1, 2. (a) Aweyi Yesu kabadikilanga Nsiku a Nzambi? (b) Aweyi asoneki ye Afarisi basadilanga Nsiku mu mpila yambi?

YESU watoma zolanga o Nsiku a Mose. Ediadi ke difwete kutusivikisa ko, kadi o Nsiku kwa Yave wa Se diandi watuka una vo i Muntu osundidi o mfunu muna zingu kia Yesu. E sono kia Nkunga 40:8 kiyikanga o zola kwa Yesu muna Nsiku a Nzambi. “O vanga luzolo luaku, e Nzambi ame, kwau nyangalelele; o nsiku aku wina muna nsi ame a ntima.” Yesu wasonga muna mvovo ye mavangu vo Nsiku a Nzambi walunga, utwasanga nluta ye ufwete lungiswa.​—Matai 5:17-19.

² Nanga Yesu wakendalala vava kamona asoneki ye Afarisi basadilanga o Nsiku a Se diandi mu mpila yambi yo kitula wo se wampasi. Wabavovesa vo: “Nuvananga tini kiakumi kia mana-nsusu, aneto ye kumini,” i sia vo, basianga sungididi muna mambu makete-kete ma Nsiku. E mbi aveyi yakala? Yesu wavova vo: “Kansi nubembolanga mambu masundidi o mfunu muna Nsiku, i sia vo, unsongi, nkenda ye kwikizi.” (Matai 23:23) Afarisi ke babakulanga nsas’a Nsiku ko, bayindulanga vo basundidi akaka. Yesu wabakulanga e nsas’a Nsiku ye dina wasonganga mu kuma kia Yave.

3. Nkia mambu tubadika mu longi diadi?

 ³ O unu, ke divavanga ko vo Akristu balemvokela Nsiku a Mose. (Roma 7:6) Ozevo, ekuma Yave kazolela vo Nsiku wau wakala muna Diambu diandi? Yave ozolanga vo twabakula yo sadila “mambu masundidi,” i sia vo, e nkanikinu mina muna Nsiku wau. Kasikil’owu, nkia nkanikinu tulongokele muna nkubika ya mavata ma tinina? Muna longi diaviokele, twalongokele dina diavavuanga kwa ndiona watininanga muna mavata mama. Mu longi diadi, tuzaya dina mavata ma tinina mekutulonganga mu kuma kia Yave ye una tulenda tanginina e fu yandi. Tubaka e mvutu za yuvu tatu: Aweyi mavata ma tinina mesongelanga vo Yave nkwa nkenda? Adieyi mekutulonganga mu kuma kia mpila ina Nzambi kebadikilanga o moyo? Aweyi mesongelanga unsongi wandi walunga? Muna konso kiuvu, vava bakula una olenda tanginina Se diaku kuna zulu.​—Tanga Efeso 5:1.

4, 5. (a) Adieyi diasadisanga ndiona watinanga mu lwaka mu nzaki muna vata dia tinina? (b) Adieyi ditulongele mu kuma kia Yave?

⁴ Yave wavanga e nkubika kimana diakala diasazu mu lwaka muna mavata sambanu ma tinina. Wavovesa Aneyisaele vo basola mavata tatu kuna konso sambu dia Yodani. Ekuma? Kimana ndiona watinanga kalwaka mu nzaki muna mbanza. (Ntalu 35:11-14) E nzila za mbanza zazi zambote kikilu zakala. (Nsiku 19:3) Mun’owu wa lusansu lwa Kiyuda, vakala ye sinsu muna nzila yasadisanga muntu watinanga kasolola e mbanza. Wau vo vakala ye mavata ma tinina muna Isaele, konso Nyisaele wavondanga muntu lembi wo kana, kavavilanga tininu ku nsi yankaka ko, kuna kalenda vukumwinua mu sambila nzambi zaluvunu.

⁵ Yindula e diambu edi: Yave wavana nsiku vo konso ndiona ovondele nkwandi kafwete vondwa mpe. Kansi, wasikidisa mpe vo ndiona ovondele muntu lembi wo kana, kasongwa e nkenda, walakazi yo taninua. Nkwa ngangu mosi osasilanga oma ma Nkand’a Nzambi wavova vo: “Konso muntu wabwilwanga diambu diadi, wazayanga dina kafwete vanga ye kuna kafwete kwenda.” Yave ke mfundisi ambi ko ona ovavanga mpila ya tumbila selo yandi. Kansi “wavuama ye nkenda.”​—Efeso 2:4.

