso. (1 Sam. 30:7-10) Adieyi olenda longoka muna lusansu lwalu?

11. Adieyi olenda vanga vitila wabak’e nzengo?

¹¹ Lombanga luludiku kwa akaka vitila wabak’e nzengo. Yuvulanga mase maku. Olenda mpe mokena ye akuluntu azikuka mu lomba luludiku. Yave okubabundanga e vuvu, ongeye mpe olenda vanga diau adimosi. Yave obadikilanga akuluntu se “tukau” kavana muna nkutakani. (Efe. 4:8) Ozevo, avo otanginini lukwikilu lwau yo lemvokela tuludiku bevananga, nzengo zambote obaka. Owau, yambula twabadika mana tulenda longoka mu kuma kia Asa wa Ntinu.

12. Nkia fu kasonga Asa wa Ntinu vava kayantika o yala?

¹² Vava kakala toko, Asa wa Ntinu nlembami ye nkwa unkabu kakala. Kasikil’owu, vava Abiya wa se diandi kafwa, Asa wavinga vana fulu kiandi yo yantika fwasa e teke muna nsi. Wavovesa mpe “Ayuda bavava Yave wa Nzambi a mase mau yo lunda Nsiku ye nkanikinu.” (2 Tus. 14:1-7) Vava Zera kayiza ye milhão mosi ya makesa, Asa walomba lusadisu kwa Yave yo vova vo: “E Yave, ngeye kaka osadisanga awonso, diakala ndonga yovo awana bakondelo e ngolo. Utusadisa, e Yave wa Nzambi eto, kadi kwa ngeye tubundidi e vuvu.” E mvovo miami, misonganga una Asa kabundilanga e vuvu muna ngangu za Yave za kumvuluza kumosi yo nkangu andi. Asa wabunda e vuvu kwa Se diandi dia zulu. Muna kuma kiaki, ‘Yave watufakesa Anetiopia.’—2 Tus. 14:8-12.

13. Adieyi diabwila Asa kuna kwalanda? Ekuma?

¹³ Kalukatikisu ko vo o nuana ye milhão mosi ya makesa diavonza kikilu diakala. Kansi, Asa walenda sunda makesa mama. Diankenda vo kuna kwalanda, vava Asa kavumiswa kwa Basa wa ntinu a Isaele, kavava lusadisu lwa Yave ko. Asa walomba lusadisu kwa ntinu a Suria. E nzengo zazi mfwilu kikilu zatwasa. Muna sadila Kanani wa ngunza, Yave wavovesa Asa vo: “Wau vo obundidi e  vuvu kwa ntinu a Suria, kubundidi vuvu kwa Yave wa Nzambi aku ko, o makesa ma ntinu a Suria matayidi vana moko maku.” Muna kuma kiaki, tuka muna kolo kiakina Asa vita kaka kanuananga. (2 Tus. 16:7, 9; 1 Nti. 15:32) Adieyi olenda longoka?

14. Aweyi olenda songela vo obundanga Yave e vuvu? Landila e sono kia 1 Timoteo 4:12, nkia nluta ovua avo ovangidi wo?

¹⁴ Kwamanana songa lulembamu yo bunda e vuvu kwa Yave. Vava wavubwa, wasonga lukwikilu yo bunda e vuvu muna Yave. Kuna kiese kiawonso, Yave wabokela mu kituka mosi muna nkangu andi. Owau, e diambu ofwete vanga i kwamanana bunda e vuvu muna Yave. Nanga dilenda kala diasazu mu bunda e vuvu kwa Yave avo nzengo zampwena ozolele baka muna zingu. Kansi, adieyi tuvova vava obakanga e nzengo muna mambu makete? Diamfunu kikilu mu bunda e vuvu kwa Yave muna nzengo zawonso obakanga kana nkutu mu kuma kia nsaka, salu ye mana ovanga muna zingu. Muna mambu mama mawonso kubundi vuvu muna ngangu zaku ko. Vava e nkanikinu mia Bibila milenda kusadisa mu baka e nzengo zambote yo sadila e nkanikinu miami. (Nga. 3:5, 6) Avo ovangidi wo, oyangidika ntim’a Yave yo bundwa e vuvu kwa ampangi muna nkutakani aku.—Tanga 1 Timoteo 4:12.

