1. Ayeyi imosi muna mpila Yobi katoma zayila Yave?

 MUNA moko yawonso Yobi kakala yau muna zingu kiandi, kimosi kaka kiatoma simba ntim’andi, i moko kina kakala kiau yo Yave wa Nzambi. Muna moko kiaki, Yave wavovesa Yobi vo katala mavangu mandi masivi. Ediadi diadi sadisa Yobi mu zaya vo Yave nkwa ngangu kikilu ye diadi kumika e vuvu kiandi vo Yave ovana lekwa yawonso ina selo yandi bavuidi o mfunu. Kasikil’owu, Nzambi mpe wasungamesa Yobi vo otoma lunga-lunganga e bulu. Muna kuma kiaki, otoma mpe kunlunga-lunga. (Yobi 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Muna talanga o nsema, Yobi walongoka e fu ya Nzambi andi.

2. Ekuma dilenda kadila diampasi muna talanga o nsem’a Yave?

² Oyeto mpe tulenda longoka mayingi mu kuma kia Nzambi eto, muna talanga e lekwa ina kasema. Kansi, nkumbu miayingi diampasi dikalanga muna wo vanga. Ediadi divangamanga musungula avo muna mbanza tuzingilanga, ke tutoma monanga nsema ko e lumbu yawonso. Kansi, kana nkutu vava tuzingilanga muna mbanza ina vo diasazu mu mona o nsema, tulenda mona vo diampasi mu vaula e ntangwa muna talanga o nsema. Muna kuma kiaki, yambula twavovela e kuma tufwete vaulwilanga e ntangwa yo vanga e ngolo muna talanga o nsema. Tufimpa mpe una Yave yo Yesu basadila o nsema muna longa ye dina o yeto tufwete vanga muna longoka mambu ma mfunu muna nsema.

3. Adieyi disonganga vo Yave wazola vo Adami kayangalela o nsema?

³ Yave wazola vo Adami yo Eva bayangalela o nsem’andi. Vava Nzambi kavanga Adami, wamvana e salu kiampwena kia lunga-lunga e paradiso yo wokesa yo. (Tuku 2:8, 9, 15) Yindula e kiese Adami kakala kiau ekolo kamonanga e mbongo yamenanga yo vaikisa e mvuma zambote-mbote. Ekwe lau diampwena Adami kakala diau dialunga-lunga e mpatu a Edene! Yave wavana mpe Adami e salu kia vana e nkumbu kwa bulu yawonso. (Tuku 2:19, 20) Yave yandi kibeni wadi vana e nkumbu ya konso bulu, kansi wavana elau diadi kwa Adami. Kalukatikisu ko vo, vitila Adami kavana e nkumbu kwa bulu, watalanga ye sungididi kiawonso konso bulu yo longoka e kadilu kiandi. Adami wayangalelanga e salu kiaki. Ediadi diansadisa mu toma bakula vo Yave nkwa ngangu kieleka yo yangalela e lekwa yawonso ina Nzambi kasema.

4. (a) Nkia kuma kiambote kifwete kutufila muna talanga o nsema? (b) Nkia vangwa muna vangwa ya Nzambi otoma yangalelanga?

⁴ Ekuma kiambote kifwete kutufila muna badikanga o nsema i kia sia vo, Yave ozolele vo twavanga wo. Muna Yesaya 40:26, Nzambi okutuvovesanga vo: “Nusengola o meso meno kuna zulu, nuatala. Nani wasema e lekwa yayi?” Yave wazadisa e zulu, ntoto, kalunga ye lekwa yambote-mbote kimana twalongoka diambu mu kuma kiandi. (Nku. 104:24, 25) Owau yindula e mpila ina o Nzambi katuvangila. Watuvanga kimana twayangalelanga o nsem’andi wambote-mbote. Watuvanga mpe kimana twayangalelanga ulolo wa vangwa yandi muna kutuvana e mambu tanu muna kiwuntu kieto, i sia vo, meso, simba, yeleka, nunkuta yo wá.

