Tala mambu

Tala ntu mia mambu

Mpangi Joseph Rutherford ye mpangi zankaka ekolo bakingulanga e nsi za Mputu

1920—Mvu Nkama Miviokele Kala

1920—Mvu Nkama Miviokele Kala

KUNA lubantiku lwa mvu wa 1920, o nkangu a Yave wakala ye kiese mu kuma kia salu bavingilanga kuna ntwala. Muna kuma kiaki, e sono kiasolwa mu kuma kia mvu wa 1920 kiavovanga vo: “O MFUMU i ngolo zame ye nkung’ame.”—Nku. 118:14, Nsekola ya King James.

Kieleka, Yave wakumika kikilu ateleki awaya akwa vema. Kadi muna mvu wau, o lutangu lwa colportores, i sia vo, aviti a nzila lwawokela. Aviti a nzila 225 bakala, o lutangu lwalu lwawokela yamuna 350. Tezo kia 8.000 ma trabalhadores de classe, i sia vo, ateleki batwika e nsangu za salu kiau kia umbangi kuna vula diasina. Owau i nkumbu antete bavanga wo. Yave wasambula kikilu e mpangi zazi.

BASONGA KIKILU O VEMA

Kina kia 21 kia Malusu, 1920, mpangi Joseph Franklin Rutherford ona wavitanga o ntu muna salu kia Alongoki a Bibila, wafila e longi diakala yo ntu a diambu: “Milhões que agora vivem jamais morrerão.” Alongoki a Bibila bayivana kuna vema kwawonso muna bokela o wantu kimana bawá e longi diadi. Bafutila e seka dia yimpa dina disundidi o nene, kuna Mbanz’a Nova York, kuna kwafidilwa e longi yo kaya tezo kia mboka 320.000.

Zulunalu izayisanga e nsangu za longi dina yo ntu a diambu “Milhões que agora vivem jamais morrerão”

O lutangu lwa awana batambulwila e mboka, lwasunda luna Alongoki a Bibila bayindulanga. Muna seka diadina bafutila, vioka 5.000 ma kunda bakubika mavuandwa kwa wantu ye vioka 7.000 ma wantu ke balenda kota ko. E zulunalu A Torre de Vigia (owau Eyingidilu) yavova vo o lukutakanu lwalu “i lukutakanu lusundidi o nene luna bakubika kala Alongoki a Bibila. Lwatoma fiaulwisa o nkangu.”

Alongoki a Bibila batoma zayakana mu kuma kia salu kia samuna e nsangu vo: “Milhões que agora vivem jamais morrerão.” Muna kolo kiakina, ke bazaya wo ko vo e nsangu za Kintinu zisamunua mu nza yawonso. Kana una vo i wau, vema kwayingi bakala kwau. Mpangi mosi ankento una ye nkumbu Ida Olmstead ona wayantika kwenda muna tukutakanu muna mvu wa 1902, wavova vo: “Twazaya wo vo wantu ova nza nsambu zayingi betambula. Muna kuma kiaki, twasamunanga e nsangu zazi zambote kwa wantu awonso twawanananga yau muna salu kia umbangi.”

BAYANTIKA NIETEKA E NKANDA MIETO

Ampangi kuna Betele, bayantika nieteka e nkanda miankaka yau kibeni kimana balembi kondwa madia ma mwanda. Basumba e salanganu yo tula yo muna nzo yandá ina bafutilanga kuna Avenida ya Myrtle 35, lukufi ye Betele dia Brooklyn, Nova York.

Mpangi Leo Pelle ye mpangi Walter Kessler, babokeleswa mu sadila ku Betele muna ngonde ya Yanuali ya mvu wa 1920. Mpangi Walter wavova vo: “Vava twalwaka, mpangi ona wavitanga o ntu muna salu kia nieteka e nkanda watutala yo vova vo: ‘Ola mosi ye ndambu isidi muna kwenda dia madia ma midi.’ Muna kuma kiaki, watuvana e salu. Watuvovesa vo twenda bonga e nkela za nkanda kuna nduku a nzo yandá.”

Mpangi Leo wavova dina diavangama muna lumbu kialanda: “E salu batuvana i sukula e yaka ya banga kiantete kia nzo yandá ina twafutilanga. Ekiaki i salu kiasunda e mvindu yasala kala mu zingu kiame. Kansi, wau vo i salu kia Mfumu, konso salu mfunu kina.”