6. Nga Afarisi batangininanga e nkenda za Yave? Sasila.

⁶ Afarisi ke basonganga nkenda kwa akaka  ko. Kasikil’owu, o lusansu lwa Kiyuda lusonganga vo Afarisi ke balolokanga muntu ko ona ovangidi vilwa wau umosi vioka nkumbu tatu. Muna songa una ngindu zau zakadila zabendomoka, Yesu wasadila kingana kia Mfarisi ona wasambanga vana ndambu a mvakulwisi a mpaku. O Mfarisi wavova vo: “E Nzambi, itondele, kadi kina nze wantu awaya ko—mivi, avilwa, minta-zumba—musungula mvakulwisi a mpaku ndioyu.” Adieyi Yesu kazola vova? Afarisi ‘bavezanga akaka,’ ke bamonanga mfunu wa fwila akaka nkenda ko.​—Luka 18:9-14.

7, 8. (a) Aweyi olenda tanginina e nkenda za Yave? (b) Ekuma tufwete kadila alembami muna loloka akaka?

⁷ Tanginina Yave, ke Afarisi ko. Songanga e nkenda yo walakazi. (Tanga Kolosai 3:13.) Yambulanga vo akaka bafinama mu kulomba ndoloki. (Luka 17:3, 4) Ukiyuvula: ‘Nga ilolokanga akaka mu nzaki kana nkutu vava bekumpanganga e mbi nkumbu miayingi? Nga Ikalanga ye tima dia vanga luvuvamu ye muntu unkendelekele?’

⁸ Muna loloka akaka, tufwete kala alembami. Afarisi bayindulanga vo basundidi akaka. Muna kuma kiaki, ke bazolanga loloka akwau ko. Kansi wau vo tu Akristu, kuna lulembamu lwawonso ‘tubadikilanga akaka vo batusundidi.’ (Filipi 2:3) Diambote twakiyuvula: ‘Nga itangininanga Yave yo songa lulembamu?’ Avo tukala alembami, diasazu dikala kwa akaka mu kutulomba e ndoloki, diasazu mpe dikala mu kubaloloka. Kalanga ye nzaki za songa e nkenda yo lembi funga makasi mu sazu.​—Kimpovi 7:8, 9.

9. Aweyi o Yave kasadisila Aneyisaele mu bakula vo moyo wavauka?

⁹ Kimosi muna kuma kia kubikilwa e mavata ma tinina i tanina Aneyisaele balembi bungula menga ma munkondwa kuma yo kuyikotesa muna nkanu a menga. (Nsiku 19:10) Yave ozolanga o moyo, omenganga mumponda-muntu. (Ngana 6:16, 17) Wau vo Yave Nzambi ansongi ye wavelela, ke vezanga lufwa lwa muntu ofwidi mu sumbula ko. Dialudi vo avo muntu ovondele nkwandi lembi wo kana, wafwana tambula e nkenda za Nzambi. Kansi diavavanga vo kazayisa e diambu diadi kwa mbuta za mbanza. Avo ambuta batalanga diambu diadi bamwene vo kamvondele ku lukanu ko, o muntu ona otinini kafwete kwamanana muna mbanza ya tinina yavana ngang’ambuta kefwa. Ezak’e ntangwa diavavanga vo ndiona ovondele muntu lembi wo kana kaviokesa e zingu kiandi kiawonso  muna mbanza katinina. E nkubika yayi yasonganga kwa Aneyisaele awonso vo moyo wavauka. Muna zitisa o Mvani a moyo, diavavanga vo bavanga mawonso balenda mu lembi sia zingu kia wantu akaka mu vonza.

10. Nze una Yesu kavova, aweyi asoneki ye Afarisi basongela vo ke bazitisanga mioyo mia wantu ko?

¹⁰ Nswaswani yo Yave, asoneki ye Afarisi basonganga vo ke bazitisanga mioyo mia wantu ankaka ko. Yesu wabavovesa vo: “Nukatwidi nsabi a zayi. Yeno kibeni ke nukotele mo ko, nukakididi ana bakotelenge mo!” (Luka 11:52) Adieyi Yesu kazola vova? Asoneki ye Afarisi yau bafwana longa akaka e Diambu dia Nzambi yo kubasadisa bavua moyo a mvu ya mvu. Kansi, bakakidilanga wantu mu landa Yesu wa “Mfumu a Moyo.” (Mavangu 3:15) Muna mpila yayi, bafilanga wantu kuna lufwasu. Asoneki ye Afarisi akwa lulendo bakala, bazala ye loko, ke batokanenanga wete dia wantu ko. Akwa nsoki ye ke bazolanga wantu ko.

11. (a) Aweyi o Paulu kasongela vo wabadikilanga moyo nze una Yave kebadikilanga wo? (b) Adieyi dilenda kutusadisa mu tanginina o vema kwa Paulu muna salu kia umbangi?

