1. Aweyi tuzayidi wo vo nkangu a Nzambi wadi vevolwa muna Babele Anene? Nkia yuvu tubakila e mvutu?

MUNA longi diaviokele, twalongokele vo Akristu basiwa mu kinkole kwa Babele Anene. E nsangu zambote i zasia vo ke badi kala mu kinkole yakwele mvu ko. Tuzeye wo kadi muna Nkand’a Nzambi, Nzambi okanikinanga nkangu andi vo ‘bavaika’ muna kintwadi kia nsambil’a luvunu. (Tanga Lusengomono 18:4.) Ediadi disonganga vo Akristu badi vevolwa muna Babele Anene. Tuzolele zaya nkia ntangwa bavevolwa. Kansi entete, tufwete vana e mvutu za yuvu eyi: Nkia kani bakala diau Alongoki a Bibila mu kuma kia Babele Anene vitila mvu wa 1914? Aweyi wakala o vema kwa mpangi zeto muna salu kia samuna e nsangu zambote muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba? Nga o nkangu a Nzambi basiwa muna kinkole kwa Babele wau vo singikwa bavavanga?

2. Nkia nzengo babaka Alongoki a Bibila vitila Vita Yantete ya Nza Amvimba?

² Mvu miayingi vitila Vita Yantete ya Nza Amvimba (1914-1918), mpangi Charles Taze Russell ye Alongoki ankaka a Bibila, babakula vo Kikristu kia Kimpangila ke kialonganga ludi kia Nkand’a Nzambi ko. Muna kuma kiaki, babaka e nzengo  za lembi kala e ntwadi ye nsambil’a luvunu. Kana nkutu muna mvu wa 1879, Eyingidilu diavova vo mabundu mawonso mana mevovanga vo yau i nzitikila a Kristu, kansi beyikamanga tuyalu, mu Babele Anene bena ina iyikilwanga muna Nkand’a Nzambi vo nkembi.—Tanga Lusengomono 17:1, 2.

3. Adieyi bavanga Alongoki a Bibila mu songa vo ke bazola diaka kala mu nsambil’a luvunu ko? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

³ Akala ye akento akwa kwikizi bazaya wo vo avo bakwamanene yikama nsambil’a luvunu, ke besambulwa ko kwa Nzambi. Muna kuma kiaki, ayingi muna yau batwika nkanda muna mabundu mau mu kubavovesa vo ke bazolele diaka kala mu dibundu ko. Akaka batanganga nkutu e nkanda miau mu nding’a ngolo vana meso ma dibundu diawonso. Muna fulu ina vo ke bavewanga nswa wau ko, batwikanga nkanda kwa minkwikizi miawonso mia dibundu. Alongoki a Bibila batoma dio kiesesa vo ke bazola diaka kala ntwadi ko ye nsambil’a luvunu. Muna mvu miavioka, avo bavangidi wo, diadi kubatwasila tumbu kia lufwa. Kansi muna mvu wa 1870, tuyalu twa nsi zayingi ke twayikamanga diaka mabundu ko nze una bavanganga. Owau, wantu bakala yo nswa wa vovela oma ma Nkand’a Nzambi yo lembi tonda nkutu malongi ma dibundu.

4. Aweyi Alongoki a Bibila babadikilanga Babele Anene muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba? Sasila.

⁴ Alongoki a Bibila babakula vo ke bafwete zayisa kaka ko kwa yitu, akundi ye minkwikizi mia dibundu vo ke bazolele diaka yikama nsambil’a luvunu ko. Bazola vo wantu awonso va nza bazaya vo Babele Anene i dibundu dina nze nkembi. Muna kuma kiaki, muna ngonde ya Desemba ya mvu wa 1917 ye kuna lubantiku lwa mvu wa 1918, buka kia Alongoki a Bibila bakayanesa kuna vema kwawonso tezo kia 10.000.000 ma yinkanda yakala ye longi diakala yo ntu a diambu “Babele Ibwidi.” E finkanda fiafi fiasengomona e ludi mu kuma kia Kikristu kia Kimpangila. Afidi a mabundu bafunga kikilu makasi. Kansi, Alongoki a Nkand’a Nzambi ke bamona wonga ko. Bakala ye kani dia kwamanana samuna nsangu zambote yo lemvokela “Nzambi nze mfumu ke mu wantu ko.” (Mavangu 5:29) Ediadi aweyi disongele? Disongele vo muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba, Akristu awaya ke basiwa mu kinkole ko, kansi bavevolwanga muna nsambil’a luvunu yo sadisa akaka mu vanga diau dimosi.

