1. Ekolo tununanga, nkia kani diambote tulenda kuyisila?

EKOLO tununanga, tulenda mona wonga wa sia vo ke tuvanganga diaka mayingi ko muna salu kia Yave nze una twavanganga vava twakala aleke. Dialudi vo owau, ke tuna diaka ye nkuma wayingi ko, kansi e mvu tuzingidi kala ye mana matubwila muna zingu, tulenda mo sadila muna longa aleke kimana bakala bafwana muna tambula yiyekwa. Lumbu kimosi, nkuluntu mosi wavova vo: “Vava yayantika mona vo kilenda diaka vanga mayingi ko mu kuma kia kinunu, yatoma yangalala mu zaya vo muna nkutakani mwakala ye aleke bafwana mu vanga e salu yayingi.”

2. Nkia mambu tulongoka mu longi diadi?

² Muna longi diaviokele, twalongokele e nluta aleke balenda vua muna vanga kikundi ye mpangi za anunu. Mu longi diadi, tulongoka fu yá ina konso mpangi una vo nunu kafwete songanga: kala nlembami, zayanga e tezo kiaku, vutulanga matondo yo kayilanga akaka. E fu yayi, ilenda sadisa mpangi za anunu mu sala kumosi ye aleke yo twasa e nluta muna nkutakani yawonso.

3. Landila e sono kia Filipi 2:3, 4, nki i lulembamu? Aweyi anunu balenda lo songela?

³ Muna sadisa aleke, mpangi za anunu bafwete kala alembami. O nlembami, i ndiona obadikilanga akaka vo bansundidi. (Tanga Filipi 2:3, 4.) Vena ye mpila zayingi anunu balenda songela lulembamu. Kasikil’owu, vena ye salu yayingi muna nkutakani ilenda vangamena mu mpila zaswaswana zina ngwizani ye Bibila yo twasa nluta. O mpangi anunu una vo nlembami,  ke vingilanga ko vo e salu yawonso yavangilwa kaka muna mpila ina yandi kavangilanga yo. (Kim. 7:10) Kana una vo mpangi za anunu mambu mayingi bazeye balenda longa kwa aleke, o mpangi anunu una vo nlembami, osungamenanga vo “e mpw’a nza yayi mu soba kaka ina.” Muna kuma kiaki, dilenda kala diamfunu mu longoka e mpila yampa yavangila o mambu.—1 Kor. 7:31.

4. Aweyi akengi a zunga besongelanga lulembamu nze Anelevi?

⁴ Mpangi za anunu bena vo alembami, besungamenanga vo ekolo mvu miviokanga vekala ye mambu ke belenda diaka vanga ko. Badika e nona kia akengi a zunga. Vava belungisanga 70 lwa mvu, belombwanga vo basala e salu kiankaka. Dilenda kala diampasi mu vanga e nsobani zazi. Kadi batoma yangalelanga e lau bakala diau dia kingula e nkutakani. O zola kwau muna salu kia kinkengi a zunga, kwakinu muna ntima miau. Kansi, bebakulanga vo diambote mu yambula vo aleke basala e salu kiaki. E mpangi zazi besonganga lulembamu nze Anelevi kuna Isaele yankulu. Vava balungisanga 50 ma mvu, bayambulanga sala e salu yangolo muna saba. Kansi, Anelevi ana bakala vo anunu bakwamanananga ye kiese kana nkutu nkia salu bavewanga. Kuna vema kwawonso basalanga konso salu balombwanga ye bavanganga mawonso muna sadisa aleke. (Nta. 8:25, 26) O unu, i diau mpe divangamanga kwa ampangi beyambulanga e salu kia kinkengi a zunga. Kana una vo ke balendi diaka kingula e nkutakani ko nze una  bavanganga, bena se nsambu kwa ampangi muna nkutakani besadilanga owau.