5. Landila Roma 1:20, aweyi tuvuilanga e nluta muna longoka o nsem’a Yave?

⁵ Bibila kiyikanga mpe kuma kiankaka tufwete longokelanga o nsema. O nsema ukutulonga e fu ya Yave. (Tanga Roma 1:20.) Kasikil’owu, yindula una Yave kavangila nsema wambote-mbote. Nga o nsema, ke usonganga ngangu za Nzambi ko? Yindula mpe ulolo ye ulolo wa madia mana tutoma yangalelanga. Ediadi disonganga e ziku vo Nzambi otoma kutuzolanga. Vava tumonanga e fu ya Yave muna lekwa ina kavanga, dikutusadisanga mu toma kunzaya yo toma kumfinama. Owau, yambula twafimpa e mpila yankaka ina Yave kesadilanga o nsema muna kutulonga mambu mamfunu.

6. Adieyi tulenda longoka vava tutalanga e nuni ziyalukanga?

⁶ Yave wasikidisa e ntangwa ina kelungisa mana kasikidisa. Konso mvu, kuna nsuk’a ngonde  a Fevelelo yakuna kati kwa Mayu, Aneyisaele bamonanga malanda-ngombe mayalukanga yo kwenda ku zunga kiankaka. Nzambi wavovesa Aneyisaele vo: “E kimbembe [yovo landa-ngombe] nkutu kuna zulu ozeye nsungi andi.” (Yer. 8:7) Nze una Nzambi kasikidisila e ntangwa ina e nuni ziyalukanga, wasikidisa mpe e ntangwa ina ketwasa e mfundisa zandi. O unu, vava tutalanga e nuni ziyalukanga, dikutusungamesanga vo tulenda bunda e vuvu vo Yave una “ye ntangwa yasikidiswa” ina ketwasa lufwasu lwa nza yayi yambi.—Kab. 2:3.

7. Nkia ziku tulenda kala kiau vava tumonanga e nuni zitilumukanga? (Yesaya 40:31)

⁷ Yave ovananga nkuma kwa selo yandi. Muna Yesaya wa ngunza, Yave wasia nsilu kwa selo yandi vo, okubavana nkuma ye “betilumuka kuna zulu nze ngo-zulu” vava bekondwa nkuma yovo bekalanga bayoya. (Tanga Yesaya 40:31.) Nkumbu miayingi, Aneyisaele bamonanga e ngo-zulu zatilumukanga kuna zulu lembi papumuna kwayingi e mave mau. Kieleka, omona e mpila yasivi ina Yave kevaninanga o nkuma kwa nuni zazi, ilenda mpe kutusadisa mu kala ye ziku vo Yave ovana nkuma kwa selo yandi. Konso ntangwa omonanga e nuni itulumukanga kuna zulu, ezak’e ntangwa nkutu lembi papumuna mave mau, sungamena vo Yave olenda mpe kuvana nkuma ovuidi o mfunu mu zizidila e mpasi zaku.

8. Adieyi Yobi kalongoka muna nsem’a Nzambi? Nkia diambu tulenda longoka?

⁸ Tulenda bunda e vuvu kwa Yave. Yave wasadisa Yobi kimana kakumika diaka e vuvu kiandi muna yandi. (Yobi 32:2; 40:6-8) Muna moko kakala kiau yo Yobi, Nzambi wayika lekwa ina kavanga nze ntetembwa, matuti ye nsemo. Yave wayika mpe bulu nze mpakasa ye mvalu. (Yobi 38:32-35; 39:9, 19, 20) E mambu mama mawonso masonga vo Nzambi kavuidi kaka nkuma usundidi ko, kansi ovuidi mpe zola ye ngangu zisundidi. Kieleka, e moko kiaki kiasadisa Yobi mu kumika e vuvu kiandi kwa Yave. (Yobi 42:1-6) Diau dimosi mpe kwa yeto, vava tulongokanga oma ma nsem’a Nzambi, dikutusungamesanga mu mona vo Yave ovuidi ngangu zisundidi yo nkuma wayingi. Dikutusungamesanga mpe mu mona vo Nzambi olenda ye osinga fokola e mpasi zeto zawonso. Ozaya ediadi dilenda kutusadisa muna kumika e vuvu kieto muna yandi.