Masini banietekenanga e zulunalu A Torre de Vigia

Ke vavioka tumingu twayingi ko, ampangi akwa vema bayantika nieteka e zulunalu A Torre de Vigia. Tezo kia 60.000 dia zulunalu A Torre de Vigia, 1 kia Fevelelo, 1920 zanietekwa muna masini makala kuna banga kiazole kia nzo yayina yandá. Vana ntandu, ampangi batula e masini ma nietekena e nkanda kuna nduku a nzo yandá. Ampangi bayantika nieteka e zulunalu ya 14 kia Abidi, 1920, A Idade de Ouro, (owau Despertai!). Kalukatikisu ko vo, Yave wasambula e ngolo bavanga e mpangi zazi akwa vema.

“Wau vo i salu kia Mfumu, konso salu mfunu kina”

“TUZINGILA MU LUVUVAMU”

O nkangu a Yave akwa kwikizi bavutukila diaka o vema kwau muna salu kia umbangi yo lungana kumosi. Kansi, muna kolo kia lubangamu tuka muna mvu wa 1917 yakuna 1919, akaka muna Alongoki a Bibila bayambula e nkubik’a Yave. Adieyi akaka bavanga muna sadisa ampangi awaya?

E zulunalu A Torre de Vigia, 1 kia Abidi, 1920, (muna Kingelezo) diavaikisa e longi: “Tuzingila mu Luvuvamu.” Muna tini kimosi kia longi diadi mwakala ye mvovo emi miangemba: ‘Tuna ye ziku vo awonso ana bazolele lemvokela Yave bevilakana vilwa bavanga yo yikama o nkangu a Nzambi muna salu kiandi.’

Ndonga batoma yangalela e mvovo miami miangemba. Akazi mosi basoneka vo: ‘Edi tubakwidi vo, vilwa twavanga mu yambula e salu kia samuna e nsangu zambote mu vioka mvu mosi ekolo akaka bayivananga muna salu kiaki. Tuna ye vuvu vo ke tusinga vanga diaka vilwa wau ko.’ E mpangi zazi bavutuka muna nkubik’a Yave, salu kiayingi kiabavingilanga.

BAKAYA O NKANDA O MISTÉRIO CONSUMADO

Kina kia 21 kia ngonde a Yuni, 1920, Alongoki a Bibila bayantika e salu kia kayanesa o nkanda O Mistério Consumado, una vo volume ya nsambwadi ya Estudos das Escrituras. Vava ayadi basima o nkanda wau muna mvu wa 1918, nkanda miayingi miasala muna malundilu.

Ateleki awonso, ke aviti a nzila kaka ko babokeleswa mu yikama e salu kiaki kia kayanesa o nkanda. “Muna konso nkutakani, konso nteleki [wavubwa] olenda kuyivana muna salu kiaki, yambula kavanga wo kuna mvevo wawonso. Yambula konso muntu kavova vo: ‘E kani diame’—kayanesa o nkanda O Mistério Consumado.” Mpangi Edmund Hooper wasungamena vo, muna salu kiaki kia kayanesa nkanda wau, mpangi zayingi i nkumbu antete basamuna e nsangu zambote mu nzo ye nzo. Wakudikila vo: “Twayantika o bakula mana mevavuanga muna salu kiadi sayana lutila nkutu una twayindulanga.”

BAVUTULWISA E SALU KIA SILA UMBANGI KUNA MPUTU

Muna kolo kia Vita Yantete ya Nz’amvimba diampasi diakala mu mokena ye Alongoki a Bibila a nsi zankaka. Muna kuma kiaki, mpangi Rutherford wazola kasakesa ampangi yo vutulwisa e salu kia umbangi. Ozevo, kina kia 12 kia Agositu, 1920, mpangi Rutherford kumosi ye mpangi yá bavanga nkangalu wandá mu kingula e nsi zankaka. Bayantikila kuna Grã-Bretanha yakuna nsi zankaka za Mputu.

Mpangi Rutherford kuna nsi ya Egito

Vava mpangi Rutherford kakingula e Grã-Bretanha, Alongoki a Bibila bavanga tukutakanu tatu twa mvivu ye tukutakanu 12 twakete. Nanga tezo kia 50.000 ma wantu bakala muna tukutakanu twatu. Muna mvovo miankufi, tala dina e zulunalu A Torre de Vigia yavova mu kuma kia nkingula yayi: “Ampangi batoma kasakeswa yo kumikwa. Ampangi bayikakiana diaka muna zola ye muna salu, ediadi kiese kiayingi diabatwasila.” Kuna Paris, o mpangi Rutherford wafila diaka e longi dina yo ntu a diambu: “Milhões que agora vivem jamais morrerão.” Vava kayantika fila e longi diadi, e seka diazala yo wantu. I bosi, tezo kia 300 za wantu bavava zaya diaka mambu mayingi.

