Vitila yanuzayisa mana mavangama kuna kwalanda vava twadimuka muna maza, yambula yanuvovesa una yakotela mu salu kia ntangwa ke ntangwa.

Muna mvu wa 1942 yawutuka kuna Karibe kuna sanga kia Curaçao. O se diame kuna Suriname kawutukila, kansi wayaluka yo kwenda sadila kuna Curaçao. Vitila yawutuka, yandi i muntu antete wavubwa se Mbangi a Yave kuna Curaçao. a Wana tanu twakala, se dieto watulonganga e Bibila ye ke ntangwa zawonso ko twayangalelanga longoka. Vava yakala ye mvu 14, twayaluka yo kwenda kuna Suriname muna lunga-lunga o ngundi a se diame ona wala se nunu.

Kuna Suriname yavanga e kikundi ye aleke a nkutakani ana bakala yo vema muna salu kia Yave. Oyau bansunda muna kimbuta ye aviti anzila bakala. Vava bamokenenanga e nluta bavuanga muna salu kia umbangi, yamonanga vo kiese kikilu bakalanga kiau. Kuna mfoko a lukutanu twamokenanga kwayingi mu kuma kia Bibila. Ezak’e ntangwa, twamokenanga muna fuku vava e miezi miavaikanga. Yau bansandisa muna baka e nzengo zamfunu muna zingu kiame. Yazola kikilu sadila Yave. Vava yakala ye mvu 16 yavubwa. Vava yalungisa mvu 18 yayantika sala se mviti a nzila ngonde ke ngonde.

Nze mviti a nzila mambu mayingi yalongoka, e mambu mama mansadisa muna salu kiame kia ntangwa ke ntangwa. Kasikil’owu, e diambu diantete yalongoka i mfunu walonganga akaka. Vava yayantika sala se mviti a nzila, denda vova vo mpangi Willem van Seijl ona wakala misionario wakituka se diame. b Wandonga mambu mayingi muna mpila ndenda lungisila e  yiyekwa yame muna nkutakani. Muna kolo kiakina kiabakula ko vo lusadisu lwalu mfunu kikilu lwakala kwa mono. Muna mvu wa landa, yayantika sala se mviti a nzila espesiale yo lunga-lunga buka yakete kuna mfinda a Suriname yakala kwandá ye nkutakani zankaka. Itoma vutulanga matondo muna lusadisu lwawonso ampangi bampana. Tuka muna kolo kiakina, ilandanga e mbandu au muna longa mpe akaka.

E diambu diazole ya longoka i kala ye zingu kiavevoka yo toma kubikanga e mambu. Kuna lubantiku lwa konso ngonde mono yo mpangi ona twasalanga kumosi se a viti a nzila espesiale, twasonekanga mawonso twavuanga o mfunu muna tumingu tulanda. I bosi, mosi mu yeto wayendanga kuna mbanz’a kimfumu muna sumba yawonso twavuanga o mfunu. Diavavanga vo twatoma kubama kimana o lusadisu lwa nzimbu twatambulanga lwalwaka yakuna nsuk’a ngonde. Wau vo muna mfinda twazingilanga ke mwakalanga wantu ayingi ko, avo tukondelo e lekwa ke vakala muntu ko olenda kutusadisa. Imonanga vo, wau yalongoka tuka muna kileke kiame o mfunu wakala ye zingu kia vevoka yo toma kubikanga e mambu, diansadisa muna sia e sungididi muna salu kia Yave mu zingu kiame.

E diambu diatatu yalongoka, i mfunu wa longanga o wantu e Diambu dia Nzambi muna ndinga au. Ekolo yakolanga yavovanga Olandês, Kingelezo, Papiamento ye Sranantongo (iyikilwanga mpe vo ndinga a Sranan), ndinga itoma vovuanga kuna Suriname. Vava yasilanga umbangi kwa wantu kuna zunga kia mfinda, o wantu batoma tambulwilanga e nsangu zambote vava yavovanga e ndinga au. Kansi, diampasi diakalanga kwa mono muna vova e ndinga zazi, mu sungula e ndinga Saramacano, eyi isadilanga e zú dia kuluka ye dia zanguka. Kansi, e ngolo yavanganga kiese zantwasilanga. Ekolo e mvu miaviokanga, wantu ayingi yasadisa mu zaya e ludi, kadi mu ndinga au yabalongelanga.