9-10. Adieyi e ntangwa ye mvula ikutulonganga mu kuma kia Yave?

⁹ Yesu otomene zaya o nsema. Nze “nsadi a ngangu,” wakala ye lau diasala entwadi yo Se diandi muna vanga e lekwa yawonso ya nsema. (Nga. 8:30) Kuna kwalanda vava kakala ova ntoto, wasadila o nsema muna longa alongoki andi mu kuma kia Se diandi. Badika maka mambu mana kalonga.

¹⁰ Yave osonganga o zola kwandi kwa wantu awonso. Muna Longi diandi vana Mongo, Yesu watunta e sungididi kia alongoki andi muna mambu mole ma nsema mana wantu ayingi batoma zaya nze, mpaika ntangwa ye mvula. E mambu mama mamfunu kikilu kimana yeto wantu twakala moyo. Yave wadi baka e nzengo zavana e lekwa yayi kwa awana kaka bekunsadilanga. Kansi, kuna zola kwawonso, ovananga e ntangwa ye mvula kwa wantu awonso. (Mat. 5:43-45) Yesu wasadila e lekwa yayi muna sadisa alongoki andi bazaya Yave, ozolele mpe vo twasonganga o zola kwa wantu awonso. Vava tumonanga e ndimuk’a ntangwa ye mvula, dikutusungamesanga vo Yave ozolanga wantu awonso. E mbandu andi, ifwete kutufila mu songa zola kwa mpila yayi muna samunanga e nsangu zambote kwa wantu awonso.

11. Nkia lukasakeso tulenda tambula muna talanga e nuni za zulu?

 ¹¹ Yave okutuvananga yawonso tuvuidi o mfunu kimana twakwamanana zinga. Muna longi diandi vana Mongo, Yesu mpe wavova vo: “Nutoma tala e nuni za zulu; ke zikunanga ko yovo vela ngatu kutika madia muna malundilu, kansi o Se dieno kuna zulu odikilanga zo.” Nanga wantu bamonanga e nuni zatilumukanga vava Yesu kabayuvula vo: “Nga yeno ke nubasundidi o mfunu ko e?” (Mat. 6:26) Ekwe mpila ya zola ina Yave kekutusikidisilanga vo olunga-lunga e nsatu zeto za nitu! (Mat. 6:31, 32) E longi dia Yesu mu kuma kia nsema, dikwamanananga kasakesa selo ya Yave unu. Mwan’a ndumba mosi una vo mviti a nzila kuna Espanha, wakendalala kikilu wau vo kasololanga nzo ambote ko muna zingila. Kansi, vava katala e nuni zadianga e bundu, wavua lukasakeso yo vuvama. Wavova vo: “Avo Yave odikilanga e nuni zazi, kieleka ovanga mpe mawonso muna kundunga-ndunga.” Ke vavioka kolo ko, mpangi akento wasolola e nzo ambote.

12. Landila Matai 10:29-31, adieyi e ntietie zikutulonganga mu kuma kia Yave?

¹² Yave ovuanga konso muntu mu yeto o mfunu. Vitila katuma ntumwa zandi muna salu kia umbangi, Yesu wabasadisa kimana balembi mona wonga wa lubangamu. (Tanga Matai 10:29-31.) Wabasadisa muna vovela e ntietie ina vo nuni yatoma zayakana kuna Isaele. E nuni zazi zakete-kete, ke zakalanga mfunu wayingi ko kuna kwa wantu muna lumbu ya Yesu. Kansi, Yesu wavovesa alongoki andi vo: “Ke mosi ko muna yau obua vana ntoto, o Se dieno kalembi wo zaya.” I bosi, wakudikila vo: “Oyeno nusundidi ntietie zayingi.” Muna mvovo miami, Yesu wakasakesa alongoki andi mu kala ye ziku vo Yave wavuanga o mfunu konso muntu muna yau ye ke bakala ye kuma kia mona wonga wa lubangamu ko. Kieleka, konso ntangwa alongoki bamonanga e nuni vava basilanga umbangi muna zimbanza ye mavata, basungamenanga e mvovo mia Yesu. Diau dimosi mpe, konso ntangwa tumonanga nuni zakete-kete, tufwete sungamenanga vo Yave ovuanga o mfunu konso muntu mu yeto kadi ‘tusundidi ntietie zayingi.’ Kieleka, muna lusadisu lwa Yave, ke tufwete kala ye kuma ko kia mona wonga wa lubangamu.—Nku. 118:6.