¹¹ Aweyi tulenda tanginina Yave yo lembi kala nze asoneki ye Afarisi? Tulenda wo vanga vava tuzitisanga o moyo. Wau vo Paulu wa ntumwa wazitisanga moyo, wasamunanga e nsangu zambote za Kintinu kwa wantu ayingi. Ekiaki i kuma kavovela vo: “Mpelele muna menga ma wantu awonso.” (Tanga Mavangu 20:26, 27.) Nga Paulu wasamunanga kaka e nsangu zambote mu venga o nkanu a menga? Nga wavanganga wo wau vo i diau Yave kamvovesa vo kavanga? Ve. Paulu wazolanga o wantu. Wabadikilanga mioyo miau vo miantalu kikilu, wazola vo bavua moyo a mvu ya mvu. (1 Korinto 9:19-23) Oyeto mpe tufwete badikilanga moyo nze una Yave kebadikilanga wo. Ozolele vo wantu awonso baviluka o ntima kimana bazinga. (2 Petelo 3:9) Muna tanginina Yave, tufwete zolanga o wantu. O kala nkwa nkenda dikutufila mu samuna e nsangu zambote yo vema kwawonso yo kututwasila e kiese ekolo tuvanganga wo.

12. O venga e vonza ekuma dinina diamfunu kwa nkangu a Nzambi?

¹² Muna badikila moyo nze una Yave kebadikilanga wo, tufwete kala yo nyindu asikila mu diambu ditadidi kuyisia mu vonza. Tufwete venganga e vonza vava tudiatisanga e kalu ye vava tusalanga, kana nkutu vava tusalanga e salu kia tunga yo vangulula nzo yovo vava tukwendanga kuna Seka dia Kintinu. Edi disundidi o mfunu i moyo yo vimpi wa wantu, ke ntangwa ko ngatu nzimbu. O Nzambi eto mansongi kaka kevanganga, oyeto mpe tuzolele kuntanginina. Musungula akuluntu, bafwete tokanenanga mioyo mia yau kibeni ye mia wantu ankaka. (Ngana 22:3) Avo nkuluntu uvene lulukisu mu kuma kia diambu dilenda kusia mu vonza, lemvokela lulukisu lwandi. (Ngalatia 6:1) Badikilanga moyo nze una Yave kebadikilanga wo. Muna mpila yayi, ‘kunata nkanu a menga ko.’

13, 14. Adieyi diasadisanga ambuta za Isaele mu tanginina unsongi wa Yave?

¹³ Yave wakanikina e mbuta za Isaele mu tanginina unsongi wandi. Diavavanga vo ambuta bateka zaya e ziku kia diambu. I bosi, bafimpanga e kani diafila muntu mu vonda nkwandi, una kabadikilanga diambu  diadi ye mana kavanga kala mu zaya kana vo bafwana kunsonga e nkenda. Diavavanga vo ambuta bavava zaya kana vo ndiona ovondele nkwandi kitantu kakala kiau muna yandi ye kana vo ku lukanu kamvondele. (Tanga Ntalu 35:20-24.) Diavavanga vo vakala ye tezo kia mbangi nzole vitila bazengela ndiona ovendele kwandi e tumbu.—Ntalu 35:30.

¹⁴ Avo batomene bakula dina divangamene, diavavanga vo ambuta bafimpa e kadilu kia muntu, ke dina kaka kavangidi ko. Diavavanga vo ambuta bakala yo umbakuzi muna zaya e kuma kifididi muntu mu vanga diambu diadina. Edi diasundanga o mfunu, mwand’avelela bavuanga o mfunu kimana wabasadisa mu tanginina umbakuzi, nkenda yo unsongi wa Yave.​—Luvaiku 34:6, 7.

15. E mpila ina Yesu kabadikilanga asumuki aweyi yaswaswanena ye Afarisi?

¹⁵ Afarisi ke basonganga nkenda ko vava bafundisanga wantu. Basianga e sungididi muna dina nsumuki kavangidi, vana fulu kia sia sungididi muna kadilu kiandi. Vava Afarisi akaka bamona Yesu wadilanga muna nzo a Matai, bayuvula alongoki andi vo: “Ekuma o nlongi eno kedilanga vamosi ye avakulwisi a mpaku ye asumuki?” Yesu wavutula vo: “Ana bena yo vimpi ke bavuidi ngang’a mawuku mfunu ko, kansi ambevo kaka. Nwenda, nwazaya e nsas’a diambu edi: ‘Nkenda nzolele, ke kimenga ko.’ Kadi kizidi bokela ansongi ko, kansi asumuki kaka.” (Matai 9:9-13) Nga Yesu vilwa wa asumuki kavezanga? Ve, ke wau ko. Wazolanga vo asumuki baviluka o ntima. Ediadi dimosi muna mambu mamfunu mena muna nsangu kasamunanga. (Matai 4:17) Yesu wabakula vo akaka muna “avakulwisi a mpaku ye asumuki” bakala ye luzolo lwa soba e mpil’a zingu kiau. Ke mu kuma kia dia kaka ko i bayendela ku nzo a Matai. Wantu awaya bayenda kuna nzo a Matai kadi Yesu balandanga. (Maku 2:15) Diankenda vo ayingi muna Afarisi ke babadikilanga wantu ko nze una Yesu kababadikilanga. Ke bakwikilanga ko vo wantu balenda soba, babadikilanga nze asumuki bakondwa e vuvu. Wantu awaya baswaswana kikilu bakala yo Yave ona okadilanga yo wantu kuna unsongi ye nkenda.