Ezak’e ntangwa yafwanga e nsoni. Kasikil’owu, lumbu kimosi yayuvula longoki ame ona wavovanga e ndinga Saramacano mu zaya una kamonanga, kadi yazaya wo vo kakala kiambote ko. Kansi yayuvula kana vo wayimita kakala. Yabakula vo kayangalela kiyuvu kiame ko. Kana una vo yavanganga o vilwa, yakwamanana mokena yau muna ndinga zau.

Muna mvu wa 1970, yatumbikwa se nkengi a zunga. Muna mvu wau, yasonga e video kwa buka yayingi yakala kwandá muna zunga kia mfinda, eyi yakala yo ntu a diambu, “Visita à Sede Mundial das Testemunhas de Jeová.” Muna lwaka muna fulu yayina, mono ye mpangi zankaka, twasadilanga nlungu. Muna nlungu twanatanga, gerador, gasolina, petróleo, minda, projetor ye salanganu yandi. Edi itoma sungamenanga muna nkangalu miami, i una o wantu muna zunga yayina yandá bazolelanga landa e programa zazi. Diakiese kikilu diakalanga kwa mono, mu sadisa yo longa o wantu mu kuma kia Yave ye mu kuma kia nkubik’andi ova ntoto. Omona una o wantu bafinamenanga Yave, kiese kikilu diantwasilanga. Yamona vo e ngolo zame ke zakala za nkatu ko.

Yazaya wo vo okala mpupa diambote diakala muna kiyekwa kiame, kana una vo i wau, yazola sompa. Muna kuma kiaki, yayantika samba kwa Yave kansadisa mu solola o nkento wadi sala yame kumosi kuna kiese yo zizidila e nkakalakani muna salu kia ntangwa ke ntangwa. Vioka mvu umosi yabanda e kimakangu yo mpangi Ethel, wakala se mviti anzila espesiale ona wakala ye tima dia kuyivana muna salu kia Yave. Tuka muna kileke mpangi Ethel wasivikanga e mbandu a Paulu ye wazola kukivana muna salu kia samuna e nsangu zambote nze Paulu. Twakazala muna ngonde ya Setemba muna mvu wa 1971 ye twayantika e salu kia kinkengi a nzunga.

Wau vo mase ma nkaz’ame Ethel ke bakala ye mavua mayingi ko, diasazu diakala kwa yandi muna kulukilwa e mpila zingu twanatanga. Kasikil’owu, vava twayenda kingulanga e nkutakani zakala kuna mfinda, lekwa yakete kaka twanatanga. Twayowelanga yo sukula e mvuatu muna nkoko. Twayukwa mpe dia konso madia batuvananga nze, vala yovo mbizi zankaka zina ketwasidi dia ko ye lekwa yankaka bakondanga yovo lowa. Vava ke twakalanga ye malonga ko twadilanga muna makaya ma mankondo. Vava ke twakalanga ye nsoma ko ngatu nzalu muna moko twadilanga. Mono yo nkaz’ame twamona vo ovanga mambu kumosi ekolo twasadilanga Yave, diatusadisa mu kumika o longo lweto yo kituka ngonzi ya nsinga tatu. (Kim. 4:12) Ke tukuyibanzanga ko muna zengo twabaka.

Vava twafokola e nkingula imosi yo vutuka kuna nzo, i twabwilwa e diambu dina ngikidi kala kuna lubantiku. Vava o nlungu wadimuka yo vutuka tensama vana ntandu a maza, o yeto ke twadimuka ko kadi salva vidas twavuata. Kansi, maza mayingi makota muna nlungu, muna diadi, twaveta o madia yo sadila malonga muna katula maza.

Wau vo twaveta o madia meto, twayantika lowa ekolo twakangalanga muna nlungu. Kansi,  ke twabaka mbizi ko. Ozevo, twasamba kwa Yave kimana katuvana madia muna lumbu kiakina. Vava twafokola samba, mpangi mosi watumba luvaku muna nkoko yo baka mbizi yanene ina twafwana dia yeto atanu yo yukuta.

Vava kiavioka mvu tanu twasala kumosi se akengi a zunga, mono yo Ethel twatambula kiyekwa kiankaka, i sia vo, twakituka mase. Kiese kiayingi yakala kiau muna diambu diadi, kansi yatokana kana aweyi ukala e zingu kieto. Mono yo nkaz’ame Ethel twakala ye luzolo lwakwamanana muna salu kia ntangwa ke ntangwa avo dilendakana. Muna mvu wa 1976, o mwana eto Ethniël wawutuka. Vioka mvu miole ye ndambu, mwana eto anzole Giovanni wawutuka.