15. Nze una wasonama muna 2 Tusansu 18:1-3; 19:2, nkia vilwa kavanga Yosafate wa Ntinu?

¹⁵ Dialudi vo nze yeto awonso, ongeye mpe u muntu alembi lunga. Ezak’e ntangwa olenda vanga vilwa. Kansi, ediadi ke difwete kukakidila ko mu kuyivana muna salu kia Yave. Yambula twabadika e nona kia Yosafate wa Ntinu. Fu yayingi yambote kakala yau. Kasikil’owu, kuna lubantiku lwa luyalu lwandi ‘wavava Nzambi a se diandi yo landa nkanikinu miandi.’ Vana ntandu, watuma mpe akuluntu andi muna mbanza zawonso za Yuda muna longa o nkangu mu kuma kia Yave. (2 Tus. 17:4, 7) Kana una vo i wau, ezak’e ntangwa Yosafate wabakanga e nzengo zambi. Lumbu kimosi vava Yosafate kabaka e nzengo zambi, wavewa e longi kwa mosi muna awana basunzulanga Yave. (Tanga 2 Tusansu 18:1-3; 19:2.) Adieyi olenda longoka muna lusansu lwalu?

16. Adieyi olenda longoka muna nona kia mpangi Rajeev?

 ¹⁶ Tambulwilanga e longi yo sadila dio. Nze aleke ayingi, nanga diampasi mpe dikalanga kwa ngeye mu sia e salu kia Yave va fulu kiantete muna zingu kiaku. Avo i wau, kuyoyi ko. Badika e nona kia mpangi a toko una ye nkumbu Rajeev. Tala dina kavova mu kuma kia mvu miandi mia kileke: “Ezak’e ntangwa kiazayanga ko dina yafwana vanga muna zingu kiame. Nze aleke ayingi yatoma yangalelanga e nsaka ke mu kwenda mu tukutakanu ko ngatu mu salu kia umbangi.” Nki kiasadisa mpangi Rajeev? Nkuluntu mosi wa nkwa ngemba wamvana e longi. Mpangi Rajeev wavova vo: “Nkuluntu ndioyo wansadisa mu toma badika o nkanikinu wasonama muna 1 Timoteo 4:8.” Kuna lulembamu lwawonso, mpangi Rajeev wasadila e longi diadi yo fimpulula mambu kasianga va fulu kiantete muna zingu kiandi. Muna kuma kiaki, wavova vo: “Yabak’e nzengo za sia e salu kia Yave va fulu kiantete muna zingu kiame.” Ediadi nkia nluta diantwasila? Mpangi Rajeev wavova vo: “Ke vavioka mvu miayingi ko vava yatambula e longi diadi, yakifwanisa mu sala se selo kia salu.”

17. Aweyi mpangi za anunu bemonanga mu kuma kia mpangi za matoko?

¹⁷ Ampangi bena vo se anunu, betoma yangalelanga sadila Yave “kumosi” ye mpangi za matoko. (Sef. 3:9) Betoma yangalelanga o mvema nusonganga muna mpila nulungisilanga yiyekwa nuvewanga. Kieleka, mfunu kikilu lwina vana meso mau.—1 Yoa. 2:14.

18. Landila e sono kia Ngana 27:11, aweyi Yave kemonanga mu kuma kia mpangi za matoko?

¹⁸ Mpangi za matoko, ke nuvilakana dio ko vo Yave otoma kunuzolanga yo kunubunda e vuvu. Wasakula vo muna lumbu yambaninu, vekala ye vu kia matoko ana bekuyivana kuna mvevo wawonso muna salu kiandi. (Nku. 110:1-3) Ozeye wo vo zola okunzolanga ye ozolele vanga mawonso olenda muna kunsadila. Muna kuma kiaki, songanga luzindalalu kwa wantu ankaka ye kwa ngeye kibeni mpe. Avo vilwa ovangidi, tambulwila e longi yo badikila dio vo kwa Yave ditukidi. (Ayib. 12:6) Kuna vema kwawonso, toma lungisanga konso kiyekwa ovewanga. E diambu disundidi o mfunu, i vanga mawonso olenda muna yangidika Se diaku dia zulu.—Tanga Ngana 27:11.