5. Ekuma tuvovele vo ampangi vema bakala kwau muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba?

⁵ Muna mvu miavioka, twavovanga vo  nkangu a Nzambi ke watondakananga ko kwa yandi muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba kadi ke bakala yo vema ko muna salu kia samunanga e nsangu zambote. Muna kuma kiaki, twakwikilanga vo Yave wayambula vo Babele Anene kabanata muna kinkole mu fikolo. Kansi, mpangi z’akala ye z’akento akwa kwikizi ana basadilanga Nzambi tuka muna mvu wa 1914 yakuna mvu wa 1918, kuna kwalanda basasila vo nze buka, bavanga mawonso balenda mu kwamanana samuna e nsangu zambote. O zaya dina diabwila Alongoki a Bibila muna kolo kiakina, dikutusadisanga mu bakula maka mambu masonama muna Nkand’a Nzambi.

6, 7. (a) Nkia mpasi bawanana zau Alongoki a Bibila muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba? (b) Adieyi disonganga vo Alongoki a Bibila vema bakala kwau?

⁶ Kieleka, muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba, Alongoki a Bibila bayivananga kikilu muna salu kia samuna e nsangu zambote. Kansi, mambu mayingi mpe mampasi banwananga mau. Yambula twazaya mamole muna mambu mama. Diantete, Alongoki a Bibila ke balendanga sadila Nkand’a Nzambi ko muna sila umbangi. Bakulukilwa kaya e nkanda yo yambula vo e nkanda miami miasasila e ludi. Muna kuma kiaki, kuna lubantiku lwa mvu wa 1918, vava luyalu kasima o nkanda wakala ye ntu a diambu vo O Mistério Consumado, e salu kia samuna e nsangu zambote kiakituka kiampasi kwa mpangi zayingi. E diambu diazole, diavangama mu mvu wauna kaka i kimbevo kiasayana kiayikilwanga vo gripe Espanhola. E kimbevo kiaki, kiasambukilanga wantu ayingi ye diampasi diakala kwa ampangi mu vanga nkangalu yo samuna e nsangu zambote. Kana una vo bawanana ye mpasi zazi zawonso, Alongoki a Bibila bavanga mawonso balenda mu kwamanana samuna e nsangu zambote.

 ⁷ Muna mvu wa 1914, e buka kiakete kia Alongoki a Bibila bayantika songa e Fotodrama da Criação. E fotodrama yayi yakala ye fwaniswa yanikukanga kumosi ye zu dia ndinga, umbangu wampa wakala muna kolo kiakina. E Drama yayi nze una yayikilwanga, yasonganga lusansu lwa wantu tuka kiasemenwa Adami yakuna mfoko a Luyalu lwa Kristu. Muna mvu wa 1914, i mvu wantete basonga yo, vioka 9.000.000 ma wantu batala yo. Yindula e diambu edi. O lutangu lwalu luviokele lutangu lwa Mbangi za Yave bena mu nza yawonso o unu. Nsangu zankaka zisonganga vo muna mvu wa 1916, vioka 809.000 ma wantu bakala muna tukutakanu kuna Estados Unidos. Muna mvu wa 1918, o lutangu lwalu lwawokela mu tezo kia 950.000. Alongoki awaya a Nkand’a Nzambi vema kikilu bakala kwau.

8. Aweyi ampngi ana bavitanga o ntu bakasakesela Alongoki a Bibila muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba?