5. Adieyi olongokele muna nona kia mpangi Dan yo Katie wa nkaz’andi?

⁵ Badika e nona kia mpangi Dan ona wasala se nkengi a zunga mu 23 ma mvu. Vava kalungisa kimbuta kia 70 lwa mvu, mpangi Dan yo Katie wa nkaz’andi bafilwa se aviti a nzil’a espesiale. Aweyi bakulukilwa e salu kiaki kiampa? Mpangi Dan wavova vo, owau salu kiayingi kena kiau ke mu mvu miavioka ko. Olunga-lunganga e yiyekwa yandi muna nkutakani, osadisanga mpangi zamakala bayifwanisa se selo ya salu yo longa mpangi zankaka una balenda sila umbangi muna fulu ya ndonga ye muna pelezo. E mpangi za anunu, kiakala vo mu salu kia ntangwa ke ntwangwa nuina yovo ve, nulenda vanga mayingi muna sadisa akaka. Mu nkia mpila? Nuvanga mawonso muna kulukilwa e salu kiampa banuvene, nuyisila makani ma mwanda yo sia e sungididi muna mambu nulenda vanga ke mu mambu ke nulendi vanga ko.

6. Ekuma dinina diambote mu zayanga e tezo kiaku? Sasila.

⁶ Ndiona ozayanga e tezo kiandi, ozeye wo vo vena ye mambu mana kalendi vanga ko. (Nga. 11:2, NWT) Ke kendalalanga ko mu kuma kia mana ke lendanga vanga ko. Muna kuma kiaki, okwamanananga kala ye kiese yo sia e ngolo za vanga mana kalenda. O muntu ona ozayanga e tezo kiandi, olenda tezaneswa yo muntu odiatisanga e kalu vana mongo. Muna tomboka o mongo, o nati a kalu kafwete soba e mpila yanatina e kalu. Nanga divava vo kadiatisila malembe-malembe, kansi e kalu dikwamanana kwenda kuna ntwala. Diau dimosi mpe, o muntu ona ozeye tezo kiandi obakulanga e ntangwa yavanga e nsobani kimana malembe-malembe kakwamanana sadila Yave yo sadisa akaka.—Fili. 4:5.

7. Aweyi Bazilai kasongela vo wazayanga e tezo kiandi?

⁷ Yindula e nona kia Bazilai. Vava kakala ye kimbuta kia 80 lwa mvu, wabokelwa kwa Davidi wa Ntinu kimana kenda sadila kuna lûmbu lwa ntinu. Wau vo wazayanga e tezo kiandi, Bazilai katambulwila ko. Kadi wabakula vo mu kuma kia kinunu, vakala ye mambu kadi lenda diaka vanga ko. Muna kuma kiaki, wavana e ngindu vo o nleke Kimami olenda kwenda vana fulu kiandi. (2 Sam. 19:35-37) Nze Bazilai, mpangi za anunu bekalanga ye kiese kiayambula vo aleke basala e salu yankaka muna nkutakani.

8. Aweyi Davidi wa Ntinu kazayila e tezo kiandi vava kazola tunga e tempelo?

⁸ Davidi wa Ntinu mpe mbandu ambote katusisila wau kazayanga e tezo kiandi. Wazola tunga e tempelo mu kuma kia Yave. Kansi, Yave wanzayisa vo e lau diadi kwa mwan’andi Solomo divewa. Davidi watonda e nzengo zazi ye wavanga mawonso muna yikama e salu kia tunga e tempelo. (1 Tus. 17:4; 22:5) Davidi kayindula ko vo yandi kaka wafwana muna sala e salu kiaki, wau vo Solomo ‘nleke kakala, kazaya mambu mayingi ko.’ (1 Tus. 29:1) Davidi wazaya wo vo muna nsambu za Yave kaka e tempelo yadi tungilwa, ke mu kuma kia ntela ko ngatu ngangu za awana badi vita o ntu muna salu kia tunga. Muna tanginina Davidi, mpangi za anunu bekwamanananga kuyivana mu salu kia Yave kana nkutu vava e salu yau isobanga. Bazeye wo vo Yave osambula aleke ana besalanga e salu ina yau basalanga.