13. Nki kilenda kutusadisa muna longoka diambu muna nsema?

¹³ Tulenda longoka mambu mayingi mu kuma kia Yave muna nsema. Aweyi tulenda wo vangila? Diantete, tufwete vaulanga e ntangwa muna talanga o nsema. Diazole, tufwete yindulanga mana o nsema ukutulonganga mu kuma kia Yave. Dialudi vo, dilenda kala diampasi muna vanga mambu mama. Mpangi ankento Géraldine ozingilanga kuna Camarões, wavova vo: “Mu mbanza yampwena yasansukila, muna kuma kiaki yabakula vo mfwete vanganga e ngolo muna talanga o nsema,” Nkuluntu mosi una ye nkumbu Alfonso,  wavova vo: “Yalongoka vo mfwete vaulanga e ntangwa muna talanga o nsema yo yindula mana ukundonganga mu kuma kia Yave.”

14. Adieyi Davidi kalongoka vava kayindulanga o nsem’a Nzambi?

¹⁴ Davidi wavaulanga e ntangwa muna toma yindula oma ma nsem’a Nzambi. Wavovesa Yave vo: “Avo ntadidi e zulu diaku, salu kia nlembo miaku, e ngonde ye ntetembwa wavanga, o muntu nki, kimana wanyindula?” (Nku. 8:3, 4) Davidi vava kasengolanga o meso kuna zulu muna fuku, katalanga kaka ntetembwa ko, kansi wasonganga mpe luyangalalu lwandi muna nsem’a Nzambi. Wayindulanga mpe mana e ntetembwa zanlonganga mu kuma kia Nzambi. Ediadi diansadisa mu bakula vo Yave osundidi mu nsema wawonso. Ezak’e ntangwa mpe, Davidi wayindulanga e mpila yasivi kanungunukina muna vumu kia ngudi andi. Ekolo kayindulanga e mambu mama masivi, ediadi diawokesanga luyangalalu lwandi muna ngangu za Yave zisundidi.—Nku. 139:14-17.

15. Yika e nona isonganga una tulenda mwena e fu ya Yave muna nsema. (Nkunga 148:7-10)

¹⁵ Nze Davidi, yeto mpe tulenda mona mambu mayingi muna nsema mana tulenda badika. Avo tutadidi e lekwa ina ituzungidi, tulenda mona fu yayingi ya Yave. Kasikil’owu, badika nkum’a Yave vava omonanga e mbangazi a mwini muna nitu aku. (Yer. 31:35) Badika e ngangu za Nzambi vava omonanga e nuni itunganga nzalw’andi. Badika una Yave kenena nkwa kiese vava omonanga e mbwa isakananga yo nkil’andi. Vutulanga mpe matondo muna zola kwa Yave vava omonanga ngudi osakananga yo mwan’andi a nsedia. Kieleka, tuvuidi malau mayingi muna longoka mambu mayingi mu kuma kia Yave kadi, e vangwa yandi yawonso, yakala yanene, yakete, vangwa ina kwandá yovo va ndambu eto, ikumvananga nkembo.—Tanga Nkunga 148:7-10.

16. Adieyi tufwete vanga owau?

¹⁶ Nzambi eto, ovuidi ngangu, zola, nkuma, nkwa kiese ye mawonso kevanganga mambote kikilu. Tulenda longoka e fu yayi ye yankaka muna talanga o nsema. Tulenda mpe vaulanga e ntangwa lumbu yawonso muna talanga o nsema yo yindula mana ukutulonganga mu kuma kia Yave. Avo tuvangidi wo, tutoma finama Mvangi eto. (Yak. 4:8) Muna longi dilanda, tulongoka una mase balenda sadila nsema muna longa wan’au mu toma finama Yave.