⁸ Muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba, ampangi ana bavitanga o ntu basala kwayingi mu vaikisa nkanda misasilanga Nkand’a Nzambi yo kasakesa Alongoki awonso a Bibila. O lusadisu lwalu lwabavana o nkuma mu kwamanana samuna e nsangu zambote. Mpangi Richard H. Barber, ona wakala vo nkwa vema muna salu kia umbangi muna kolo kiakina, wavova vo: “Twalendanga twika akengi a zunga yo vaikisa Eyingidilu yo twika dio kuna Canadá kana una vo diasimwanga kwa luyalu.” Wakudikila vo: “Yakala ye lau dia kubika o nkanda O Mistério Consumado yo twika wo kw’akundi ana bakutumunwa e nkanda miau kwa luyalu. Mpangi Rutherford walomba vo twavanga mawonso tulenda kimana twavanga lukutakanu lwa mvivu mu zunga yayingi ya mbanza western, Estados Unidos yo fila e mpovi mu kasakesa akundi.

9. (a) Ekuma diavavilanga vo nkangu a Nzambi wasingika maka mambu muna kolo kia mvu wa 1914 yamuna mvu wa 1919? (b)  Kana una vo diavavanga vo basingika maka mambu, adieyi ke tufwete vovanga ko?

⁹ Vakala ye diambu dina Alongoki a Nkand’a Nzambi bavavanga singika. Ke batoma bakulanga ko e nsas’a mvovo mia Yave vo twalemvokelanga ayadi. (Roma 13:1) Ekiaki i kuma nze buka, ke bayivambulanga mvimba ko ye nza muna ntwangw’a vita. Kasikil’owu, kina kia 30 kia ngonde a Mayu a mvu wa 1918, vava mfumu a Estados Unidos kalomba kwa wantu vo basamba mu kuma kia luvuvamu, Eyingidilu diakasakesa mpe Alongoki a Bibila kimana basamba. Mpangi zankaka bavananga e nzimbu mu yikama e vita, akaka muna yau bakota nkutu muna salu kia kisoladi yo kwenda mu vita. Kana una vo diavavanga vo basingika maka mambu, ke diambote ko mu vova vo kiaki i kuma basilwa mu kinkole kwa Babele  Anene. E ziku kia diambu i kiaki: Muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba, mpangi zazi bayivambula kikilu ye kintwadi kia nsambil’a luvunu.—Tanga Luka 12:47, 48.

10. Aweyi Alongoki a Bibila basongela vo bazitisanga o moyo?

¹⁰ Dialudi vo Alongoki a Bibila ke batoma bakulanga ko e nsas’a kuyivambula ye nza. Kansi, bazaya wo vo diambi mu vonda muntu. Muna kuma kiaki, kana nkutu ampangi ana bakota muna salu kia kisoladi yo nata e nkele muna kolo kia Vita Yantete ya Nza Amvimba, ke basadilanga mio ko mu vonda wantu. Awana ke bazolanga vonda ko basiwanga kuna ntwal’a vita kimana bavondwa.

11. Adieyi bavanga ayadi vava Alongoki a Bibila ke bazola kwenda mu vita ko?

¹¹ Nkadi ampemba wafunga makasi mu kuma kia kwikizi kina ampangi basonga kwa Nzambi. Muna kuma kiaki, ‘wasoka nsiku muna kubakota nsoki.’ (Nkunga 94:20) Mfumu mosi a makesa ma Estados Unidos, una ye nkumbu a James Franklin Bell, wavovesa mpangi Rutherford yo mpangi Van Amburgh vo luyalu lusikidisa nsiku ampa uvana nswa wa vonda konso muntu ona kezola kwenda mu vita ko. Alongoki a Bibila kavovela. Kuna makasi mawonso, mfumu ndioyo wavovesa mpangi Rutherford vo nsiku ke wasikidiswa ko kadi mfumu a Estados Unidos katonda wo ko. I bosi, wavova vo: “Kansi, tuzeye una tukunubakila, i wau kikilu tuvanga.”

