Nga Ozeye?
Nga Modekai Wazinga Kikilu?
O NKAND’A Estere uvovelanga muntu mosi wa mwisi Yuda una ye nkumbu Modekai. Diambu diamfunu kavanga muna mambu mavangama muna kolo kiakina. Modekai mosi muna Ayuda ana banatwa kuna kinkole, wasadilanga kuna lûmbu lwa ntinu a Aparasi. Ediadi diavangama kuna lubantiku lwa tandu kia 5 Vitila Tandu Kieto, “muna lumbu ya Akasurose wa Ntinu.” (O unu, o ntinu ndioyo oyikilwanga mu nkumbu a Xerxer 1.) Modekai wavanga mawonso kimana o ntinu kalembi vondwa. O ntinu muna songa luyangalalu lwandi, wakanikina vo Modekai kavewa o zitu vana fulu kiandonga. Kuna kwalanda, vava Amani wa mbeni a Modekai ye Ayuda kavondwa, o ntinu wakitula Modekai se muntu anzole muna luyalu lwandi. Muna kuma kiaki, Modekai wavaikisa o nsiku una wavuluza Ayuda awonso muna luyalu lwa Aparasi.—Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.
Akaka muna asoneki a lusansu a tandu kia 20 bevovanga vo lusansu lwa nkand’a Estere savu kwandi, o Modekai mpe kazinga. Kansi, muna mvu wa 1941, akaka muna asatuludi a lekwa ya nkulu, basolola lekwa isonganga vo lusansu lwa Modekai luna muna Bibila, lwaziku kikilu. Nkia lekwa basolola?
Asatuludi awaya, basolola e sono ya cuneiforme mwakala nkumbu a muntu wayikilwanga vo Marduka (muna Kikongo vo Modekai). Wasalanga se mfidi kuna lûmbu lwa kimfunu kuna Susani. Arthur Ungnad, ona otomene zaya oma ma tusansu twa nsi za Oriente wavova vo: “Yamuna kolo kiokio, katula e Bibila, e sono ya cuneiforme, i yau kaka ivovelanga lusansu lwa Modekai.”
Tuka Ungnad kavovela e diambu diadi, akwa ngangu basekola mafunda ye mafunda ma sono ya cuneiforme muna masono ma Aparasi. Miankaka muna mvovo miami, i masono mena muna babu ya Persepolis ina yasololwa muna malundilu ma lekwa ya nkulu yakala lukufi ye yaka ya mbanza. E babu yayi, ya tandu kia ntinu Xerxer 1. Yasonamena muna ndinga elamita ye muna ye nkumbu zayingi zina muna nkand’a Estere. a
Nkumbu Modekai yovo (Marduka) yasonama muna sono ya cuneiforme ya Aparasi
Babu yayingi ya Persepolis iyikanga e nkumbu Marduka ona wasala se nsoneki kuna lûmbu lwa Susani vava ntinu Xerxer 1 kayalanga. Kimosi muna babu yayi kiyikilanga Marduka vo nsekodi. Ediadi ngwizani dina ye dina Bibila kivovanga mu kuma kia Modekai. Wasala se nguvulu muna lûmbu lwa Akasurose wa Ntinu (Xerxer 1) ye wavovanga tezo kia ndinga zole. Ntangwa zawonso Modekai wavuandanga vana mavitu ma lûmbu lwa ntinu kuna Susani. (Est. 2:19, 21; 3:3) O mama ke makala mpasi mavitu ko, kansi i nzo ya kimfumu muna e mbanda-mbanda basadilanga.
Tubakwidi vo vena ye mambu mayingi mafwanana vana vena Marduka oyikwanga muna babu tuyikidi kala yo Modekai oyikwanga muna Bibila. Wantu awaya, kolo ye fulu kimosi bazingila, salu kimosi basala ye fulu kiau kimosi basadila. Mawonso mama mesonganga vo Marduka yo Modekai muntu mosi kwandi.
a Muna mvu wa 1992, Nlongi Edwin M. Yamauchi wavaikisa nkanda wakala ye nkumbu kumi zatuka muna babu ya Persepolis ziyikwanga mpe muna nkand’a Estere.