Kalati kisamunanga e longi diafilwa kuna Royal Albert Hall, kuna Londres

Muna tumingu twalanda, mpangi Rutherford ye akwandi bakingula e mbanza ya Atenas, Cairo ye Jerusalém. Wau vo wantu ayingi batambulwila e ludi, mpangi Rutherford wakubika e fulu kia lundila e nkanda muna mbanz’a Ramallah, lukufi ye Jerusalém. I bosi, wavutuka kuna Mputu yo ziula e Escritório Central Europeu yo vanga e nkubika kimana e nkanda miayantika nietekwa.

BASENZEKA O KONDWA KWA UNSONGI KWA AFUNDISI

Muna ngonde ya Setemba, 1920, Alongoki a Bibila bavaikisa e zulunalu A Idade de Ouro, No. 27. E zulunalu yayi ya espesiale yasenzeka e mpila Alongoki a Bibila babangikilwa muna mvu wa 1918. E masini ma nietekena e nkanda mana tuyikidi kala, masala fuku yo mwini mu nieteka vioka 4 milhões za zulunalu yayi.

Foto dia mpangi Emma Martin muna lundilu dia mapolisia

Awana batanganga e zulunalu yayi bazaya e diambu mu kuma kia mfundu wakondwa kwa unsongi wa mpangi ankento Emma Martin. Mpangi Emma wasalanga se mviti a nzila kuna mbanz’a San Bernardino, Califórnia. Kina kia 17 kia ngonde ya Malusu, 1918, mpangi Emma kumosi ye mpangi tatu zamakala, i sia vo, mpangi Edward Hamm, Edward Sonnenburg ye Ernest Stevens bayenda ku lukutakanu lwakete lwa Alongoki a Bibila.

Kansi, yakala dimosi wakala mu lukutakanu lwalu kakala ye kani dia longoka Bibila ko. Kuna kwalanda, yandi kibeni watambulwila vo: “Yayenda mu lukutakanu lwalu . . . muna lutumu lwa Afundisi Ambuta (promotoria). Yayenda kuna ye kani dia zaya e ziku.” Wasolola dina kavavanga vava kamona o nkanda O Mistério Consumado. Ke vavioka lumbu yayingi ko, o mpangi Emma ye mpangi tatu zamakala bakangwa. Bavuninua mambu vo Nsiku bakulula wau bakayanesa o nkanda wasimwa kwa ayadi.

Mpangi Emma kumosi ye akundi andi bavewa e ngielele ye tumbu kia mvu tatu mia pelezo. Kana una vo banata o mfundu wau kuna mbazi za nkanu zankaka, kina kia 17 kia Mayu, 1920, basiwa muna pelezo. Kansi, ke vavioka kolo ko mambu masoba.

Kina kia 20 kia Yuni, 1920, o mpangi Rutherford wayika e diambu diadi muna lukutakanu lwa mvivu kuna São Francisco. Ampangi bakala muna lukutakanu lwalu, bakendalala kikilu mu kuma kia kondwa kwa unsongi basongwa muna mfundu wau. Muna kuma kiaki, ampangi babaka e nzengo za twika e telegrama kwa nyadi a Estados Unidos. Basoneka vo: ‘Tubadikilanga e tumbu kiavewa kwa Emma wa mpangi eto kumosi yo mfundu wa kulula o Nsiku vo ke wansongi ko. Ayadi basadila e wisa kiau muna vunina Emma wa mpangi eto o mambu yo soka diambu muna kumfila muna pelezo. E vangu diadi diansoki kikilu.’

Muna lumbu kialanda, Woodrow Wilson wa Nyadi a Estados Unidos wavana o nswa vana vau kimana bavaikisa mpangi Emma muna pelezo kumosi ye mpangi tatu zamakala. E pelezo yakondwa unsongi bakoteswa yafokoka.

Ekolo e mvu wa 1920 wafokokanga, Alongoki a Bibila kuma yayingi bakala yau mu yangalela. E salu kuna vula diasina kiawokelanga kikilu. Kuna vema kwawonso, Alongoki a Bibila bakivana emvimba muna samuna vo e Kintinu kia Nzambi kiau kaka kifokola e mpasi za wantu. (Mat. 24:14) Muna mvu walanda, i sia vo, 1921, e salu kia samuna e ludi kia Kintinu, kiakwamanana nungunuka.