12, 13. (a) Ekuma mpangi nana bazengelwa mvu miayingi mia pelezo? (b) Nga o siwa mu pelezo diafila ampangi mu soba e kani diau dia lemvokela Yave? Sasila.

¹² Luyalu lwamona una balenda tumbila Alongoki a Bibila. Mpangi Rutherford yo mpangi Van Amburgh kumosi ye mpangi sambanu ana basunzulanga mpe Sociedade Torre de Vigia, basiwa muna pelezo. O mfundisi ona watalanga e diambu diadi wavova vo e mpangi zazi vonza batwasanga lutila nkutu mvengo mosi wa masoladi ma Alemanha. Wavova diaka vo ampangi luyalu bakondwa luzitu, kumosi ye masoladi ye mabundu mawonso. Muna kuma kiaki, bafwete vewa tumbu kiangolo. ^[1] (Tala mvovo miansuka.) Alongoki nana a Bibila bazengelwa mvu miayingi mia pelezo kuna Atlanta,  Geórgia. Kansi, vava vita yafokoka, bavaikiswa ye ke bafundiswa diaka ko mu kuma kia mambu basokelwa.

¹³ Kana nkutu vava bakala muna pelezo, e mpangi nana zazi bakala ye kani dia lemvokela nsiku mia Nzambi. Aweyi tuzayidi wo? Basoneka nkanda kwa mfumu a Estados Unidos mu lomba vo bavaikiswa muna pelezo. Muna nkanda wau, bavova vo Nkand’a Nzambi ukutuvovesanga vo ke tufwete vonda ko, ozevo avo muntu ona wayekola e zingu kiandi kwa Nzambi unkolamene kuna lukanu, ovidisa e dienga diandi ye fwaswa kesinga fwaswa. Basasila vo kiaki i kuma ke balendi vondela nkwau muntu ko ye ke besinga wo vanga ko. Unkabu kikilu basonga muna soneka nkanda wau kwa mfumu a nsi. Ke vakala ye lukatikisu ko vo ampangi ke bazola kikilu soba kani diau ko dia lemvokela Yave.

14. Mun’owu wa Nkand’a Nzambi, yika dina diabwa tuka muna mvu wa 1914 yamuna mvu wa 1919?

¹⁴ E sono kia Malaki 3:1-3 kiyikanga dina diabwila Alongoki a Bibila tuka muna mvu wa 1914 yakuna lubantiku lwa mvu wa 1919. (Tanga.) Yave wa Nzambi, i sia vo, ‘Mfumu akieleka,’ yo Yesu Kristu wa “nkunzi ekangu,” bayiza kingula “wan’a Levi” ana besunzulanga akuswa. Vava Yave kabasingika yo kubavelelesa, bakubama bakala mu tambula kiyekwa kiampa. Muna mvu wa 1919, Yesu wasola “ntaudi akwikizi yo lulungalalu” ona wavewa kiyekwa kia fila yo longa selo yawonso ya Nzambi. (Matai 24:45) O nkangu a Nzambi wavevolwa emvimba muna Babele Anene. Tuka wauna, belongokanga mayingi mu kuma kia luzolo lwa Nzambi, o zola kwau muna yandi kuwokelanga. Bevutulanga kikilu matondo kwa Nzambi mu kuma kia nsambu zandi. ^[2]—Tala mvovo miansuka.

15. Aweyi tulenda songela vo tuvutulanga matondo wau vo twavevolwa muna Babele Anene?

¹⁵ Tuvutulanga kikilu matondo wau vo twavevolwa emvimba muna Babele Anene. Satana ke lendanga fwasa nsambil’a ludi ko. E kani diandi diafunga. Kansi, tufwete sungamenanga e kuma Yave katuvevolwela. E kani diandi vo wantu a mpila zawonso bavuluzwa. (2 Korinto 6:1) Kansi, e nsambil’a luvunu yakinu vukumuna wantu ayingi akwa ntima miambote. Wantu awaya lusadisu lweto bavuidi o mfunu. Yambula twavanga mawonso tulenda mu tanginina mpangi zeto akwa kwikizi yo sadisa wantu bavaika muna nsambil’a luvunu.