16. Adieyi akuluntu bena muna buka kia afundisi bafwete vavanga zaya?

¹⁶ O unu, akuluntu bafwete tangininanga Yave ona “ozolele unsongi.” (Nkunga 37:28) Entete, bafwete ‘toma fimpa’ diambu mu kala ye ziku vo muntu sumu kikilu kavangidi. Avo dialudi, bafwete landa luludiku lwa Nkand’a Nzambi mu zaya dina bevanga. (Nsiku 13:12-14) Vava befundisanga o nsumuki, akuluntu bafwete vavanga zaya kana vo muntu ovangidi sumu diampwena ovilukidi kikilu o ntima yovo ve. Ediadi ke diambu diakete ko. O luviluku lwakieleka lwa ntima luzayakananga muna mpila ina o nsumuki kebadikanga e vangu diandi ye mana mena muna ntim’andi. (Lusengomono 3:3) O nsumuki kafwete viluka kieleka o ntima muna songwa e nkenda. *—Tala e mvovo vana yand’a lukaya.

17, 18. Aweyi akuluntu balenda zayila kana vo muntu ovilukidi kieleka o ntima? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku.)

¹⁷ Yave yo Yesu batomene zaya mana muntu keyindulanga ye una kemonanga, kadi bezayanga mana mena muna ntim’a muntu. Kansi, akuluntu ke bezayanga ko mana  mena muna ntim’a muntu. Avo u nkuluntu, aweyi olenda zayila kana vo muntu ovilukidi kieleka o ntima? Diantete, samba kwa Yave kimana kavana e ngangu yo umbakuzi. (1 Ntinu 3:9) Diazole, sadila Diambu dia Nzambi ye nkanda mivaikisanga ntaudi akwikizi yo lulungalalu muna kusadisa wabakula e nswaswani vana vena “ntantu za nza” ye “ntantu zina ngwizani ye luzolo lwa Nzambi,” i sia vo, luviluku lwakieleka lwa ntima. (2 Korinto 7:10, 11) Tala una Nkand’a Nzambi uyikilanga awana baviluka o ntima ye awana ke baviluka ko, i bosi, badika una bamona, dina bayindula ye dina bavanga.

¹⁸ Diatatu, toma fimpa e kadilu kia muntu, ke dina kaka kavangidi ko. Akieyi i kadilu kiandi? Adieyi dimfididi mu baka nzengo kingandi? Nkia nkakalakani kenuananga zau? Nkand’a Nzambi wasakula vo Yesu wa ntu a nkutakani ya Kikristu, “kefundisila muna mbon’a meso ko, ngatu zengela muna ngw’a matu: kansi muna unsongi i kefundisil’asukami, kezengela muna kosi muna diambu di’alembami a nza.” (Yesaya 11:3, 4) Akuluntu, Yesu wanusola kimana nualunga-lunganga e nkutakani andi. Muna kuma kiaki, okunusadisa nuafundisila muna unsongi ye nkenda. (Matai 18:18-20) Tuvutulanga kikilu matondo wau vo tuna ye akuluntu bekutulunga-lunganga. Bekutusadisanga mpe kimana twasonganga unsongi ye nkenda kwa muntu yo nkwandi.

19. Nkia mambu olongokele mu kuma kia mavata ma tinina ozolele sadila muna zingu kiaku?

¹⁹ O Nsiku a Mose uvuidi “mambu masina ye ludi.” Ukutulonganga oma ma Yave ye nkanikinu miandi. (Roma 2:20) E nkubika ya mavata ma tinina iyikwanga muna Nsiku ilonganga akuluntu una balenda ‘fundisila kuna unsongi.’ E nkubika yayi ilonganga mpe yeto awonso una tulenda songela “ngemba ye nkenda” kwa muntu yo nkwandi. (Zakariya 7:9) Kana una vo ke divavanga ko vo twalanda Nsiku a Mose, Yave kasoba ko. O unsongi ye nkenda fu yamfunu kikilu kwa yandi. Lau diampwena tuna diau dia sambila Nzambi una ye fu yayi. Yambula twatanginina e fu yandi yambote kimana twasolola e tininu yo taninua kwa yandi.