Wau vo kuna Suriname e nkutakani lusadisu kikilu zavuanga o mfunu, ampangi kuna vula bavanga e nkubika kimana yakwamanana muna salu kia kinkengi a zunga ekolo twasansanga o wana eto. Vava wana eto bakula fioti, yatambula zunga kiakete yakingulanga. Ediadi diansadisa mu sadila tumingu twakete mu kingula e nkutakani, o tumingu twalandanga yasalanga se mviti a nzila muna nkutakani twakala. Vava yakingulanga e nkutakani zakala lukufi ye nzo, yayendanga yo nkaz’ame Ethel yo wana eto wole. Kansi, yayendanga mono mosi kaka muna nkutakani zakalanga muna mfinda ye muna lukutakanu lwa zunga lwavangamenanga muna fulu yoyo.

Muna lungisa mambu mama mawonso, diavavanga vo yakala ye nkubika yambote. Yavanganga mpe mawonso muna kala ye nsambila ya esi nzo konso lumingu. Vava yayenda kingulanga e nkutakani zakala muna mfinda, o nkaz’ame Ethel wafilanga e nsambila ya esi nzo kumosi yo wana eto. Kansi, yavaulanga e ntangwa mu vanga mambu mayingi kumosi nze esi nzo. Nkumbu miayingi, mono yo nkaz’ame Ethel ye wana eto twasakananga kumosi nze, ta somba yovo kingula fulu yambote. Nkumbu miayingi kialekanga mu ola yambote ko kadi yateka kubikanga ntete malongi i fila. Ethel i nkento wafwana kikilu oyikwanga muna Ngana 31:15, wasikamanga muna bula fuku muna vanga e ti yo kubika mawonso kimana twafimpa e sono kia lumbu kumosi vitila o wana benda kuna sikola. Itoma vutulanga kikilu matondo kwa Yave wau kansadisa mu sola nkento wafwana ona o toma kunsadisanga mu toma lungisa yiyekwa yame ya mwanda.

Nze mase twasianga e ngolo muna sadisa wan’eto bazola Yave ye salu kia samuna e nsangu zambote. Twazola vo bakitula e salu kia ntangwa  ke ntangwa se mpila zingu kiau, ke mu kuma kia kutuyangidika ko, kansi i nsola bavanga. Ntangwa zawonso twabazayisanga e kiese bemona avo bayivene mu salu kia ntangwa ke ntangwa. Kana una vo mambu mayingi mampasi twawanana mau, Yave watusadisa yo kutusambula. Twasadisanga mpe wana eto bavanga kikundi ye mpangi ana basianga Yave va fulu kiantete muna zingu kiau.

Yave watuvananga yawonso twavuanga o mfunu muna zingu. O mono mpe mayingi yavanga. Ekolo yakala mpumpa vava yasalanga se mviti a nzila a espesiale muna mfinda, yalundanga e nzimbu muna lungisa e nsatu zau. Kana una vo i wau, ezak’e ntangwa ke twakalanga ye nzimbu zafwana ko. Muna kolo yoyo, Yave watusadisanga mu vua ina twavuanga o mfunu. Kasikil’owu, muna kolo kia mvu mia 1980 ye 1990, vabwa vita kuna Suriname. Muna mvu miami, diampasi diakala mu vua kana nkutu lekwa kiakete. Kansi, Yave watuvananga ina twavuanga o mfunu.—Mat. 6:32.

Mu kolo kiaki kiawonso, Yave okutulunga-lunganga yo kutusadisa mu kala ye kiese yo yangalela ina tuna yau. O wana eto i nsambu za Yave, wau twabasadisa muna sadila Yave, lau diampwena kikilu kwa yeto. Diakiese mpe mu mona vo o wana eto basola e salu kia ntangwa ke ntangwa yo kitula kio se mpila zingu kiau. Ethniël yo Giovanni bakota Sikola ya Ateleki a Kintinu, owau besadilanga kuna Betele dia Suriname kumosi ye akazi au.

Mono yo nkaz’ame Ethel owau se tu anunu, kansi, twakinu kuyivana muna salu kia Yave se aviti a nzila a espesiale. Dianu, mu kuma kia salu kia Yave, yamu wau kina ye ntangwa ko mu longoka siensia. Kansi kikuyibanzanga ko. Vava iyindulanga e zingu kiame, imonanga vo okota muna salu kia ntangwa ke ntangwa muna kileke kiame, i nzengo zamfunu yabaka muna zingu kiame.