9. Aweyi Mfidi mosi a Vula kasongela vo wazayanga e tezo kiandi?

⁹ Omu lumbu yeto, mpangi mosi una ye nkumbu Shigeo, wasonga vo wazayanga e tezo kiandi. Muna mvu wa 1976, vava kakala  ye kimbuta kia 30 ma mvu, watumbikwa se mosi muna Afidi a Vula. Muna mvu wa 2004, watumbikwa se ntu muna buka kia Afidi a Vula. Una vavioka mvu miayingi, wabakula vo kakala diaka ye ngolo zayingi ko ye ntangwa yayingi kadianga muna fokola e salu yandi. Muna kuma kiaki, mpangi Shigeo wasia e diambu diadi muna sambu yo mona vo diambote katambika e kiyekwa kiandi kwa mpangi una vo nleke. O unu, kana una vo mpangi Shigeo kena diaka ntu ko muna buka kia Afidi a Vula, okwamanananga sala yo vema kwawonso nze mosi muna Afidi a Vula. Nze una tumwene, e nona kia Bazilai, Davidi wa Ntinu ye mpangi Shigeo, isonganga vo ndiona osonganga lulembamu yo zaya e tezo kiandi, ke sianga sungididi ko muna mambu mana aleke ke bazeye ko, kansi muna mambu bazeye kala. Ke kubabadikilanga ko vo mbanda, kansi akwandi a salu.—Nga. 20:29.

10. Aweyi mpangi za anunu bafwete badikilanga aleke muna nkutakani?

¹⁰ Mpangi za anunu bebadikilanga aleke vo lukau lwatuka kwa Yave ye bevutulanga matondo muna mawonso aleke bevanganga muna nkutakani. Ekolo e ngolo zau zikulukanga, anunu bekalanga ye kiese mu zaya vo vena ye aleke bena ye ngolo ye tima diasala e salu yawonso ya nkutakani.

11. Aweyi e sono kia Rute 4:13-16, kisongelanga o mfunu wavutulanga matondo muna lusadisu tutambulanga kwa aleke?

¹¹ Naomi i mosi muna anunu beyikwanga muna Bibila ana basonga mbandu ambote ya vutulanga matondo muna lusadisu batambula kwa aleke. Kuna lubantiku, Naomi wakasakesa Rute wa mwan’andi a longo vo kavutuka kuna nsi andi. Kansi, vava Rute kasiandama vo ovutuka yandi kuna Beteleme,  Naomi watambulwila lusadisu lwa Rute. (Rute 1:7, 8, 18) Ekwe nsambu batambula akento wole awaya! (Tanga Rute 4:13-16.) Mpangi za anunu bena vo alembami, betangininanga mbandu a Naomi.

12. Aweyi Paulu wa ntumwa kasongela vo wavutulanga matondo?

¹² Paulu wa ntumwa wavutulanga matondo muna lusadisu katambulanga. Kasikil’owu, wavutula matondo kwa ampangi kuna Filipi mu kuma kia tukau bantwikila. (Fili. 4:16) Wavutula mpe matondo kwa Timoteo mu kuma kia lusadisu kamvana. (Fili. 2:19-22) Paulu wavutula matondo kwa Nzambi mu kuma kia mpangi ana bayenda kunkasakesa vava kanatwanga se mbakami kuna Roma. (Mav. 28:15) Paulu nkwa nkuma kakala wau vo wakangala kala mafunda ye mafunda ma kilometa muna samuna e nsangu zambote yo kasakesa ampangi muna nkutakani. Kana una vo i wau, kuna lulembamu lwawonso watambulwila lusadisu lwa mpangi zandi.

13. Aweyi anunu balenda vutulwila matondo muna lusadisu betambulanga kwa aleke?

¹³ Avo u nunu, vena ye mpila zayingi olenda vutulwila matondo kwa aleke a nkutakani aku. Kasikil’owu, akaka muna yau balenda kunata muna kalu diau, kwenda kusumbila madia yovo kuvana lusadisu lwankaka. Muna kuma kiaki, vutulanga matondo yo tambulwila lusadisu lwau. Badikila lusadisu lwalu se sinsu kia zola kwa Yave muna ngeye. Ediadi dilenda kufila mu kituka se nkundi akola wa mpangi uvene lusadisu. Ngeye mpe, sadisanga akundi aku bena vo aleke banungunuka muna mwanda. Ubazayisa vo otoma yangalalanga vava omonanga e ngolo bevanganga muna kuyivana emvimba muna salu ya nkutakani. Vaulanga e ntangwa muna kubazayisanga e mambu wawanana mau muna zingu. Muna mpila yayi, osonga vo ‘ovutulanga matondo’ kwa Yave mu kuma kia aleke ketuntanga muna nkutakani andi.—Kol. 3:15; Yoa. 6:44; 1 Tes. 5:18.

14. Aweyi Davidi wa Ntinu kasongela vo fu kia kaya kakala kiau?

¹⁴ E nona kia Davidi wa Ntinu kikutulonganga e fu kiankaka kiamfunu kina mpangi za anunu bafwete songanga, i sia vo, kayilanga akaka. Muna salu kia tunga e tempelo, Davidi wavana ulolo wa nzimbu ye lekwa yankaka yantalu kakala yau. (1 Tus. 22:11-16; 29:3, 4) Wavana e lekwa yayi kana una vo wazaya wo vo wantu beyikila tempelo vo tempelo ya Solomo. Dilenda kala vo oyeto mpe ke tuna diaka ye ngolo ko muna yikama e salu kia tunga e fulu yeto ya nsambila. Kansi, tulenda kwamanana yikama e salu kiaki muna vananga tukau mun’owu wa ndendelo zeto. Tulenda mpe longa aleke mambu mayingi tulongokele kala muna zingu.

15. Nkia mambu mamfunu Paulu wa ntumwa kalonga Timoteo?

¹⁵ Mu kuma kia fu kia kayila akaka, tala dina tulenda longoka muna mbandu a Paulu wa ntumwa. Wabokela Timoteo kimana kanyikama muna salu kia kimisionario. Kuna mvevo wawonso, walonga nleke ndioyo e ndekwa zandi za sila umbangi yo longa o wantu. (Mav. 16:1-3) Mana Paulu kanlonga, masadisa Timoteo mu kituka nteleki ye nlongi ambote a nsangu zambote. (1 Kor. 4:17) Timoteo mpe wasadila e ndekwa kalongwa kwa Paulu muna longa mpangi zankaka.

16. Ekuma mpangi Shigeo kalongela mpangi zankaka?

¹⁶ Omu lumbu yeto, mpangi za anunu ke beyindulanga ko vo ke bekala diaka mfunu ko muna nkutakani avo balongele aleke. Kasikil’owu, mpangi Shigeo ona tuyikidi kala, mvu miayingi kaviokesa muna longa aleke ana besalanga yandi kumosi muna buka kia Afidi a  Vula. Wavanga wo kadi edi kazaya vo nluta ditwasa muna salu kia Kintinu muna nsi kesadilanga. Muna kuma kiaki, vava kiafwana e ntangwa ya yambula sala se ntu muna buka kia Afidi a Vula, vakala ye mpangi mosi watoma longwa kimana kavinga vana fulu kiandi. Mpangi Shigeo okwamanananga longa aleke mawonso kazeye mu vioka 45 ma mvu kasadidi kala muna buka kia Afidi a Vula. Ampangi nze mpangi Shigeo bena se nsambu kwa nkangu a Nzambi.

17. Landila e sono kia Luka 6:38, nkia lekwa anunu balenda kayila akaka?

¹⁷ Yeno ampangi za anunu i ziku kisonganga vo osadila Yave ye kwikizi kiawonso, kiese kaka ditwasanga muna zingu kia muntu. E mbandu eno ambote i ziku kisonganga vo diamfunu mu longoka e nkanikinu mia Bibila yo sadila mio muna zingu. Nutomene zaya una mambu mavangamenanga muna mvu miavioka, kansi nuzayanga mpe o mfunu watambulwila e nsobani zivangamanga omu lumbu yayi. Kana nkutu mpangi za anunu ana bavubilu ke kolo ko, mambu mayingi luna mau muna longa kwa aleke. Nulenda kubazayisa e kiese kitukanga muna zaya Yave muna kinunu. Aleke betoma yangalala owá tusansu tweno ye mambu nualongoka muna zingu kieno. Avo nukwamanene ‘kayila’ akaka e mambu nulongokele muna zingu kieno, Yave otoma kunusambula.—Tanga Luka 6:38.

18. Aweyi mpangi za anunu ye aleke, balenda sadisila muntu yo nkwandi?

¹⁸ Avo aleke ye anunu bakedi ye kikundi kiambote, ediadi dikubafila mu salaziana. (Roma 1:12) Aleke bena ye lekwa kina anunu ke bena kiau ko, diau dimosi mpe ye anunu. Anunu bena ye ngangu ye mambu mayingi bazeye muna zingu. Aleke bena ye ngolo yovo nkuma. Ozevo, vava aleke ye anunu besalanga kumosi nze akundi, bevananga nkembo kwa Se dieto dia zulu yo twasa nsambu zayingi kwa mpangi zawonso muna nkutakani.